Adolf Hempt

Adolf Hempt
dr Adolf Hempt
Lični podaci
Datum rođenja	(1874-09-21)21. septembar 1874.
Mesto rođenja	Novi Sad, Austrougarska
Datum smrti	1943.(1943-Nedostaje neophodni parametar 1, mesec!-00) (68/69 god.)
Mesto smrti	Novi Sad, Kraljevina Jugoslavija
Prebivalište	Kraljevina Jugoslavija
Nacionalnost	Belgijanac
Naučni rad
Polje	Medicina
Institucija	Pasterov zavod u Novom Sadu
Poznat po	Mrtvoj vakcini protiv besnila

Adolf Hempt (Novi Sad, 1874 — Novi Sad, 1943) bio je lekar i osnivač Pasterovog zavoda u Novom Sadu. On je stabilizovao Pasterovu vakcinu protiv besnila, tako da je ona mogla da bude distribuirana i do udaljenih mesta. Njegova metod za proizvodnju vakcine je primenjivana u svim Centralnoevropskim zemaljama. Većina zemalja Evrope prihvatila je Hemptovu vakcinu i više decenija je proizvodila za vakcinaciju ljudi i za životinja protiv besnila. „Danas možemo reći da je Pasterovu vakcinu nasledila Hemptova, kao najbolja sve do razvoja modernih vakcina sa kulture tkiva“... na Simpozijumu povodom 80 godina Pasterovog zavoda u Novom Sadu 2001, dr Imre Lontai izneo je podatak da ko god je u Mađarskoj primio Hemptovu vakcinu, nije oboleo od besnila. Vakcina protiv besnila po Hemptovoj metodi proizvođena je u Evropi do 1989, a i danas se proizvodi u nekim zemljama i u Južnoj Americi, ali pod drugim imenom.

Život i karijera

Hempt je rođen 21. septembra 1874. u Novom Sadu (tada pod Austrougarskom), (u Ruzmarinskoj ulici, danas ulica Laze Telečkog u centru grada), kao sin od belgijskog protestantskog misionara. Kada je Austrougarska monarhija sprovodila kolonizaciju teritorije Srpskog vojvodstva uglavnom nemačkim življem, došao je u ove krajeve Adolf Hempt, otac dr Adolfa Hempta, kao misionar, reformatorski sveštenik i knjižar. Prvobitno prezime porodice, De Hemptin (fr. De Hemptinne), Adolf je skratio i „ponemčio“ u Hempt. Hemptova majka Katarina Teveli (mađ. Tewely), rodom je iz Budimpešte.
„Hemptova porodica poreklom je sa teritorije današnje Belgije, iz mesta Hemptin kraj Liježa, sa francuskog govornog područja. Na putu od Liježa ka Namiru nalazi se malo naselje Hemptin, odakle je brojna stara grofovska porodica De Hemptin (fr. De Hemptinne), koja ima i svoj grb. U ovoj porodici bilo je mnogo poznatih članova, industrijalaca, lekara, profesora, sveštenika, vojnika od kojih su za Belgiju više njih dali život u Prvom i Drugom svetskom ratu. Jedan od istaknutih članova ove porodice bio je episkop Žan Feliks de Hemptin (fr. Jean Félix de Hemptinne 1876-1958), misionar i osnivač hrišćanske crkve u Lubumbašiju, u Zairu, a drugi, takođe misionar Leon de Hemptin, umro je u Kini 1920. godine, u 38. godini života.“

Nakon Hemptovog rođenja, sticajem okolnosti njegova porodica je izgubila kuću i preselila se u Sarajevo gde se Hemptov otac i dalje bavio misionarskim radom, majka je bila babica. Mladi Adolf je u Sarajevu završio školovanje do mature. Kako je porodica bila nedovoljno bogata da ga izdržava, na dalje školovanje i studije medicine, Hempt je otišao kao vojni pitomac. Diplomu lekara Hempt je stakao u 24 godini na Univerzitetu u Gracu 1898.

„Dekerova baraka“ , poznata i kao „Hemptova kuća“, u dvorištu Pasterovog zavoda u kojoj je dr Hempt živeo od 1921. do 1936.

Kuća u ulici koja danas nosi Hemptovo ime

Jedno vreme je Hempt radio u vojsci kao vojni bolničar, prvo u garnizonskoj bolnici u Beču od 15. juna 1898. a već od 1. oktobra iste godine i kao vojni lekar. U bolnici u Beču ostao je do jeseni 1901. Zatim je Hempt radio u konjičkoj regimenti u garnizonu Gros Encersdorf kod Beča, gde se i oženio Marijom Vinkler 14. marta 1903.. Sa suprugom Marijom Hempt je imao osmoro dece, pet sinova i tri kćeri. Prema rečima autora monografije o dr Hemptu, Dušana Lalošević; „njegova jedna ćerka živi u Novom Sadu u njihovoj porodičnoj kući, jedna je u Americi bila učiteljica, dok je najmlađa u Nemačkoj. Jedan Hemptov sin je završio medicinu, jedan teologiju u Strazburu, a jedan je bio hemičar, čuven po otkriću šumećeg aspirina... ovaj Hemptov sin je šumeći aspirin izumeo radeći u Subotici još pre Drugog svetskog rata, kada je emigrirao u Španiju.“

