Vizantijska nauka

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Prikaz grupe sedam poznatih lekara. Najistaknutiji čovek na slici je Galen, koji sedi na stolici na sklapanje.

Naučnici su tokom trajanja Vizantijskog carstva igrali važnu ulogu u prenošenju klasičnog znanja u islamski svet i renesansnu Italiju, kao i u prenošenju islamske nauke u renesansnu Italiju.[1] Bogata istoriografska tradicija sačuvala je drevna znanja na kojima su izgrađena sjajna umetnost, arhitektura, književnost i tehnološka dostignuća. Vizantinci su bili odgovorni za nekoliko važnih tehnoloških dostignuća.

Klasične i crkvene studije[uredi | uredi izvor]

Vizantijska nauka je supštinski bila klasična nauka. U svakom periodu je bila usko povezana sa antičko-paganskom filozofijom i metafizikom. Uprkos izvesnom protivljenju paganskom učenju, mnogi od najuglednijih klasičnih naučnika zauzimali su visoke funkcije u Crkvi.[2] Antički spisi nikada nisu prestali da budu na značaju u Vizantijskom carstvu zbog podsticaja koji je Atinska akademija dala klasičnim naukama u 4. i 5. veku, značaja filozofske akademije u Aleksandriji i delovanja Carigradskog niverziteta, koji se u potpunosti bavio svetovnim predmetima, isključujući bogoslovlje,[3] koje je predavano u Bogosloviji na Halki. Čak je i Bogoslovija obrazovala studente o antičkim klasicima i uključivao književne, filozofske i naučne tekstove u svoj nastavni plan i program. Monaške škole su se fokusirale na Bibliju, teologiju i liturgiju. Stoga su monaški skriptorijumi najveći deo svog truda ulagali u prepisivanje crkvenih rukopisa, dok su staropagansku literaturu prepisivali, sažimali, izvodili i komentarisali laici ili sveštenstvo poput Fotija, Arete iz Cezareje, Evstatija i Vasilija Visariona.[4]

Istoričar Džon Džulijus Norvič navodi da bi „mnogo od onoga što znamo o antici — posebno o helenskoj i rimskoj književnosti i rimskom pravu — bilo zauvek izgubljeno da nije bilo učenjaka i pisara iz Konstantinopolja.[5]

Arhitektura[uredi | uredi izvor]

Pandentivna arhitektura, specifična sferna forma u gornjim uglovima koja podržava kupolu, je vizantijski izum. Iako su prvi eksperimenti sa ovim arhitekonskim elementom napravljeni 200-ih godina, u 6. veku u Vizantijskom carstvu njihov potencijal je u potpunosti ostvaren.[6]

Matematika[uredi | uredi izvor]

Vizantijski naučnici su sačuvali i nastavili nasleđe velikih starogrčkih matematičara i primenili matematiku u praksi. U ranoj Vizantiji (od 5. do 7. veka) arhitekte i matematičari Isidor Miletski i Antemije iz Trala razvili su matematičke formule za izgradnju velike crkve Aja Sofija, što je bilo revolcionalno u to doba. U srednjem periodu Vizantije (od 8. do 12. veka) matematičari poput Mihaila Pselosa smatrali su matematiku načinom za tumačenje sveta.[traži se izvor]

Stanje[uredi | uredi izvor]

Jovan Filopon, takođe poznat kao Jovan Gramatičar, bio je aleksandrijski filolog, komentator aristotelizma komentator i hrišćanski teolog, i autor filozofskih rasprava i teoloških dela. Bio je prvi koji je kritikovao Aristotela i napao Aristotelovu teoriju slobodnog pada. Njegova kritika aristotelovske fizike bila je inspiracija za Galilea Galileja mnogo vekova kasnije; Galilejo je u svojim delima u velikoj meri citirao Filopona i delio njegov stav vezan za opovrgavanje aristotelovske fizike.[7]

Carigrad je bio pun pronalazača i zanatlija.[8]

