Organizacija jugoslovenskih nacionalista
Organizacija jugoslovenskih nacionalista (ORJUNA) je bila politička organizacija koja se zalagala za ideju da južnoslovenska plemena čine jednu, jugoslovensku naciju. Osnovana je 25. januara 1921. u Splitu pod imenom Jugoslovenska napredna nacionalistička omladina a ukinuta poslije uvođenja Šestojanuarske diktature 1929. Posjedovala je vlastitu paravojnu organizaciju koja je tokom 1920-ih na ulicama tadašnje Jugoslavije vodila sukobe sa hrvatskim nacionalistima i komunistima. Najsnažniju podršku je imala u Dalmaciji i Sloveniji, odnosno krajevima koji su se smatrali najugroženijim od italijanskog iredentizma.
Danas se u Hrvatskoj, a pogotovo u Dalmaciji, izraz "orjunaš" od strane hrvatskih nacionalista i desničara koristi kao pežorativni izraz za "anacionalnog" i "izdajničkog" pripadnika hrvatskog naroda.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Organizacija jugoslovenskih nacionalista je osnovana u Splitu 23. marta 1921. godine, pod imenom Jugoslovenska napredna nacionalistička omladina (JNNO). Prvi članovi mahom su bili omladinci Pribićevićeve frakcije Demokratske stranke. Organizaciju je finansirala pokrajinska vlada da bi branila Kraljevinu SHS od pretnja koju su predstavljali komunisti, separatisti i druge osobe za koje se ocenjivalo da ugrožavaju državu. Prvi predsednik organizacije je bio Marko Nani, a prvi sekretar Edo Bulat. Prve akcije koje je organizovala JNNO bile su demonstracije protiv komunista povodom ubistva ministra unutrašnjih poslova Milorada Draškovića koje su izvršili komunistički simpatizeri. JNNO je organizovala demonstracije u Splitu, Zagrebu i Osijeku, a u Zagrebu pripadnici organizacije su čak demolirali ured novina koje su za ubistvo optuživali vladu. U radu organizacije učestvovali su i istaknuti umetnici kao što su Niko Bartulović, Tin Ujević, Mirko Korolija, Aleksa Šantić, Đuro Vilović i Ćiro Čičin-Šain.
Organizacija je bila naročito efikasna u oblastima Slovenije i Hrvatske koje su bile cilj italijanskog i austrijskog iredentizma, kao i u oblastima gde su nacionalne manjine bile smatrane moćnim ili separatistički nastrojenim, poput Mađara u Vojvodini. Članstvo pokreta je bilo mešovito od pripadnika svih jugoslovenskih naroda. Međutim, većina članova su bili Hrvati iz Dalmacije. Organizacija je uređivala svoje novine, imala akademski klub, radničku organizaciju, srednjoškolsko krilo Mlada Jugoslavija, i paravojnu organizaciju Akcija Odjeljak.
Marš na Rim i dolazak fašizma na vlast u Italiji 1922. podstakli su organizaciju da potpuno odbaci liberalnu demokratiju i da se zalaže za transformaciju društva u unitarističku narodnu zajednicu.[2] Posle 1922. ljudi svih životnih doba su počeli da se pridružuju ovoj organizaciji, koja je maja 1922. promenila ime u ORJUNA i objavila statut i program. ORJUNA je direktorijum od sedam članova i predsednika. Za predsednika organizacije izabran je Ljubo Leontić. Glavni cilj organizacije je bilo očuvanje unitarne jugoslovenske države. Do 1925. Akcija Odjeljak je imala oko 10.000 članova. Pripadnici ove organizacije sukobljavali su se sa austrijskim i italijanskim graničnim patrolama. Sredinom 1920-ih ORJUNA je intenzivno sarađivala sa organizacijama srodnih ideoloških uverenja, kao što su Narodna odbrana, Jadranska straža i udruženja četnika, a sama je istovremeno bila u rukama Pribićevića i Demokratske stranke.[3] ORJUNA nije nikada direktno učestvovala na izborima, ali su njene pristalice glasale za jugoslovenski orijentisane stranke.
Orjuna je u svojoj političkoj misiji često koristila nasiljem i terorom. Zbog svoje izražene antikomunističke orijentacije, često se dešavalo da orjunaške paravojne organizacije i njeni simpatizeri budu angažovane za razbijanje štrajkova i levičarskih skupova, kao što su razbijanje štrajkova radnika fabrike vagona u Slavonskom Brodu 1924, generalnog štrajka pomoraca, štrajkova rudara u Husinu 1923. i Trbovlju 1924.[2] Osim sa komunistima, ORJUNA se sukobljavala i sa pripadnicima Srpske nacionalističke omladine (SRNAO) i Hrvatske nacionalne organizacije (HANAO) i rasturala skupove HSS-a i radikala u Vojvodini.[2] Bilo je i izuzetaka: u martu 1924. se izveštava da orjunaši i hanaovci zajedno napadaju Jevreje u Zagrebu.[4]
Kada je kralj Aleksandar Karađorđević 1929. uveo svoju ličnu diktaturu i raspustio skupštinu, ORJUNA je podržala kraljevu akciju, ali pošto je kralj sve stranke i organizacije stavio van zakona, ORJUNA je prestala da postoji. Neki njeni bivši članovi su stupili u Jadransku stražu i Jugoslovensku akciju.
Organizacija je imala orden "Crvenog zmaja" - do februara 1923. njime su bili odlikovani samo veliki čelnik Paško Fabris i Berislav Anđelinović, koji je prethodnog meseca bio ranjen u obračunu sa frankovcima u Zagrebu.[5]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Đurašković 2011, str. 225.
- ^ a b v Đurašković 2011, str. 240.
- ^ Đurašković 2011, str. 245.
- ^ "Politika", 4. mart 1924, str. 5
- ^ "Politika", 26. feb. 1923, str. 5
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Đurašković, Stevo (2011). „Ideologija Organizacije jugoslovenskih nacionalista (Orjuna)”. Zagreb: Fakultet političkih znanosti Sveučilišta u Zagrebu.
- Petranović, Branko (1980). Istorija Jugoslavije 1918-1978. Beograd: Nolit.
- Petranović, Branko (1988). Istorija Jugoslavije 1918-1988. 1. Beograd: Nolit.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
