Портал:Biologija/Izabrani članak
Izabrani članci [uredi izvor]
Januar[uredi izvor]
Jedro reguliše sve procese u ćeliji, u njemu se obavlja i sinteza DNK (replikacija) i svih vrsta RNK (transkripcija), kao i dela proteina (translacija). Ćelija najčešće ima jedno jedro, mada postoje ćelija sa više jedara (polinuklearne ćelije), kao i (veoma retko) ćelije bez ijednog jedra — takve ćelije su npr. eritrociti skoro svih sisara.
Februar[uredi izvor]
Kladistika je biološka disciplina koja se bavi određivanjem odnosa između organizama na osnovu izvedenih sličnosti. Kladistička analiza predstavlja osnovu za veliki broj sistema biološke klasifikacije, koji se trude da grupišu organizme na osnovu evolutivne srodnosti. Da bi se prikazali raznoliki odnosi među organizmima, crtaju se drvoliki dijagrami (nazvani kladogrami), na osnovu širokog spektra informacija, od genetičkih do morfoloških. Na kladogramu, organizmi su predstavljeni na krajevima grana (nalik na lišće), a svaki čvor između grana bi trebalo da bude dihotom (iz njega izlaze dve grane).
Mart[uredi izvor]
H5N1 je virus uzročnik ptičjeg gripa, oboljenja pandemijskih razmera koje se prenosi na mnoge životinjske vrste, uključujući i čoveka. Stručnjaci veruju da virus poseduje sposobnost promene u oblik koji se lako prenosi među ljudima. Sam naziv H5N1 se odnosi na podtipove antigena koji su prisutni na površini virusa: hemaglutinin 5 i neuraminidaza 1. Vodene ptice selice (labudovi, divlje patke i guske) su prirodni, a domaća perad neposredni prenosnik zaraze.
April[uredi izvor]
Fenotipske osobine mogu biti određene od strane jednog ili više gena. Nasleđivanje putem jednog gena nazivamo monogenskim (monohibridnim), putem dva gena dihibridnim, putem tri trihibridnim, a postoje i poligene osobine. Geni koji određuju ispoljavanje jedne osobine mogu biti u različitim vrstama interakcija.
Osnovni tipovi nasleđivanja na osnovu tipa hromozoma na kome se nalaze geni su:
- autozomno
- polnim hromozomima.
Maj[uredi izvor]
Enzim je biološki katalizator, tj ima moć da utiče na brzinu hemijske reakcije. Enzimi su neophodni kako bi život bio moguć, jer mnoge reakcije koje se odvijaju u ćelijama organizma su previše spore i vodile bi do drugačijih produkata koje organizmu ili nisu potrebni ili bi mu štetili. Kvar, genetske mutacije, nedovoljna ili povećene proizvodnja, jednog jedinog enzima može da bude glavni uzrok teških genetskih poremećaja. Na primer, poremećaj fenilketonurija je rezultat nedostatka enzima fenilalanin hidroksilaza, koji katalizuje prvi korak u razlaganju amino kiseline fenilalanina. Ako ovaj enzim ne funkcioniše kako treba, i ne razloži amino kiselinu, neograničena proizvodnja fenilalanina vodi do mentalne retardacije. Pored fenilketonurije postoji još čitav niz oboljenja, zajednički nazvanih enzimopatije, čiji je uzrok mutacija gena, a posledica nedostatak nekog enzima.
Juni[uredi izvor]
Acne vulgaris (akne) su inflamatorno (upalno, zapaljensko) oboljenje kože, uzrokovano promenama u pilosebacealnoj jedinici (strukturi koja se nalazi u koži i sastoji se iz folikula dlake i njemu pridružene lojne žlezde). Uobičajeno je da se akne nazivaju bubuljice.
Ovo stanje obično nastaje tokom puberteta, i naročito je zastupljeno u populaciji zapadnih zemalja, što se objašnjava većom genetskom predisponiranošću. Akne su pojavni oblik preteranog odziva lojnih žlezdi na uobičajene nivoe muškog hormona testosterona. Kod većine ljudi ovaj prenaglašen odziv nestaje tokom vremena i oko dvadesete godine akne nestaju ili se u najmanjoj meri povlače, bilo delimično bilo privremeno.
Juli[uredi izvor]
Ekologija je nauka o životnoj sredini. Ime nauke potiče od grčkih reči oikos - dom, i logos - nauka, izučavanje. Termin ekologija prvi put je upotrebio nemački biolog Ernst Hekel 1866. godine. U laičkoj javnosti se ovaj termin često koristi kao sinonim za pojam zaštite životne sredine.