Teorija impulsa je izmišljena u Vizantijskom carstvu. Brodski mlin je izum Vizantijaca i konstruisan je za mlevenje žitarica korišćenjem energije struje vode. Tehnologija se na kraju proširila na ostatak Evrope i bila je u upotrebi do ca. 1800.[9][10] Vizantinci su poznavali i koristili pojam hidraulike: u 10. veku diplomata Lijutprand Kremonske je prilikom posete vizantijskom caru objasnio da je video cara kako sedi na hidrauličnom prestolu i da je on „napravljen na tako lukav način da je u u jednom trenutku bila na zemlji, dok se u drugom podigla naviše i videlo se da je u vazduhu“.[11]

Papir, koji su muslimani dobijali iz Kine u 8. veku, koristio se u Vizantijskom carstvu od 9. veka. Postojale su veoma velike privatne biblioteke, a manastiri su posedovali ogromne biblioteke sa stotinama knjiga koje su pozajmljivane pojedincima. Tako su sačuvana antička dela.[12][13]

Astronomija[uredi | uredi izvor]

Fizičar Emanuel A. Pašos navodi: „Vizantijski (rimski), članak iz 13. veka sadrži napredne astronomske ideje i pre-kopernikanske dijagrame. Modeli su geocentrični, ali prikazuju napredak na putanjama Meseca i Merkura."[14]

Medicina[uredi | uredi izvor]

Medicina je bila jedna od nauka u kojoj su Vizantinci napredovali[pojasniti] njihovi grčko-rimski prethodnici, počev od Galena. Kao rezultat toga, vizantijska medicina je imala uticaj na islamsku medicinu, kao i na medicinu renesanse.[15] Koncept bolnice se pojavio u Vizantijskom carstvu kao institucija koja nudi medicinsku negu i mogućnost lečenja pacijentima zbog ideala hrišćanskog milosrđa.[16]

Iako je koncept uroskopije bio poznat Galenu, on nije video značaj njegovog korišćenja za dijagnostikovanje bolesti. Vizantijski lekari, kao što je Teofil Protospatarius, shvatili su dijagnostički potencijal uroskopije u vreme kada nije postojao mikroskop ili stetoskop. Ta praksa se na kraju proširila na ostatak Evrope.[17] Iluminirani rukopis Bečki Dioskurid (6. vek) i dela vizantijskih lekara kao što su Pavle Eginski (7. vek) i Nikola Mirepso (krajnji 13. vek), nastavili su da se koriste kao autoritativni tekstovi od strane Evropljana kroz renesansu. Mirepsos je izmislio Aurea Alekandrina, koja je bila vrsta opijata ili protivotrova.[18]

Prvi poznati primer razdvajanja sijamskih blizanaca desio se u Vizantijskom carstvu u 10. veku kada je par sijamskih blizanaca iz Jermenije došao u Carigrad. Mnogo godina kasnije jedan od njih je umro, pa su hirurzi u Carigradu odlučili da uklone telo preminukog blizanca. Rezultat je bio delimično uspešan, pošto je preživeli blizanac živeo svega tri dana pre nego što je umro, rezultat je bio toliko impresivan da su ga istoričari pominjali vek i po kasnije. Sledeći slučaj razdvajanja sijamskih blizanaca dogodio se tek 1689. godine u Nemačkoj.[19][20]

Oružje[uredi | uredi izvor]

Vizantijski brod koristi grčku vatru protiv broda pobunjenika, Tome Slovena, 821. Ilustracija, 12. vek, iz madridskih Skilica

Grčka vatra je bila zapaljivo oružje koje je koristilo Vizantijsko carstvo. Vizantinci su ga obično koristili u pomorskim bitkama sa velikim efektom jer je mogla da gori čak i na vodi. Grčka vatra je davala tehnološku prednost i bila je uzrok mnogih ključnih vizantijskih vojnih pobeda, pre svega u odbrani Konstantinopolja tokom dve arapske opsade, čime je obezbedio opstanak carstva. Međutim, sama grčka vatra je izmišljena u c. 672, a hroničar Teofan ga pripisuje Kaliniku, arhitekti iz Heliopolja u bivšoj provinciji Fenika.[21] Tvrdilo se da nijedna osoba nije izmislila grčku vatru, već da su je „izmislili hemičari u Konstantinopolju koji su nasledili znanje i otrkića Aleksandrijske hemijske škole...“.[22]