Nakon što se demobilisao 1905. Hempt je neko vreme radio u Bosni u Lukavcu kao opštinski lekar. Tokom 1921. vratio se u Novi Sad na poziv ministra zdravstva Srbije „Andrije Štampare“. Ministarstvo mu je obezbedilo stan u kojem je bio kratko vreme. Naredne godine, kada su pored nove zgrade Pasterovog zavoda montirane drvene kuće u nizu za smeštaj osoblja, u jednu od vih, najbližoj Zavodu, uselio se Hempt sa celom svojom porodicom. Ova drvena kuća, poznata i kao „Deker baraka“, u inventarskoj knjizi Pasterovog zavoda upisna je kao „Hemptova kuća.“

U Novom Sadu Hempt je osnovao Pasterov zavod i postao njegov prvi direktor. Zavod je bio namenjen za proizvodnju Pasterove vakcine protiv besnila, i preventivno medicinsku zaštitu stanovništva od besnila.

Kada je okončao radni vek i otišao u zasluženu penziju, 1935. godine, dr A. Hempt se iselio iz Hemptove barake i jedno kraće vreme živeo u maloj kući u Teslinoj ulici, zatim u kući preko puta vojne kasarne u Futoškoj ulici (na mestu gde se sada nalazi benzinska stanica). Konačno se udomio u novoj kući u ulici koja danas nosi njegovo ime, na broju 8. Ovu kuću Hempt je izgradio 1939. godine, delom i od honorara od kompanije Bering iz Marburga na Lani, gde je bio više meseci angažovan radi uvođenja u proizvodvnje svoje vakcine u Nemaakoj. Njegov honorar bio je 60.000 Rajhsmaraka, tako da je sa novcem od prodaje kuće u Futoškoj ulici, uspeo je da podigne novu vrlo lepu kuću pred sam Drugi svetski rat.

Adolf Hempt bio religiozan, član reformatorske crkve – kalvinista, i uvek je držao na stolu jedno antikvarno holandsko izdanje Biblije (inkunabula) koju je mnogo voleo. Bio je vrlo načitan, a posebno je skupljao medicinske knjige, neke i vrlo retke stare, koje je poklonio biblioteci Pasterovog zavod.

Aprilski rat i slom Kraljevine Jugoslavije zatekli su dr Hempta sa porodicom na Braču. Tamo je dobio telegram da se hitno javi u Novi Sad i preuzme upravu Higijenskog zavoda, od 1. maja 1941. godine. Sa porodicom se vratio, skelom preko Dunava, u Novi Sad jer su mostovi već bili porušeni, i nastavio stručni i naučni rad na vakcini protiv besnila, sve do smrti, 20. jula 1943. godine, u 69 godini života.

Nakon završetka Drugog svetskog rata deo prizenjlja privatne Hemptove kuće je oduzet i u njega su useljeni stanari, a Hemptova porodica je zadržala sprat. Tek 1994. godine gospođa Dagmar, ćerka dr A. Hempt, uspela je da od države otkupi mansardu porodične kuće, dok prizemlje i dan danas još nije vraćeno naslednicima.

Sahranjen je na reformatorskom groblju u Novom Sadu.

Delo

Zgrada Pasterovog zavoda u Novom Sadu u kojoj je dr Hempt osnovao prvu antirabičnu stanicu u Vojvodini.

Još pre Prvog svetskog rata Hempt je hteo da u Sarajevu osnuje Pasterov zavod. Međutim, u tome nije uspeo i zato je rado prihvatio poziv Srbije da u Novom Sadu nastavi svoj rad i realizuje svoju dugogodišnju ideju o osnivanju Paterovog zavoda.
Nakon dolaska u Novi Sad Hempt je 9. decembra 1921. postavljen na mesto odgovornog referenta javno-zdravstvenog odeljenja Ministarstva zdravlja za Banat, Bačku i Baranju, a 24. novembra 1922. za upravnika Pasterovog zavoda u Novom Sadu.
„Od zidanja zgrada novog zavoda do razvoja nove vakcine protiv besnila koja mu je donela svetsku slavu, te do razvoja veliko Higijenskog zavoda u Novom Sadu kome je bio prvi direktor, dr Hempt je preko deset godina izuzetno naporno radio, ne štedeći ni svoje zdravlje.“

Uviđajući koliko su dotadašnje procedure proizvodnje vakcine protiv besnila bile komplikovane, dugotrajne i nedovoljno standardizovane, dr Hempt je izradi svoju modifikaciju Pasterove vakcine. Kombinujući najbolje procedure publikovane do tada u svetu Dr Hempt je 1925. objavio svoju modifikaciju vakcine protiv besnila koja je prihvaćena na medicinskioj konferenciji u Parizu 1927. Nakon usvajanja Hemptove modifikacije vakcine su proizvođene na osnovu njegove tehnologije širom Evrope.

