Портал:Antička Grčka/Izabrani članak
Izabrani članci [uredi izvor]
Januar[uredi izvor]
Perikle (starogrč. Περικλής, od grčkih reči περί i κλέος što znači „okružen slavom“, rođen oko 495. p. n. e., umro 429. p. n. e.), bio je starogrčki političar, govornik i vojskovođa iz V veka p. n. e. (poznatog još i kao Zlatni vek), a naročito značajan za period između Grčko-persijskih ratova i Peloponeskog rata. Vreme njegove vladavine (461. p. n. e. — 429. p. n. e.), u istoriji je dobilo ime Periklovo doba, takođe Zlatni vek, jer je u doba njegove vladavine Atina bila na vrhuncu svoje moći.
Perikle je iskoristio pobedu Grka nad Persijancima, kao i jačanje atinske mornarice i transformisao Delski savez u Atinsku pomorsku državu, a samu Atinu je doveo do najveće moći i slave u njenoj dotadašnjoj istoriji. Za stratega Atine biran je 14 puta uzastopno, što nikome do tada nije uspelo. Na vojničkom planu, Periklovi vojni pohodi imali su kao glavni cilj očuvanje strateških interesa Atine i njeno jačanje, kako na kopnu, tako i na moru. Glavnu podršku u pohodima davala mu je moćna atinska mornarica koja je počela da jača još od vremena Temistokla i Kimona, sina atinskog vojskovođe i junaka Miltijada. Perikle je bio na čelu Atine sve do 429. p. n. e, druge godine Peloponeskog rata, kada je preminuo kao žrtva epidemije koja je tada pogodila Atinu.
Perikle je takođe bio veliki pokrovitelj umetnosti, književnosti i nauke i za vreme svoje vladavine pretvorio je Atinu u središte kulture i duhovnosti antičkog sveta. Podigao je neke od najlepših građevina antičkog sveta (atinski Akropolj sa Partenonom). Takođe je bio pokretač niza zakona u korist naroda, a ti zakoni su, paradoksalno, uglavnom bili na štetu aristokratije kojoj je i sam pripadao. Budući da je podržavao narodne mase, mnogi su ga nazivali populistom.
Njegovi prodemokratski stavovi najbolje se mogu videti u njegovom Posmrtnom govoru održanom u čast atinskih vojnika poginulih u Peloponeskom ratu. Govor je u potpunosti sačuvan zahvaljujući Tukididu koji je Perikla nazvao „prvim čovekom Atine“.
Februar[uredi izvor]
Antička Sparta (dorski Σπάρτα Sparta, atički Σπάρτη Sparti, uobičajeni starogrčki naziv Λακεδαιμονία/Λακεδαίμων Lakedemonija ili Lakedemon) je bila grad-država u Antičkoj Grčkoj, koja se nalazila na jugoistočnom delu Peloponeza, u dolini reke Eurote. Antička Sparta je ostala poznata u istoriji po svojoj vojnoj snazi, građanskoj disciplini, militarističkom društvu i velikom broju robova. Pored toga, Sparta je ostavila trag i u grčkoj mitologiji u mitu o Heleni Trojanskoj. Antička Sparta se dugo vremena smatrala najsnažnijom vojnom silom u antičkoj Grčkoj zahvaljujući agogi, sistemu zakona koji je stvarao od njenih građana vojnike vrhunskog kvaliteta. Iako je teritorija antičke Sparte bila naseljena tokom mikenske dominacije Grčkom, njena istorija počinje posle dorske seobe na Peloponez tokom mračnog veka i završava se nakon rimskog osvajanja Sparte.
Antička Sparta je počela da izrasta u snažnu vojnu silu tokom 7. veka p. n. e. Zahvaljujući svom vojnom prestižu, Sparta je bila priznata kao vođa kombinovanih grčkih snaga u grčko-persijskim ratovima početkom 5. veka p. n. e. Između 431. i 404. godine pre nove ere bila je glavni neprijatelj Atine u Peloponeskom ratu koji je na kraju dobila, iako uz velike žrtve, nakon čega je postala vodeća država u helenskom svetu.
Posle poraza koji je doživela od Tebe 371. p. n. e., Sparta je počela da pada u duboku krizu, koja je bila uglavnom demografske i ekonomske prirode. Tokom druge polovine 4. veka p. n. e. i prve polovine 3. veka p. n. e. Sparta je zadržala političku nezavisnost, ali je izgubila svoje važno mesto na grčkoj političkoj sceni. U dugoj polovini 3. veka, Sparta ponovo, ali nakratko, postaje važan politički faktor u antičkoj Grčkoj. Nakon toga, Sparta je stavljena potpuno pod kontrolu Rima i Ahajskog saveza 195. godine p. n. e. kada je i konačno izgubila svoju političku nezavisnost. Tokom rimske okupacije Grčke Sparta je zadržala određeni stepen autonomije.
