Pređi na sadržaj

Zgrada za vertikalnu montažu

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Zgrada za vertikalnu montažu (Vehicle Assembly Building)
Pogled iz vazduha na VAB
Pogled iz vazduha na VAB
Pogled iz vazduha na VAB
Informacije
Lokacija Okrug Brevard, SAD
Status završena
Otvaranje 1966. godine
Korišćenje montaža raketa-nosača
Visina
Visina 160,3 m
Tehnički detalji
Površina 3 hektara
Broj liftova 125
Vlasnik NASA
Upravljanje NASA
Reference: Vehicle Assembly Building

Zgrada za vertikalnu montažu (engl. Vertical Assembly Building), kasnije Zgrada za montažu raketa-nosača (engl. Vehicle Assembly Building), ili skraćeno VAB, je objekat u okviru svemirskog centra Kenedi agencije NASA, koji je korišćen za završnu montažu velikih raketa-nosača sa ljudskom posadom od 1968. godine (koristiće se i za montažu Svemirskog lansirnog sistema od 2018. godine). Sa 3.664.883 m3 jedna je od najvećih zgrada na svetu po zapremini.[1] Zgrada se nalazi u okviru Lansirnog kompleksa 39 (LK39) centra Kenedi, na pola puta između Džeksonvila i Majamija, istočno od Orlanda, na ostrvu Merit koje se nalazi na atlantskoj obali Floride.[1]

VAB je najveća zgrada bez spratova na svetu[2], bila je najviša zgrada na Floridi do 1974. godine sa svojih 160,3 metra[3], i još uvek je najviša zgrada u SAD izvan urbane sredine.[3]

Istorija[uredi | uredi izvor]

VAB, završena 1966. godine, namenski je izgrađena kako bi ogromna raketa-nosač Saturn V, deo projekta Apolo, mogla montirati vertikalno, i u početku su je svi zvali "Vertical Assembly Building" (u prevodu zgrada za vertikalnu montažu). U iščekivanju projekata nakon prekida letova na Mesec, poput spejs-šatla, zgrada je preimenovana u "Vehicle Assembly Building" („zgrada za montažu raketa-nosača“)[4][5], i korišćena je za finalnu montažu spoljašnjeg rezervoara i pomoćnih raketnih motora na čvrsto gorivo (bustera) sa orbiterom spejs-šatla. Po završenoj montaži ceo taj sklop nazivao se „stek“. Stek bi se zatim stavio na mobilnu lansirnu platformu koja bi zatim guseničarskim transporterom bila prevežena do jedne od dve lansirne rampe lansirnog kompleksa 39 svemirskog centra Kenedi. Iako je zgrada preimenovana, i dalje se koriste oba naziva, jer je akronim ostao isti – VAB.

Izgradnja[uredi | uredi izvor]

Zgrada za vertikalnu montažu tokom izgradnje 1965. godine

Zgrada za vertikalnu montažu visoka je 160,3 metra, dugačka je 218,2 i široka 157,9 metara. U osnovi pokriva 3 hektara (8 jutara, 30.000 m2), a njena zapremina je skoro 3.665.000 m3 (radi poređenja, ovo je ekvivalentno zapremini 8.006 trosobnih kuća ili 4.003 Međunarodne svemirske stanice/Boinga 747-400).[6]

Zgrada poseduje rashladne uređaje mase preko 10.000 tona, među kojom je 125 ventilatora na krovu zgrade i četiri velika uređaja za kontrolu vlažnosti vazduha (četiri cilindrična objekta zapadno od zgrade), kako bi se vlažnost vazduha držala pod kontrolom. Zahvaljujući ovoj opremi, sav vazduh unutar zgrade se može zameniti svežim za svega sat vremena. Unutrašnjost zgrade je tolika da poseduje sopstvene vremenske prilike, pa „može doći do formiranja kišnih oblaka ispod plafona tokom veoma vlažnih dana“[7], zbog čega je i ugrađen veliki sistem za kontrolu vlažnosti kako bi se ova pojava u što većoj meri suzbila.

S obzirom da je izgrađena na istočnoj obali Floride, koja gleda na Atlantik, zgrada je projektovana da izdrži nalete uragana. U temelj je ugrađeno skoro 22.300 m3 betona i 4.225 velikih čeličnih šipki zabijenih 47 metara u krečnjačko tlo.

Mogućnosti[uredi | uredi izvor]

Orbiter Dikaveri se kranom spušta ka rezervoaru i busterima.
Endevor na ulazu u VAB. U gornjem delu se vidi dodatan otvor za vertikalni rep.