Pasterov zavod u Novom Sadu je 1928. preuzeo funkcije svih ostalih zaoda u Karaljevini Jugoslaviji, zahvaljujući novoj vakcini protiv besnila dr Hempta. On je proizveo mrtvu vakcinu od nervnog tkiva inficiranih kunića, a kasnije jaganjaca, tretiranog etrom i fenolom, postavio električne uređaje za mlevenje mozgova za vakcinu, štampanje etiketa na staklenim ampulama, punjenje ampula, i za zataljivanje ampula, tako da je u Novom Sadu razvio industrijsku proizvodnju vakcine za celu Kraljevinu Jugoslaviju, a kasnije i za izvoz.

Hemptovu vakcinu prihvatile su mnoge evropske države, Nemačka, Austrija, Čehoslovačka, Mađarska, Rumunija i Bugarska. Proizvodnja Hemptove vakcine u Novom Sadu trajala je do 1983, a na primer u Mađarskoj do 1989.

Priznanja

• Njegovo grobno mesto na reformatorskom groblju u Novom Sadu je pod zaštitom države.
• Na zgradi Pasterovog zavoda u Novom Sadu 1997. postavljena je Hemptova spomen-ploča, zajedno sa spomen pločom njegovog učenika dr Milana Nikolića.
• Ulica u Novom Sadu u kojoj je 1936. Hempt izgradio svoju porodičnu kuću, koja se nalazi nedaleko od Pasterovog zavoda, 2002. dobila je ime „Dr Hempta“,
• Zavod za zaštitu spomenika grada Novog Sada proglasio je Pasterov zavod spomenikom kulture 1997, a ovu odluku je potvrdila Vlada Republike Srbije 2001... „U Odluci o proglašenju, objavljenoj u „Službenom glasniku“ (48/2001, pp. 2) spominje se dr Adolf Hempt kao veliki naučnik i autor nove metode primene antirabične vakcine.“
• Odlikovan je Ordenom Svetog Save

Spomen ploča dr Adolfa Hempta na zgradi Pasterovog zavoda u Novom Sadu. Rad dr Vladimira Jokanovića.

Ulica „dr Hempta“ u Novom Sadu u kojoj je dr Hempt živeo od 1936.

Vidi još

• Pasterov zavod u Novom Sadu

Literatura

• Dušan Lalošević 130 godina od rođenja dr Adolfa Hempta Eskulap, Edukativni članci 2008;3(1-2):97-101 UDK 616.98:578.824:929
• Jovanović Batut M. Luj Paster. Srpski arhiv za celokupno lekarstvo 1895; 1(23-24):797-810
• Svečana sednica u spomen Pasteru. Srpski arhiv za celokupno lekarstvo. 3  141-142
• Lazarević L. Sabrana dela, knj. 2. Glas Podrinja, Šabac, 1985, 152-153
• Srpski arhiv za celokupno lekarstvo 1895; 1(11-12):341
• Raspis ministra unutr. dela o upućivanju bolesnika u Pasterov zavod. Srpski arhiv za celokupno lekarstvo 1899, br. 3, 124-5
• Kobliška A. O psećem besnilu; dijagnoza i profilaksa. Srpski arhiv za celokupno lekarstvo 1896, br. 426-430 i br. 9, 468-471
• Marković M. Srpski arhiv za celokupno lekarstvo. 9  385-403
• Kenda I. Pokušaj suzbijanja besnila preventivnim cepljenjem pasa fenolizovanom eter-vakcinom. Arhiv Ministarstva poljoprivrede. 4  (7):  3-10
• Hempt A. Borba protiv besnila u Jugoslaviji i razvitak našeg domaćeg antirabičnog postupka.
• Baljošević S. Besnilo. Selected Papers on Rabies Prophylaxis, Pasteur Institute Novi Sad, 1996, 19-27
• Lalošević D, Lazarević-Ivanc Lj, Stankov S. Mogućnosti ekonomične proizvodnje vakcine protiv besnila sa kulture ćelija. Med Pregl. 1997 Nov-Dec;50(11-12):565-8
• Lalošević D, Stankov S, Lazarević-Ivanc Lj, Lalošević V, Knežević I. Immunogenicity of BHK-rabies vaccine in human volunteers. Med Pregl. 51  (Suppl 1):  17-9
• Petrović M. 70 godina Pasterovog zavoda u Novom Sadu, 1991.

Spoljašnje veze

• Pasterov zavod u Novom sadu-100 godina naučne profilakse besnila u Srbiji Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. septembar 2010)
• 130 godina od rođenja dr Adolfa Hempta