Manastir Stuplje
| Manastir Stuplje | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Jurisdikcija | Srpska pravoslavna crkva |
| Eparhija | Eparhija banjalučka |
| Osnivanje | 14. vijek |
| Osnivač | Kralj Dragutin |
| Upravnik | Arhimandrit Platon (Jović) |
| Lokacija | |
| Mesto | Gornji Vijačani |
| Država |  Bosna i Hercegovina,  Republika Srpska |
| Koordinate | 44° 44′ 12.0″ N 17° 36′ 01.8″ E / 44.736667° S; 17.600500° I |
  Manastir Stuplje Manastir Stuplje na karti Bosne i Hercegovine | |
Manastir Stuplje je posvećen Svetom arhanđelu Mihailu. Nalazi se u selu Gornji Vijačani, na rijeci Manastirici, koja se dva kilometra nizvodno ulijeva u rijeku Ukrinu, na granici opština Prnjavor, Čelinac i Teslić. Manastir Stuplje se u pisanim izvorima prvi put pominje u 15. vijeku.
Pripada Eparhiji banjalučkoj Srpske pravoslavne crkve.
Istorija[uredi | uredi izvor]
U manastiru Stuplje se monaški život odvijao od sredine 15. vijeka, do kraja 17. vijeka. Monaštvo manastira Stuplje i Liplje se u vrijeme Osmanskog carstva, odnosno Velike seobe Srba seli preko rijeke Save u Austriju, odnosno u manastir Orahovica u Slavoniji. Rukopisne knjige nastale u manastiru Stuplje su tako sačuvane u manastiru Orahovici. Obnovu manastira je započeo Zavod za zaštitu kulturno istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske 1994. godine
Nastanak[uredi | uredi izvor]
Da se manastir Stuplje pominje u 15. vijeku zasnovano je na zapisima iz raznih vremenskih perioda. Jedan takav je zapis iz Kruševskog pomenika, tj. pomenika manastira Dobrun koji je izgorio u požaru Narodne biblioteke 1941. godine. U tom zapisu se pominje zajedno sa monasima iz drugih manastira. Takođe, na osnovu manstirskih tipika „u vrijeme poniznog igumana Georgija” kako stoji u jednom od izvora, mitropolita Isaija i patrijarha Pajsija, koji potiču iz 1629. godine možemo zaključiti o postojanju manastira u tom periodu. Ovaj podatak govori o postojanju pravila ponašanja po kojima su živjeli tadašnji monasi, a i ostalo sveštenstvo u okolnim crkvama. Svi ovi pisani ostaci čuvani su, do 1991. godine u manastiru Orahovica. Takođe, u nekim zapisima iz perioda početka 20. vijeka navodi se da su određeni naslovi doneseni iz manastira Stuplje iz vremena igumana kir Isaija u periodu iz 1691. godine. Kao i mnoge crkve i manastiri, u vrijeme turskih osvajanja i vlasti, bijaše uništeni i zapaljeni. To potvrđuje i zapis iz 1696. godine koji kaže: „... u ta vremena manastiri mnogi opustješe i sagorješe od prokletih i bezbožnih agarenskih čeda”, tako da „... tada manastiri Stuplje i Liplje sagorješe i opustješe konačno”. Na osnovu ovih zapisa može se i zaključiti da su ova dva manastira bila relativno blizu, jer se u mnogim zapisima pominju zajedno.
Istraživanja[uredi | uredi izvor]
U peridu od 1994. godine počinje i zvanično arheološko istraživanje mjesta gdje je nekad bio ovaj manastir, nakon što su dvojica mještana iz obližnjeg sela Gornjih Vijačana, Dušan Jotić i Milenko Malešević, obavijestili Eparhiju banjalučku da na parceli Crkvište kraj potoka Manastirice postoje kameni temelji[1]. Temelji su pronađeni na dubini svega od jedne trećine metra ispod površine zemlje. Otkriven je red kamenja, bez tragova vezivanja. Manastir je bio jednobrodan, pravougaonog bočnog pijevnica, koje su obuhvaale prostor protezisa i đakonikona, sa širokom polokružno oltarskom apsidom.