Granata se prvi put pojavila u Vizantijskom carstvu, gde su napravljene rudimentarne zapaljive granate, koje su bile od keramičkih tegli u kojima su držali staklo ili eksere i korišćene na ratištima.[23][24][25] Prvi primeri ručnih bacača plamena pojavili su se u Vizantijskom carstvu u 10. veku. Pešadijske jedinice su bile opremljene ručnim pumpama i okretnim cevima koje su se koristile za izbacivanje plamena.[26] Trebušet je izmišljen u Vizantijskom carstvu za vreme vladavine Aleksija I Komnena (1081–1118). Vizantinci su koristili ovo novorazvijeno opsadno oružje da devastiraju citadele i utvrđenja neprijatelja. Vojske Evrope i Azije su od Vizantinaca naučile i usvojile ovo opsadno oružje.[27]

Vizantijska i islamska nauka[uredi | uredi izvor]

Tokom srednjeg veka, često je dolazilo do razmene dela između vizantijske i islamske nauke. Vizantijska imperija je prvobitno obezbedila srednjovekovnom islamskom svetu antičke i ranosrednjovekovne grčke tekstove o astronomiji, matematici i filozofiji za prevod na arapski, jer je Vizantijsko carstvo bilo vodeći centar nauke u regionu na početku srednjeg veka. Kasnije, kada su kalifat i druge srednjovekovne islamske kulture postale vodeći centri naučnog znanja, vizantijski naučnici su prevodili knjige o islamskoj astronomiji, matematici i nauci na srednjovekovni grčki, uključujući, na primer, radove Džafara ibn Muhameda Abu Ma'shar al-Balkhija,[28] Abul-Hasana Ibn Junusa, Al-Hazinija (koji je bio vizantijskog grčkog porekla, ali je odgajan u persijskoj kulturi),[29] Muhamad el Horezimi[30] i Hadže Nasirudin Tusi, između ostalih.[31]

Bilo je i nekih vizantijskih naučnika koji su koristili arapsku transliteraciju da opišu određene naučne koncepte umesto ekvivalentnih starogrčkih termina (kao što je upotreba arapskog talei umesto starogrčkog horoskopa). Vizantijska nauka je tako odigrala važnu ulogu u prenošenju starogrčkog znanja zapadnoj Evropi i islamskom svetu, a takođe i prenošenju arapskog znanja zapadnoj Evropi. Neki istoričari sumnjaju da je Kopernik pristup arapskom astronomskom tekstu, što je rezultiralo prenosom astronomskog modela koji je razvio Nasir al-Din al-Tusi, a koji se kasnije pojavio u delu Nikole Kopernika.[1][32] Vizantijski naučnici su se takođe upoznali sa sasanidskom i indijskom astronomijom kroz citate u nekim arapskim delima.[29]

Iskopan je mehanički sunčani sat koji se sastoji od složenih zupčanika koje su pravili Vizantinci, što ukazuje na to da je mehanizam Antikitere, svojevrsni analogni uređaj koji se koristio u astronomiji i izmišljen krajem drugog veka pre nove ere, korišćen u vizantijskom periodu.[33][34][35]

Takvi mehanički uređaji dostigli su visok nivo sofisticiranosti i bili su napravljeni da impresioniraju posetioce.[36]

Lav Matematičar je takođe zaslužan za sistem svetionika, neku vrstu optičkog telegrafa, koji se protezao preko Anadolije od Kilikije do Konstantinopolja, koji je upozoravao na neprijateljske napade i koristio se kao sredstvo diplomatske komunikacije.

