Stevan Borota
| stevan borota | ||
|---|---|---|
 Na vešalima u Valjevu 27. marta 1942 | ||
| Lični podaci | ||
| Datum rođenja | 14. novembar 1898. | |
| Mesto rođenja | Vinkovci,  Austrougarska | |
| Datum smrti | 27. mart 1942. (43 god.) | |
| Mesto smrti | Valjevo,  Srbija | |
| Profesija | mehaničar | |
| Delovanje | ||
| Član KPJ od | pre rata | |
| Učešće u ratovima | Narodnooslobodilačka borba | |
| Odlikovanja |
| |
Stevan Borota (Vinkovci, 14. novembar 1898 — Valjevo, 27. mart 1942), mehaničar i učesnik Narodnooslobodilačke borbe.
Biografija[uredi | uredi izvor]
Rođen je 14. novembra 1898. godine u Vinkovcima. Osnovnu školu je završio u rodnom gradu, a potom je 1917. godine završio Poljoprivrednu školu u Slavonskoj Požegi. Pošto nije mogao da nađe posao u struci, prekvalifikovao se za mehaničara i motoristu. Tokom 1927. i 1928. godine boravio je u Kanadi i Sjedinjenim Američkim Državama, gde je bio u potrazi za poslom, ali se zbog ekonomske krize vratio u Kraljevinu Jugoslaviju. Jedno vreme je živeo u Zagrebu, a potom se preselio u Zemun i Beograd.[1]
U Beogradu je stupio u kontakt sa revolucionarnim radničkim pokretom i postao član ilegalne Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Nakon okupacije Jugoslavije, 1941. godine pristupio je Narodnooslobodilačkom pokretu i polovinom avgusta otišao u partizane. U selu Grabovac, kod Obrenovca je stupio u Posavski partizanski odred. Pošto se istakao još u prvim borbama, ubrzo je bio postavljen za vodnika u Trećoj tamnavskoj četi.[2]
Sa Trećom tamnavskom četom je krajem avgusta učestvovao u borbama na terenu prema Lajkovcu, Ubu i reci Savi. Razoružali su žandarmerijsku stanicu u Debrcu, porušili most na putu Obrenovac—Šabac i spalili opštinsku arhivu u selu Mesarci. Potom su izvršili napad na Ub, probili se do do zgrade zatvora, gde su oslobodili sve taoce, ali su usled snažnog otpora Nemaca morali da se povuku. Nakon ovog napada Nemci su napustili Ub i povukli se u Lajkovac, pa su partizani ušli u Ub. Sredinom septembra, usled priliva novih boraca, izvršena je reorganizacija Posavskog odreda, pa je Treća tamnavska četa postala Treći tamnavski bataljon. Stevan Borota je tada bio postavljen za komandira Druge čete u ovom bataljonu, dok je njen politički komesar postao Josif Majer. Majer i Borota su zajedno često govorili na zborovima, koji su održavani u selima oko Valjeva — Babina Luka, Kršna Glava, Zabrdica i dr.[2]
Početkom oktobra 1941, Borotina četa je držala položaje prema Valjevu, koje su u blokadi držale jedinice Valjevskog partizanskog odreda. Čete Trećeg tamnavskog bataljona su 6. i 7. oktobra vodili teške borbe sa Nemcima u Goloj Glavi i Zabrdici. Nemci su pretrpeli velike gubitke, a u ovoj borbi su se posebno istakli Stevan Borota i Josif Majer. U „Biltenu Vrhovnog štaba” broj 9, od 10. oktobra 1941. godine, u dodatku „Pohvale” pomenuta je ova borba i izražena pohvala Stevanu Boroti:[3]
| „ | Izražavamo naše priznanje i zahvalnost vodu 2. čete III bataljona Posavskog narodnooslobodilačkog partizanskog odreda, koji je u krvavoj borbi sa neprijateljem, kada je ovaj pokušao svoj prodor iz Valjeva prema Ubu, zadao neprijatelju velike gubitke, i kao celina pokazao primernu hrabrost i vojnu disciplinu... Dalje, izražavamo naše priznanje i zahvalnost komandiru čete, drugu Boroti, koji je u najžešćoj borbi svojim junaštvom dao primer ostalim borcima.[4] | ” |
