Oslobođenje Bijeljine (1945)
| Bitka za Bijeljinu | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo borbi na Sremskom frontu tokom Drugog svetskog rata u Jugoslaviji | |||||||||
 Linija Sremskog fronta kao deo evropskog fronta u aprilu 1945. | |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
 NOVJ Crvena armija |
 Treći rajh Nezavisna Država Hrvatska | ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
 Koča Popović |
Avgust Šmithuber | ||||||||
| Jačina | |||||||||
|
oko 14.000-15.000 |
oko 7.000 3-5.000 | ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
| teški | teški | ||||||||
Oslobođenje Bijeljine (19. januara - 3. aprila 1945) bilo je deo narodnooslobodilačke borbe u istočnoj Bosni na samom kraju Drugog svetskog rata u Jugoslaviji. U borbama za Bijeljinu učestvovale su 17. istočnobosanska i 28. slavonska divizija NOVJ. Najintenzivnije borbe vođene su u sklopu borbi na Sremskom frontu 28. januara do 3. februara 1945, a grad je konačno oslobođen 3. aprila, u uvodnim borbama za proboj Sremskog fronta.[1]
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Početkom 1945. narodnooslobodilačka borba u istočnoj Bosni ušla je u završnu fazu. Kao jedno od poslednjih okupatorskih uporišta, Bijeljina je imala vidan operativni značaj za obe strane: za Nemce bila je značajno uporište na pravcu Zapadna Morava-dolina Drine-Brčko, kuda su se izvlačili delovi grupe armija E, i kojim se obezbeđivalo desno krilo nemačkih snaga na Sremskom frontu. Za 2. armiju NOVJ, koja je operisala u istočnoj Bosni, Bijeljina je presecala pravac Tuzla-Šabac, najpogodniju komunikacijsku liniju za vezu sa bazama u Srbiji.[1]
Suprotstavljene snage[uredi | uredi izvor]
Sile osovine[uredi | uredi izvor]
Polovinom januara Bijeljinu je branila nemačka borbena grupa Skenderbeg i delovi 12. ustaško-domobranske divizije.[1]
Borbena grupa Skenderbeg obrazovana je u jesen 1944. na Kosovu i Metohiji, tokom povlačenja nemačke grupe armija E iz Grčke. Obrazovana je od delova razbijene nemačke 21. SS divizije Skenderbeg (koju su sačinjavali albanski kvislinzi iz Albanije, Kosova i Metohije), svega oko 3.000 boraca, i oko 4.000 nemačkih mornara iz Grčke - ukupno oko 7.000 vojnika, sa zadatkom da obezbeđuje levi bok nemačke vojske u povlačenju na prostoru Metohije. Borbena grupa se 26. septembra kod sela Dragaša sudarila sa Prvom kosovsko-metohijskom brigadom NOVJ, ali je potisnuta natrag u Prizren.[2] Sredinom oktobra borbena grupa Skenderbeg učestvovala je u neusplom proboju u Crnu Goru (kako bi se omogućilo povlačenje nemačkog 21. brdskog korpusa iz Albanije u Hercegovinu i Dalmaciju), ali je 16. oktobra odbijena kod Čakora (od strane 3. udarne divizije NOVJ i italijanske divizije Garibaldi), pa je do 17. novembra 1944. uz pomoć balista držala Peć, Đakovicu i Prizren, štiteći odstupnicu grupe armija E pri povlačenju preko Metohije ka Kosovu polju, a zatim se povukla sa Kosmeta.[3] Krajem 1944. borbena grupa je ušla u sastav nemačkog 34. armijskog korpusa (117. lovačka, 41. pešadijska, 7. SS divizija Princ Eugen, Divizija za naročitu upotrebu Stephen, pukovska borbena grupa 264. divizije, borbene grupe Skenderbeg i Burgemajster, kao i 12. i 13. ustaško-domobranska divizija) na Sremskom frontu.[4]
Krajem 1944. vojne snage NDH spale su na oko 80.000 ustaša i domobrana, koji su na zahtev Nemaca u januaru 1945. reorganizovani u 16 mešovitih ustaško-domobranskih divizija, pod komandom ustaških oficira i neposrednom kontrolom nemačkih korpusa, koje su po planu trebale da imaju oko 130.000 boraca. Tako je jedna ustaško-domobranska divizija zvanično imala 5-8.000 vojnika, ali je odziv regruta na mobilizaciju bio veoma slab, a dezertiranje masovno. Tako je prosečna ustaško-domobranska divizija u praksi bila jedinica male borbene vrednosti.[5]
Partizani[uredi | uredi izvor]
17. istočnobosanska divizija NOVJ formirana je 2. jula 1943: učestvovala je u oslobođenju Tuzle (2. oktobra 1943), istočnobosanskoj zimskoj operaciji (decembra 1943), Andrijevičkoj operaciji (jula 1944) i borbama za oslobođenje Srbije (17. septembra oslobodila je Gornji Milanovac, a 21. oktobra Kragujevac). Početkom decembra 1944. divizija je upućena u Bosnu, u sastav Druge armije NOVJ, a u januaru je raspoređena na severnim padinama Majevice, zatvarajući pravac Brčko-Tuzla. U oktobru 1943. divizija je imala 2.669 boraca, a sredinom februara 1945 - 8.773 borca.[6]