Humanizam i renesansa[uredi | uredi izvor]

Tokom 12. veka Vizantinci su kreirali sopstveni model ranog renesansnog humanizma kao renesanse interesovanja za klasične autore, međutim, tokom vekova ranije, (9–12) renesansni humanizam i želja za klasičnim učenjem bili su istaknuti tokom makedonske renesanse, i nastavili su u ono što sada vidimo kao renesansu iz 12. veka pod Komninima. U delu Evstatija Solunskog je vizantijski humanizam imao najkarakterističniji izraz. [37] Tokom 13. i 14. veka, perioda intenzivne stvaralačke aktivnosti, vizantijski humanizam je dosegaoo vrhunac. Vizantijski humanizam je verovao u vitalnost klasične civilizacije i klasilnih nauka.[38]

Uprkos političkom i vojnom padu u poslednja dva veka, carstvo je doživelo procvat nauke i književnosti, koji se često opisuje kao „paleologejska“ ili „poslednja vizantijska renesansa“.[39] Neki od najeminentnijih predstavnika ove ere su: Maksim Planud, Manuel Mošopul, Demetrije Triklinije i Toma Magistar. Akademija u Trabazonu, pod velikim uticajem persijskih nauka, postala je renomirani centar za proučavanje astronomije, matematikei medicine, privukla je interesovanje skoro svih naučnika.[38] U poslednjem veku carstva, vizantijski gramatičari su bili glavni odgovorni za pisanje starogrčkih studija iz oblasti književnosti i gramatike koje su bile u upotrebi u ranorensansnonm periodu u Italiji.[39]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b George Saliba (2006-04-27). „Islamic Science and the Making of Renaissance Europe”. Library of Congress. Pristupljeno 2008-03-01. 
  2. ^ Some noteworthy exceptions to this tolerance include the closing of the Platonic Academy in 529; the obscurantism of Cosmas Indicopleustes; and the condemnations of Ioannis Italos and Georgios Plethon for their devotion to ancient philosophy.
  3. ^ The faculty was composed exclusively of philosophers, scientists, rhetoricians, and philologists (Tatakes, Vasileios N.; Moutafakis, Nicholas J. (2003). Byzantine Philosophy. Hackett Publishing. str. 189. ISBN 0-87220-563-0. )
  4. ^ Anastos, Milton V. (1962). „The History of Byzantine Science. Report on the Dumbarton Oaks Symposium of 1961”. Dumbarton Oaks Papers. Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University. 16: 409—411. JSTOR 1291170. doi:10.2307/1291170. 
  5. ^ Norwich, John Julius (29. 10. 1998). A Short History of Byzantium. Penguin Books Limited. str. 41. ISBN 9780141928593. 
  6. ^ „Pendentive | architecture”. Encyclopedia Britannica. Arhivirano iz originala 8. 5. 2015. g. Pristupljeno 25. 2. 2018. 
  7. ^ „John Philoponus”. Stanford Encyclopedia of Philosophy. 8. 6. 2007. Pristupljeno 14. 12. 2017. 
  8. ^ Partington, J.R. (1999). "A History of Greek Fire and Gunpowder". The Johns Hopkins University Press. p. 13.
  9. ^ Wikander, Orjan. 2000. "Handbook of Ancient Water Technology". Brill. Page 383-384.
  10. ^ „Boat mills: water powered, floating factories”. LOW-TECH MAGAZINE. 
  11. ^ Pevny, Olenka Z. (2000). "Perceptions of Byzantium and Its Neighbors: 843–1261". Yale University Press. pp. 94–95.
  12. ^ Laiou, Angeliki E. (2002). The Economic History of Byzantium: From the Seventh Through the Fifteenth Century. Dumbarton Oaks. ISBN 9780884023326. 
  13. ^ Vryonis Jr., Speros (1967). Byzantium and Europe. 
  14. ^ Paschos, Emmanuel; Sotiroudis, Panagiotis (24. 12. 1998). Schemata of the Stars, the, Byzantine Astronomy from 1300 A.d. World Scientific. ISBN 9789814496117. 