Postoje četiri ulaza kroz koja oprema može biti uneta ili izneta iz zgrade, i na tim ulazima/izlazima su četvora vrata koja predstavljaju najveća vrata na svetu. Svaka od vrata su visoka 139 metara, imaju sedam vertikalnih panela i četiri horizontalna panela, i potrebno im je 45 minuta da se otvore ili zatvore. Ulaz sa severne strane proširen je za 12,2 metra kako bi kroz njega mogao da prođe orbiter spejs-šatla. Na tom otvoru napravljena su dodatna mala vratanca za prolazak vertikalnog repa orbitera.

Kako bi mogle da se podignu komponente spejs-šatla koje su bile veoma masivne i glomazne, u zgradi je postojalo pet velikih kranova, od kojih su dva mogla da podignu teret mase 325 tona, a pored ovih velikih, postojalo je još 136 manjih ili većih uređaja za podizanje tereta.

Eksterijer[uredi | uredi izvor]

Zgrada nakon farbanja 1977.g.
Popravka nakon uragana Frensis.

Zastava Sjedinjenih Američkih Država bila je najveća na svetu u vreme kada je naslikana na zgradu 1976. godine, povodom proslave 200 godina postojanja Sjedinjenih Američkih Država, zajedno sa zvezdom koja je bila logo proslave, a koja je kasnije (1998. godine) zamenjena logom agencije NASA. Zastava je visoka 63,7 metara i široka 33,5 metara (2.134 m2). Svaka zvezda na zastavi je 1,83 metra u prečniku, plava površina na kojoj se zvezde nalaze jednaka je površini košarkaškog terena, dok je svaka od traka (crvenih i belih) široka 2,74 metra, otprilike kao standardna kolovozna traka na putu.[8]

Godine 2007. započeti su radovi na farbanju ogromne spoljašnjosti zgrade. Posebno se obraćala pažnja na američku zastavu i na logo agencije NASA. Po završetku radova jasno se videla razlika u odnosu na oštećenja koja je tokom prethodnih godina učinila kiša i uragani. Samo zastava i logo su već jednom bili prefarbani, i to 1998. godine za proslavu 40 godina agencije.[9]

Najveća oštećenja zgrada je pretrpela 2004. godine, kada se dogodila jedna od najgorih uraganskih sezona ikada zabeleženih. Tada je uragan Frensis sa zgrade odlomio 850 aluminijumskih panela dimenzija 4,26 x 1,83 m, zbog čega su na stranama zgrade ostali otvori ukupne površine 3.700 m2.[9][10] Još 25 panela odlomilo se prilikom naleta uragana Džin samo tri sedmice kasnije. Ranije iste godine, uragan Čarli uzrokovao je značajnu, ali ne tako ozbiljnu štetu, procenjenu na 700.000 američkih dolara. Šteta od ovih naleta uragana i dalje je bila vidljiva kada se 2007. počelo sa obnovom. Neke od ovih panela namenski su napravljene da se odvoje prilikom naleta vetra, kako bi se izjednačio pritisak unutar zgrade sa spoljnjim pritiskom, i tako sprečilo veće oštećenje ili čak urušavanje.

Zgrada je korišćena za snimanje više holivudskih filmova, među kojima su Svemirski kamp, Apolo 13, Kontakt, Armagedon i drugi.

Budućnost[uredi | uredi izvor]

Spejs-šatl je penzionisan 2011. godine. Zgrada za vertikalnu montažu se od tada renovira (njena unutrašnjost) kako bi mogla da „udomi“ novu raketu-nosača koja je trenutno u razvoju za misije izvan niske Zemljine orbite. Kofiguracija unutrašnjih pregrada, dizalica i liftova mora se promeniti, jer je stari raspored odgovarao rasporedu komponenti spejs-šatla. Nova raketa će poletati sa lansirne rampe 39 svemirskog centra Kenedi, kao i šatl, i do nje će takođe biti transportovana guseničarom koji je korišćen i za raketu Saturn V. NASA od 2012. godine dozvoljava „ograničeni“ obilazak. Zgrada će biti u mogućnosti i da se koristi za montažu komercijalnih raketa-nosača.[11] Krajem 2015. započeti su opsežni radovi na unapređenju protivpožarnog sistema zgrade.[12]

Raspored platformi na različitim visinama.