Zahvaljujući sistemu zakona koji su bili ustanovljeni pod imenom Velika retra, Sparti je omogućeno da izraste u moćnu vojnu silu. Osim svog striktnog vojnog uređenja, Sparta je takođe poznata i po specifičnoj društvenoj podeli na homije, perijeke i helote. U Sparti je takođe postojao specifičan način vladavine koji nije mogao biti potpuno definisan, već je bio mešavina više poznatih oblika vladavine. Još jedna specifičnost Sparte ogleda se i u tome što su u njoj žene uživale mnogo veća prava nego u ostatku helenskog sveta i držale su prilično visoke položaje u spartanskom društvu. Sparta je zbog svoje isključivo vojne prirode bila zatvorena za uticaje koji su dolazili iz drugih država i od drugih naroda, nije prihvatala tuđe ideje i stvorila je svoju zatvorenu i specifičnu kulturu koja je nasuprot ostalim helenskim gradovima bila lišena velikih umetničkih dela. U savremenom svetu, Antička Sparta se smatra najkarakterističnijim primerom militarističke države čiji je glavni cilj i smisao postajanja bio u stvaranju zdravih i snažnih vojnika. Spartanski način života i kultura i danas uživaju veliko poštovanje, naročito zastupljeno u zapadnom svetu, koje se naziva lakonofilijom.
Mart[uredi izvor]
Prostitucija je bila sastavni deo svakodnevnog života starih Grka počev od arhajskog perioda. U najznačajnijim grčkim polisima, a naročito u lukama, upošljavala je pozamašan deo stanovništva i predstavljala stoga prvorazrednu ekonomsku aktivnost. Bila je daleko od nedozvoljene radnje: polisi je nisu osuđivali, a javne kuće su postojale naočigled svih. U staroj Atini čak se i legendarnom zakonodavcu Solonu pripisivalo otvaranje bordelâ sa umerenim cenama pod državnom kontrolom. Prostitucija se različito odražavala na polove: prostitucijom su se bavile žene svih životnih doba i mlađi muškarci, dok su klijentelu činili gotovo isključivo muškarci.
April[uredi izvor]
Partenon, (stgrč. Παρθενών, grč. Παρθενώνας) je hram posvećen grčkoj boginji Atini, zaštitnici grada Atine, izgrađen u 5. veku p. n. e. na Akropolju. To je najznačajnija sačuvana građevina klasičnog stila, koja se smatra vrhuncem razvoja dorskog stila. Njegove dekorativne skulpture ubrajaju se u najvažnija dela starogrčke umetnosti. Partenon se smatra trajnim simbolom antičke Grčke i atinske demokratije, i spada u najveće svetske kulturne spomenike. Grčko ministarstvo kulture trenutno sprovodi projekat restauracije i rekonstrukcije.
Partenon je izgrađen umesto starijeg hrama posvećenog Atini, poznatog pod nazivom Pre-Partenon ili Stariji Partenon koji je uništen u invaziji Persijanaca iz 480. godine p. n. e.
Kao i većina grčkih hramova, Partenon je korišćen kao trezor, a jedno vreme je bio trezor Delskog saveza. U 6. veku Partenon je korišćen kao hrišćanska crkva posvećena Bogorodici. Nakon što su Turci osvojili Grčku, korišćen je kao džamija početkom druge polovine petnaestog veka, oko 1460. godine i u to vreme je imao i minaret.
Pred kraj sedamnaestog veka, 28. septembra 1687. godine, tursko skladište municije koje se nalazilo unutar zgrade je bilo pogođeno mletačkim granatama. Rezultujuća eksplozija je u znatnoj meri oštetila Partenon i njegove skulpture, a zapovednik mletačke vojske, Venecijanac Frančesko Morosini je postao poznat kao čovek koji je razorio Partenon.
Početkom devetnaestog veka, 1806. godine, Tomas Brus, lord od Elgina je odneo neke od sačuvanih skulptura, zahvaljujući dozvoli Turaka. Te skulpture, danas poznate kao Elginov ili Partenonski mermer, su prodate 1816. godine Britanskom muzeju u Londonu, gde su i danas izložene. Jedan od važnih ciljeva grčke vlade je njihovo vraćanje u Grčku, dogovor Grčke sa Britanijom jeste da se skulpture pošalju u Atinu kada se u Atini sagradi novi muzej koji će da primi te skulpture.
Maj[uredi izvor]
Portal:Antička Grčka/Izabrani članak maj
Juni[uredi izvor]
Afrodita (grč. Ἀφροδίτη) je grčka boginja lepote, čulne ljubavi i plodnosti. Značenje njenog imena je nepoznato, iako su drevni Grci verovali da se ono odnosi na penu. Veoma je moguće da je ovo verovanje došlo iz priče o Afroditinom rođenju.
Prema starijem predanju, koje je zastupao Homer, ona je kći Zevsa i Dione; a prema mlađem, kojeg se držao Hesiod, rođena je iz morske pene (ἀφρός) koja se stvorila kad je Kron bacio u more Uranove genitalije. Odmah po rođenju, izašla je iz mora na obalu ostrva Kipra. Otuda su joj i atributi: Ἀφρογενεια (rođena iz pene), Αναδυόμενη (koja se pomalja, izlazi), Κυπρογένεια (po Kipru rođena).