Polovinom oktobra 1941, u blizini sela Kamenici, kod Valjeva, Borotinu Drugu četu iznenada su napali četnici, ali su uspeli da se odbrane i zarobe trojicu četnika, koje su predali Štabu Valjevskog odreda. Krajem oktobra, Druga četa se povukla u Valjevsku Podgorinu u Bukovicu, a odatle u oslobođeno Užice. Odatle su, u sastavu Tamnavskog bataljona i sa zadatkom da raščiste teren, bili upućeni na teren oko Rogačice i Ljubovije. Na putu ka Ljuboviji, vodili su borbu sa četnicima, koji su zarobili partizansku bolnicu u Pašinoj Ravni. Posle oslobađanja bolnice, krenuli su u Rogačicu, a odatle u Ljuboviju, koju su posle kraćih borbi s četnicima oslobodili, sredinom novembra 1941. godine.[5]
Početkom decembra, u vreme završne faze Prve neprijateljske ofanzive i pada Užičke republike, Tamnavski bataljon se nalazio u okolini Valjeva. Glavnina partizanskih snaga se povukla u Sandžak, a preostale partizanske snage su bile izložene, jakim četničkim i nedićevsko-ljotićevskim poterama, usled čega je položaj partizana bio sve teži. Situaciju su posebno otežavali nedostatak hrane i municije. U selu Dragodolu je potom bilo održano vojno-političko savetovanje na kome je odlučeno da se odredi vrate na područja gde su formirane. Tamnavski bataljon je tada prebacio preko puta Valjevo—Loznica u blizini Kamenice, gde se sukobio sa četnicima. Posle početnih uspeha, Tamnavski bataljon je pretrpeo teške gubitke od četničkih i nedićevskih snaga, pa se morao povući prema Medvedniku.[6]
U selu Dragodolu, 15. decembra 1941. godine održano je novo vojno-političko savetovanje, kojim je rukovodio Mirko Tomić član Glavnog štaba NOPO Srbije i član PK KPJ za Srbiju. Ovom savetovanju prisustvovalu su i Borota i Majer. Tada je odlučeno da se preostale partizanske snage reorganizuju, pa je izvršena i reorganizacija Tamnavskog bataljona, pa je Borota postao komandir Prve čete. Krajem decembra ponovo su vođene teške borbe sa četnicima, nedićevcima i ljotićevcima. Nakon borbe kod sela Trlića, partizani su uspeli da se probiju iz okruženja i potom su krenuli ka Dragodolu i Gunjacima. Usled jake zime, Stevan je bio promrzao i zbog toga upućen u partizansku bolnicu u selo Vujinovaču, kod Valjeva, gde je ostao do kraja januara 1942. godine.[7]
Nakon ozdravljenja, vratio se u tada formirani Posavsko-tamnavski odred, koji je nastao reorganzacijom Tamnavskog bataljona, gde je bio postavljen za komandira Druge čete. Krajem januara, ovaj Odred je vodio teške borbe sa četnicima i Nemcima kod sela Sušice i Gornje Leskovice. Neprijateljski pokušaj uništenja Odreda je propao, a partizani su u jurišu uspeli neprijatelja da prisile na povlačenje prema Valjevu. Na vojnom savetovanju, održanom polovinom februara 1942. godine na Maljenu, odlučeno je da preostali partizanski odredi krenu u tri pravca. Posavsko-tamnavski i Kosmajski odred su krenuli ka Kosmaju, Rudniku i Tamnavi.[8]