Manastir danas[uredi | uredi izvor]
Od pronalaženja nekadašnjeg srušenog manastira počelo je nesebično zalaganje Episkopa banjalučkog Jefrema za obnovu ove svetinje koja je nekad bila značajan centar monaškog života. Episkop banjalučki Jefrem, na dan manastirske slave, u mjesecu novembru 2008. godine, postavio je prvog nastojatelja manastira Stuplje jeromonaha Danila, iz Manastira Moštanice, koji je bio prvi sveštenoslužitelj u ovoj svetinji nakon 320 godina. U isto vrijeme, po blagoslovu Episkopa Jefrema, u manastir dolazi monahinja Efrosinija iz manastira Gomionica i iskušenik Miroslav, danas jeromonah Georgije. Od mjeseca avgusta 2015. godine nastojatelj manastira Stuplje je arhimandrit Platon Jović koji je, pored nastavka intenzivne gradnje ove svetinje, u manastiru Stuplje započeo i značajnu izdavačku djelatnost.
Manastirski hram Svetog Arhangela Mihaila i konak sa kapelom Svetih Apostola Petra i Pavla su izgrađeni, odnosno završeni 2008. godine (konak) i 2014. god (hram). Godine 2020, zalaganjem arhimandrita Platona završen je novi konak sa narodnom trpezarijom i palionicom svijeća. U manastiru se redovno vrše sva bogosluženja. Ikonostas je urađen u vizantijskom stilu, a djelo je eparhijskog ikonopisca oca Velimira Klincova.[2][3]
Položaj manastira[uredi | uredi izvor]
Manastir se nalazi na lokalitetu Crkvište, na rječici Manastirici u selu Gornji Vijačani. Od manastira Liplje udaljen je 12 km vazdušnom linijom. Put do manastira Liplje dug je 20 km i vodi tokom rijeke Ukrine. Manastir je udaljen oko 48 km od Banje Luke. Ide se magistralnim putem Banja Luka - Čelinac, a odvajanje sa magistralnog puta (ulijevo) je na 13. kilometru od kružnog toka kod Rebrovca.
Kulturno-istorijsko dobro[uredi | uredi izvor]
Zavod za zaštitu kulturno istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske je manastir Stuplje registrovao kao spomenik kulture Republike Srpske druge kategorije. Zavod za zaštitu kulturno istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske je u periodu 1994—1995. izvršio arheološko iskopavanje manastira Stuplje.[4]
-
Manastir Stuplje sa jugoistoka -
Manastir Stuplje sa sjeverozapada -
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Istorijat manastira Stuplje
- Pravoslavni manastiri u Republici Srpskoj
- Zavod za zaštitu kulturno istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske
- Manastir Liplje
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Sančanin, Nedeljko M. (2010). U službi istini i čovjeku. Prnjavor: GrafoMark Laktaši. str. str. 390. ISBN 978-99955-57-13-3. „Kao novinar, publicist i književnik bio sam svjedok te velike radosti Njegovog preosveštenstva gospodina Jefrema, episkopa banjalučkog i Vojislava - Voje Balabana, protođakona - vjernog pratioca episkopa banjalučkog, protojereja Radomira Maletića, paroha štrbačkog, čijoj parohiji je tada pripadalo gornjovijačansko područje, nastavnika istorije i geografije Dušana Jotića i Milenka Maleševića, njegovog drugara iz tog područja, koji su prvi izvijestili da postoji neki kameni temelj na parceli Crkvište i stotina vjernika koji su udarničkom radnom akcijom otkopali i svjetlosti dana predali temelje manastira Stuplje.”
- ^ „MANASTIR STUPLJE”. Manastir Lepavina. Pristupljeno 07. 12. 2017.
- ^ „Proslavljena slava u manastiru Stuplje”. Srpska pravoslavna crkva. Arhivirano iz originala 07. 12. 2017. g. Pristupljeno 07. 12. 2017.
- ^ Zavod za zaštitu kulturno istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske: Projekti obnove manastira Republike Srpske Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. septembar 2010) (jezik: srpski)
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Đurić, Aleksandar B. (2005). Pravoslavni manastiri u Bosni i Hercegovini: Duhovno-istorijski i turistički pregled. Bijeljina: Eparhija zvorničko-tuzlanskać.
- Kajmaković, Zdravko (1971). Zidno slikarstvo u Bosni i Hercegovini. Sarajevo: Veselin Masleša.
- Marković, Ignatije (2008). Pravoslavni manastiri u Bosni i Hercegovini. Gacko-Beograd: Filip Višnjić.
- Nilević, Boris (1990). Srpska pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini do obnove Pećke patrijaršije 1557. godine. Sarajevo: Veselin Masleša.
- Ševo, Ljiljana (2002). Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878. godine. Banja Luka: Glas srpski.
- Gavranović, Danilo; Anđelković, Maja (2015). „Rekonstrukcija postojanja i ratnog stradanja manastira Stuplje”. Srpski jezik, književnost, umetnost; Knj. 3, Umetničko nasleđe i rat. Arhivirano iz originala 23. 6. 2023. g.