U početku, Kiparska Afrodita najverovatnije da je bila boginja plodnosti, vrlo slična bliskoistočnoj boginji Ištar-Astarti. Došavši među Grke ona je personifikovana sa seksualnošću i bila usrdno obožavana kao univerzalna sila. Mnoga lokalna svetilišta posvećena njoj podignuta su širom kopnenog dela Grčke, a njeni kultovi varirali su različito od mesta do mesta. U nekim oblastima, Afrodita je bila smatrana čak boginjom rata, što je možda bio podsticaj za njeno udruživanje s Aresom, bogom rata.
Mnogo kasnije, u klasično doba, Afroditin kult je poprimio savremeno shvatanje prema kojem je ona nadležna za seksualnu privlačnost i ljubavno zadovoljstvo (τα Αφροδίσια).
Juli[uredi izvor]
Portal:Antička Grčka/Izabrani članak jul
Avgust[uredi izvor]
Portal:Antička Grčka/Izabrani članak avgust
Septembar[uredi izvor]
Portal:Antička Grčka/Izabrani članak septembar
Oktobar[uredi izvor]
Portal:Antička Grčka/Izabrani članak oktobar
Novembar[uredi izvor]
Portal:Antička Grčka/Izabrani članak novembar
Decembar[uredi izvor]
Grčko-persijki ratovi (poznati i kao Međanski ratovi ili Persijski ratovi) (499. p. n. e. - 449. p. n. e.) su bili serija ratova izmeću Ahemenidskog kraljevstva Persije i saveza grčkih polisa predvođenih Atinom i Spartom. Grčko-persijski ratovi su počeli ustankom grčkih gradova Jonije protiv Ahemenidskog kraljevstva, 499. p. n. e. koji je osvojio Joniju sredinom 6. veka p. n. e. Ustanak maloazijskih Grka je eventualno ugušen 494. p. n. e. kada je grčka flota odlučno poražena u pomorskoj bici kod Lade. Vojna pomoć koji su pružili pobunjenim Jonskim Grcima, gradovi kontinentalne Grčke bili su izgovor za eventualni cassus belli Persijskog carstva protiv grčkih polisa.
Prva invazija Persije protiv Grčke, desila se 492. p. n. e. kada je persijska flota uništena od nevremena kod rta Atos. Istovremeno persijska vojska primorala je Makedoniju da stupi u vazalni odnos sa Persijom. Sledeći napad Persije, godine 490. p. n. e., bio je upućen radi kažnjavanja Atine i Eretrije koji su pružili vojnu pomoć Jonjanima tokom Jonskog ustanka. Persijanci su osvojili i razorili Eretriju, međutim nisu uspeli da osvoje Atinu jer su odlučno poraženi u Maratonskoj bici. Persijski car Darije I je planirao novi pohod protiv Grčke, ali je preminuo 486. p. n. e. Njegov sin i naslednik, Kserks je pokrenuo veliku vojsku protiv Grčke 480. p. n. e. veliki persijski napad na Grčku, primorao je helenske gradove da osnuju odbrambeni savez na čelu sa Spartom, 481. p. n. e. Avgusta 480. p. n. e. Kserks na čelu velike vojske je prešao bez otpora Makedoniju i Tesaliju i bio je primoran da se zaustavi u Termopilskom klancu na samom ulazu južne Grčke. U tom klancu grčke snage, predvođene spartanskim kraljem Leonidom su pružile ogorčeni otpor Persijancima koji su pretrpeli znatne gubitke. Persijanci su uspeli da zaokruže i unište grčke snage posle tri dana i omoguće ulaz u južnu Grčku. Ahemenidska vojska je osvojila i razorila praznu Atinu čije je stanovništvo napustilo uoči persijskog napada. Uprkos lakom osvajanju Atine, persijska flota je odlučno poražena u pomorskoj bici kod Salamine i sam Kserks je bio primoran da se povuče u Aziju, ostavljajući deo svoje vojske pod komandom Mardonija u Tesaliji. Sledeće 479. p. n. e. u bici kod Plateje ujedinjena grčka vojska je porazila persijanske trupe dok istovremeno grčka flota je porazila persijsku flotu kod Mikale, definitivno otklonivši persijsku opasnost od Grčke.
Vojni uspesi su omogućili Grcima da pređu u kontraofanzivu, formiraju Delski savez i na čelu sa Atinom oslobode grčke gradove Male Azije i Helesponta od persijske vladavine. Preko vremena Delski savez se pretvorio u Atinsku pomorsku imperiju koja je intervenisala u persijske provincije Kipra i Egipta, izazivajući i promovisući ustanke protiv Ahemenidskog kraljevstva. Neprijateljstva izmeću Helena i Persijanaca su trajala do 449. p. n. e. kada je potpisan Kalijin mir koji je okončao Grčko-persijske ratove.