Agencija NASA je 23. decembra 2015. objavila da je ugrađena prva polovina platforme „K”, a kao deo priprema za novu raketu koja će biti montirana unutar ove zgrade. Planirano je da bude instalirano ukupno 10 platformi (20 polovina ukupno, koje će obuhvatati raketu sa leve i desne strane) na različitim visinama kako bi se inženjerima i tehničarima omogućio pristup raznim sistemima rakete-nosača. Najviša platforma, sa oznakom „A”, biće ugrađena na visini od 105,5 metara iznad poda zgrade (ekvivalentno 35. spratu zgrade), dok se na dnu nalazi platforma „K”, na visini od oko 26,2 metra, i ona će omogućavati pristup jezgru rakete i glavnim motorima na tečno gorivo, kao i pomoćnim raketnim motorima na čvrsto gorivo („busterima”). Svaka polovina platforme dugačka je 11,5 metara i široka 18,9 metara. Za podizanje ovih velikih čeličnih segmenata koristi se najveći kran u zgradi, koji može da podigne teret mase do 325 tona.[13] (Video na sajtu Jutub)

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Transport rakete Saturn V pred misiju Apolo 14.
    Transport rakete Saturn V pred misiju Apolo 14.
  • Maketa rakete Saturn V prilikom testiranja 1966. godine
    Maketa rakete Saturn V prilikom testiranja 1966. godine
  • Orao ribar čuva mlade u gnezdu izgrađenom odmah pored VAB
    Orao ribar čuva mlade u gnezdu izgrađenom odmah pored VAB
  • RN Saturn V za misiju Apolo 4 unutar Zgrade za vertikalnu montažu
    RN Saturn V za misiju Apolo 4 unutar Zgrade za vertikalnu montažu
  • Podizanje orbitera Atlantis unutar VAB pred misiju STS-129
    Podizanje orbitera Atlantis unutar VAB pred misiju STS-129
  • Nebo iznad VAB nakon lansiranja misije STS-131
    Nebo iznad VAB nakon lansiranja misije STS-131
  • Podizanje spoljnjeg rezervoara spejs-šatla u vertikalan položaj
    Podizanje spoljnjeg rezervoara spejs-šatla u vertikalan položaj
  • Prvi stepen rakete Saturn V za misiju Apolo 8
    Prvi stepen rakete Saturn V za misiju Apolo 8
  • Pogled na Zgradu za vertikalnu montažu 2014. godine
    Pogled na Zgradu za vertikalnu montažu 2014. godine
  • Pogled iz vazduha na VAB; odmah levo se nalazi centar za kontrolu misije
    Pogled iz vazduha na VAB; odmah levo se nalazi centar za kontrolu misije
  • Orbiter Diskaveri se transportuje iz VAB ka lansirnoj rampi
    Orbiter Diskaveri se transportuje iz VAB ka lansirnoj rampi

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b NASA (1999). „Vehicle Assembly Building”. NASA. Arhivirano iz originala 29. 12. 2017. g. Pristupljeno 23. 9. 2007. 
  2. ^ PR Newswire Association LLC (2007). „Groundbreaking Digital Experience for Endeavour Shuttle Launch”. PR Newswire Association LLC. Pristupljeno 23. 9. 2007. 
  3. ^ a b „Vehicle Assembly Building”. Emporis.com. Pristupljeno 20. 8. 2008. 
  4. ^ „VAB Nears Completion”. NASA History Program Office. NASA. Pristupljeno 25. 9. 2014. „The new name, it was felt, would more readily encompass future as well as current programs and would not be tied to the Saturn booster.” 
  5. ^ America's Spaceport (PDF). NASA. str. 13. Arhivirano iz originala (PDF) 06. 03. 2021. g. Pristupljeno 29. 12. 2014. 
  6. ^ VAB on Emporis.com
  7. ^ NASA (2006). „Glossary”. NASA. Arhivirano iz originala 01. 11. 2007. g. Pristupljeno 8. 10. 2009. 
  8. ^ „NASA Vehicle Assembly Building's Huge American Flag Flies Again”. Pristupljeno 2. 11. 2009. [mrtva veza]
  9. ^ a b Mansfield, Cheryl L. (11. 1. 2007). „Restoring Old Glory and a Massive Meatball”. NASA. Arhivirano iz originala 04. 03. 2021. g. Pristupljeno 11. 7. 2007. 
  10. ^ CNN (6. 9. 2004). „Frances tears panels from NASA shuttle hangar”. CNN. Pristupljeno 23. 9. 2007. 
  11. ^ „NASA FY13 Budget” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 04. 01. 2015. 
  12. ^ Bergin, Chris (12. 11. 2015). „VAB receiving fire suppression system upgrades” (na jeziku: (jezik: engleski)). Nasaspaceflight.com. Pristupljeno 13. 11. 2015. 
  13. ^ Herridge, Linda. „First Work Platform for NASA's Space Launch System Installed in Vehicle Assembly Building”. NASA. Arhivirano iz originala 25. 12. 2015. g. Pristupljeno 24. 12. 2015. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Zgrada za vertikalnu montažu na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Зграда_за_вертикалну_монтажу&oldid=26885581”