Na putu ka Kosmaju, Odred je vodio borbe sa nedićevcima, ljotićevcima i četnicima. Njihov plan je bio da se kod sela Slovca, prebace preko Kolubare, ali su zbog pokreta nemačkih i nedićevskih snaga, odlučili da se prebace kod sela Veselinovaca. Kod sela Gvozdenovića, 24. februara 1942. godine Tamnavsko-posavski odred je naišao na Tamnavski četnički odred, sa kojim je došlo do teške borbe, u kojoj je Borota bio ranjen. Štab odreda je tada doneo odluku da se ranjeni Borota i Dobrosav Simić, zajedno sa učiteljicom Leposavom Vujičić i kurirom Petrom Marićem, kao i još osam teško ranjenih partizana sklone u selu Veselinovac.[9]
Stevan Borota i ostali partizani, su u ovom selu bili zarobljeni od četnika i odvedeni najpre u manastir Bogovađu, potom u Lajkovac, a odatle u Valjevo, gde su predati Nemcima. Prilikom hapšenja Borota je najpre izjavio da se zove Stevan Jakovljević, ali je pošto su četnici otkrili da se on nalazi među zarobljenima, odlučio da otkrije svoj identitet.[10] Sumnjajući da je Borota značajna ličnost u partizanskom pokretu, početkom marta je bio prebačen u Beograd, gde su ga ispitivali agenti Specijalne policije. Nakon nekoliko dana, ponovo je bio vraćen u Valjevo.[11]
Povodom prve godišnjice Vojnog puča i velikih narodnih demonstracija protiv pristupanja Jugoslavije Trojnom paktu, 27. marta 1942. godine odlukom nemačke komande naređeno je da se u Valjevu, Ubu i Obrenovcu obesi nekoliko istaknutih partizanskih boraca. Za vešanje u Valjevu bili su određeni Stevan Borota i Josif Majer. Njihovo sprovođenje kroz grad od zatvora do mesta vešanja, kao i sam čin vešanja, obezbeđivali su i izveli pripadnici Srpske državne straže i legalizovanih četničkih odreda. Nakon vešanja, njihova tela su na vešalima visila dva dana, a potom su sahranjeni na Gradskom groblju u Valjevu.[12]
Nakon oslobođenja zemlje, posmrtni ostaci Borote i Majera su bila ponovo sahranjena na groblju u Valjevu, a 1980. godine je izvršen njihov prenos na Partizansko spomen-groblje na Krušiku, gde su sahranjeni u zajedničkoj grobnici.[13]
Stevan Borota je bio oženjen Sofijom, rođenom Kalušević, sa kojom je imao sina Mirka.[1]
Ukazom Predsedništva Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ), a na predlog Vrhovnog komandanta Jugoslovenske armije maršala Josipa Broza Tita, za svoje zasluge tokom Narodnooslobodilačkog rata, posthumno je 1945. godine odlikovan Ordenom zasluga za narod drugog reda.[13]
Ime Stevana Borote danas nose dve ulice — jedna u Valjevu, a druga u Ubu.[14]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Davidović 2012, str. 50.
- ^ a b Davidović 2012, str. 51—52.
- ^ Davidović 2012, str. 56—57.
- ^ Zbornik NOR (tom drugi, knjiga prva) 1949, str. 93.
- ^ Davidović 2012, str. 58—60.
- ^ Davidović 2012, str. 60—61.
- ^ Davidović 2012, str. 62—63.
- ^ Davidović 2012, str. 64—65.
- ^ Davidović 2012, str. 66.
- ^ Davidović 2012, str. 67.
- ^ Davidović 2012, str. 70.
- ^ Davidović 2012, str. 71—77.
- ^ a b Davidović 2012, str. 77.
- ^ www.planplus.rs
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom II, knjiga I — Bilten Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojno-istorijski institut Jugoslovenske armije. 1949.
- Belić, Milorad (2013). „Još nekoliko podataka o Stevanu Boroti” (PDF). Glasnik Istorijskog arhiva u Valjevu. 47: 165—167.
- Bojić, Milosav (1987). Posavski partizanski odred. Beograd: Vojnoizdavački i novinski centar.
- Davidović, Radivoje (2012). „Borota i Majer — mit i stvarnost” (PDF). Glasnik Istorijskog arhiva u Valjevu. 46: 49—79.