  15. ^ Temkin, Owsei (1962). „Byzantine Medicine: Tradition and Empiricism”. Dumbarton Oaks Papers. 16: 97—115. JSTOR 1291159. doi:10.2307/1291159. 
  16. ^ Lindberg, David. (1992) The Beginnings of Western Science. University of Chicago Press. Page 349.
  17. ^ Prioreschi, Plinio. 2004. A History of Medicine: Byzantine and Islamic medicine. Horatius Press. p. 146.
  18. ^ A history of geology and medicine. Christopher J. Duffin, Richard Moody, Christopher Gardner-Thorpe. London. 2013. ISBN 978-1-86239-356-1. OCLC 866617885. 
  19. ^ „The Case of Conjoined Twins in 10th Century Byzantium”. 4. 1. 2014. Arhivirano iz originala 4. 8. 2019. g. Pristupljeno 5. 6. 2022. 
  20. ^ Montandon, Denys (decembar 2015). „The Unspeakable History of Thoracopagus Twins' Separation” (PDF). Arhivirano (PDF) iz originala 25. 2. 2017. g. Pristupljeno 5. 6. 2022. 
  21. ^ Pryor, John H.; Jeffries, Elizabeth M. (2006). The Age of dromon: The Byzantine Navy, ca. 500-1024. The Medieval Mediterranean: Peoples, Economies and Cultures, 400-1500. vol. 62. Brill. str. 607—609. ISBN 90-04-15197-4. 
  22. ^ Partington, J. R. (1999). "A History of Greek Fire and Gunpowder". The Johns Hopkins University Press. page 13
  23. ^ Tucker, Spencer C. 2011. “The Encyclopedia of the Vietnam War: A Political, Social, and Military History”. ABC-CLIO. Page 450.
  24. ^ „Greek Fire Grenades”. World History Encyclopedia. 
  25. ^ „Greek Fire”. World History Encyclopedia. 
  26. ^ Decker, Michael J. (2013). The Byzantine Art of War. Westholme Publishing. p. 226.
  27. ^ Decker, Michael J. (2013). The Byzantine Art of War. Westholme Publishing. pp. 227–229.
  28. ^ „Introduction to Astronomy, Containing the Eight Divided Books of Abu Ma'shar Abalachus”. World Digital Library. 1506. Pristupljeno 2013-07-16. 
  29. ^ a b Pingree, David (1964). „Gregory Chioniades and Palaeologan Astronomy”. Dumbarton Oaks Papers. 18: 135—60. JSTOR 1291210. doi:10.2307/1291210. 
  30. ^ King, David A. (mart 1991). „Reviews: The Astronomical Works of Gregory Chioniades, Volume I: The Zij al- Ala'i by Gregory Chioniades, David Pingree; An Eleventh-Century Manual of Arabo-Byzantine Astronomy by Alexander Jones”. Isis. 82 (1): 116—8. doi:10.1086/355661. 
  31. ^ Joseph Leichter (27. 6. 2009). „The Zij as-Sanjari of Gregory Chioniades”. Internet Archive. Pristupljeno 2009-10-02. 
  32. ^ E. S. Kennedy, "Late Medieval Planetary Theory," p. 377.
  33. ^ Field, J. V.; Wright, M. T. (22. 8. 2006). „Gears from the Byzantines: A portable sundial with calendrical gearing”. Annals of Science. 42 (2): 87. doi:10.1080/00033798500200131. 
  34. ^ „Byzantine sundial-cum-calendar”. 2009. Arhivirano iz originala 12. 3. 2021. g. Pristupljeno 5. 6. 2022. 
  35. ^ „Sundial info” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 10. 8. 2017. g. Pristupljeno 1. 3. 2018. 
  36. ^ Prioreschi, Plinio. 2004. A History of Medicine: Byzantine and Islamic medicine. Horatius Press. p. 42.
  37. ^ Tatakes-Moutafakis, Byzantine Philosophy, 110
  38. ^ a b Tatakes-Moutafakis, Byzantine Philosophy, 189
  39. ^ a b Robins, Robert Henry (1993). „Chapter I”. The Byzantine Grammarians: Their Place in History. Walter de Gruyter. str. 8. ISBN 3-11-013574-4. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Lazaris, Stavros, ur. (2020). A Companion to Byzantine Science. Brill. ISBN 978-90-0441460-0. 

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Византијска_наука&oldid=27728319”