U suštini, ekologija je naučna disciplina koja proučava raspored i rasprostranjenost živih organizama i biološke interakcije između organizama i njihovog okruženja. Okruženje organizma uključuje fizičke osobine, koje sumarno mogu da se opišu abiotičkim faktorima kao što su klima i geologija, ali takođe uključuje i druge organizme koji dele njegov ekosistem odnosno stanište.
Avgust[uredi izvor]
Hormon (od Grčkog όρμή - pokrenuti, probuditi) je hemijski glasnik između ćelija (ili grupe ćelija). To su organska jedinjenja različite hemijske prirode, koja deluju u malim količinama. Njihovo delovanje je specifično pa nedostatak dovodi do karakterističnih promena u organizmu. Svi višećelijski organizmi organizmi proizvode hormone (uključujući biljke - fitohormoni).
Funkcija hormona je da služi kao signal do ciljne ćelije; aktivnost hormona je determinisana načinom sekrecije i prenosnim signalom primajućeg tkiva. Hemijski glasnici, koje sintetizuju neuroni čine neuro-hormone, a druge posebne ćelije sintetizuju "klasične" hormone. Najpoznatiji životinjski hormoni su proizvedeni u endokrinim žlezdama kičmenjaka, ali hormoni se proizvode u skoro svakom organskom sistemu i tkivu u životinjskom telu.
Septembar[uredi izvor]
Mačka, takođe zvana i domaća mačka ili kućna mačka, je mali mesožder, sisar iz roda Felis. Veruje se da je njen predak bila divlja afrička mačka, Felis silvestris lybica. Postoji mnogo različitih sorti mačaka, od kojih su neke bezrepe ili bezdlake, kao rezultat mutacija i ima ih u različitim bojama. One su vešti predatori i poznato je da za ishranu love preko 1000 različitih vrsta životinja. Komuniciraju glasom (mjaukanjem), predenjem, frktanjem, režanjem, škljocanjem, i sa još oko stotinu drugih glasova, kao i govorom tela. Povezanost ljudi i mačaka dovela je do njenog pojavljivanja u mitologiji i legendama više kultura, uključujući drevnu egipatsku, kinesku i nordijsku.
Oktobar[uredi izvor]
Pljuvačne žlezde (lat. glandulae salivatores s. oris) su deo digestivnog trakta, koji je pridodat usnoj duplji. U nju žlezde izlivaju produkt svoje sekrecije i tako učestvuju u hemijskoj preradi hrane. Prema tipu ćelija od kojih su izgrađene i vrsti pljuvačne sekrecije, dele se na: serozne, mukozne i mešovite. S obzirom na dimenzije i položaj, pljuvačne žlezde su podeljene u dve osnovne grupe: male i velike žlezde.
Žlezde usne duplje su ektodermalnog porekla, a nastaju invaginacijom pupoljaka epitela primitivne usne duplje (stomodeum) u mezenhim. Male pljuvačne žlezde izvan usne duplje su endodermalnog porekla.
Novembar[uredi izvor]
Mahovine predstavljaju uspešnu i široko rasprostranjenu grupu kopnenih biljaka. Najčešće su u pitanju veoma male biljke koje se u većoj brojnosti mogu naći u vlažnim sredinama, poput severnih strana stena i kore drveća, ili u vidu zelenog pokrivača šumskog tla („tepih mahovina"). Za razliku od ostalih kopnenih biljaka, zelena biljka mahovine predstavlja takozvanu gametofit generaciju. Gametofit generacija je u potpunosti izgrađena od haploidnih ćelija, i na njoj se nalaze posebni organi, anteridije i arhegonije, u kojima mitozom nastaju gameti.
Decembar[uredi izvor]
Sunđeri su vodene višećelijske životinje iz razdela Spongia (Porifera). Zbog njihovog sesilnog načina života, prvi istraživači su ih smatrali biljkama. Telo sunđera se sastoji od telesnog zida koji sadrži mnogobrojne otvore — pore (otuda naziv Porifera) i zatvara unutrašnju duplju nazvanu spongocel. Voda, sa sitnim česticama hrane u njoj, ulazi kroz mnogobrojne pore, prolazi kroz kanale i komore u telesnom zidu, do spongocela, odakle se izbacuje kroz otvor oskulum.