28. slavonska divizija NOVJ formirana je 17. maja 1943: učestvovala je u oslobođenju Beograda (24. oktobra 1944). U decembru 1944. pridružena je Drugoj armiji NOVJ i prešla u Bosnu. U oktobru 1943. imala je 1.732 borca,[7] a u januaru 1945. oko 5.000-6.000 boraca.[8]
Bitka[uredi | uredi izvor]
Bitka za Bijeljinu bila je deo širih operacija Prve i Druge armije NOVJ na Sremskom frontu. Prvi napad izvršila je 28. slavonska divizija NOVJ 19. januara, ali je u sklopu velike nemačke protivofanzive na čitavom Sremskom frontu (17-19. januara) odbijena.[1] Međutim, front je stabilizovan istog dana, a to je bio poslednji pokušaj nemačkih snaga da preuzmu inicijativu na Sremskom frontu.[4]
Drugi napad, pod rukovodstvom Štaba Druge armije, izvele su 17. istočnobosanska i 28. slavonska divizija 27. januara: 28. divizija je posle snažne artiljerijske pripreme napala pravcem Fincov salaš[a]-Agine pučile[b], a 17. divizija pravcem Pašine bašče[v]-železnička stanica, zatvarajući delom snaga pravac Brčko-Bijeljina. Borbe su vođene ceo dan i noću 27/28. januara. Divizije su na prilazima gradu odbijene jakom i dobro organizovanom vatrom.[1]
Borbe su nastavljene 28. januara, kada su delovi 28. divizije uspeli da prodru u selo Patkovaču i u blizinu Fincovog salaša i Aginih pučila, a delovi 17. divizije izbili do železničke stanice. Zbog slabe vidljivosti artiljerija nije bila u stanju da efikasno podržava napad. Sa dostignute linije divizije su u zoru 29. januara produžile napad. U oštrim borbama obe strane pretrpele su teške gubitke, pri čemu je neprijatelj uspeo da zadrži svoje položaje.[1]
U toku 30. i 31. januara snage su pregrupisane, divizije popunjene, pa je organizovan ponovni napad za noć između 31. januara i 1. februara. Uoči napada avijacija je bombardovala nemačke položaje. Preko Budžaka[g] napala je 17. divizija, zatvorivši delom snaga komunikaciju Brezovo polje-Bijeljina, a 28. divizija preko Fincovog salaša i Aginih pučila. I ovog puta divizije su naišle na jak otpor i bile odbijene jakom i sasređenom vatrom. Noćnim napadima 1/2. i 3/4. februara divizije su delimično imale uspeha, ali su Nemci uspeli da izgubljeno zemljište povrate protivnapadom, pa je napad NOVJ obustavljen 3. februara.[1]
Iako je napad na grad odbijen, Bijeljina je u februaru i martu ostala pod opsadom 17. i 28. divizije, koje su preuzele čitav front u Semberiji. Borbe manjeg intenziteta u širem prostoru Bijeljine nastavljene su sve do prvih dana aprila (Janja je oslobođena 16. marta), kada je 1. armija NOVJ učinila poslednji napor za proboj Sremskog fronta. U sastavu Južne grupe divizija iz Prve armije (2. proleterska, 5. i 17. divizija) 17. divizija je u sadejstvu sa delovima 2. proleterske divizije noću 2/3. aprila 1945. oslobodila Bijeljinu.[1] [4][6]
Posledice[uredi | uredi izvor]
Pad Bijeljine ugrozio je desni bok nemačkih snaga utvrđenih između bosutskih šuma i Dunava: Brčko je oslobođeno 8. aprila, a Sremski front je probijen već 12. aprila 1945.[4]
Napomene[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 1), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1970), str. 610
- ^ Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 7), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1974), str. 338
- ^ Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 4), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1972), str. 662
- ^ a b v g Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 7), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1974), str. 483-484
- ^ Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 2), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1971), str. 519
- ^ a b Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 8), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1974), str. 485-486
- ^ Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 2), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1971), str. 589
- ^ Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 2), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1971), str. 478
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 1), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1970), str. 610