Romanijski partizanski odred
| Romanijski NOP odred | |
|---|---|
.svg) Jugoslovenska partizanska zastava | |
| Postojanje | Prvo formiranje: 5. oktobar 1941-28. decembar 1942.[1] Drugo formiranje: avgust 1943-20. maj 1944[2] |
| Formacija | 3-10 bataljona[1] |
| Jačina | 1.230-3.000 boraca (1941)[1] 400 (1942)[1] 70-500 (1943)[1] |
| Deo | Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije |
| Angažovanje | |
| Komandanti | |
| Komandant | Slaviša Vajner Čiča |
| Politički komesar | Rade Hamović |
Romanijski NOP odred bio je jedinica u sastavu NOVJ od 5. oktobra 1941. do 28. decembra 1942. i od avgusta 1943. do 20. maja 1944. kada je ušao u sastav 20. istočnobosanske (romanijske) udarne brigade.[1]
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Romanijska partizanska četa[uredi | uredi izvor]
Romanija kao značajno ustaničko žarište obuhvata Romanijski ratni okrug (uglavnom današnje opštine Pale, Sokolac, Rogatica i delove opština Olovo, Han-Pijesak i Višegrad).[3]
Pripreme ustanka u romanijskom kraju vršene su pod rukovodstvom Pokrajinskog komiteta KPJ za BiH. Odmah posle sastanka PK KPJ od 13. jula 1941. formiran je Vojni štab za romanijsku oblast. Štab je sa prvom grupom komunista iz Sarajeva na Romaniju izašao 17. jula, a s njim i štab 3. (romanijske) čete sarajevske oblasti. Na Romaniji, Glasincu, u Rogatici i u selima oko nje, radila je organizacija KPJ sa 24 člana KPJ i nekoliko aktiva (grupa) SKOJ.[3]
Štab Romanijske čete formiran je na savetovanju članova KPJ 21. jula 1941. kod sela Borovca, a četa sa ukupno 47 boraca na zboru 28. i 29. jula na Čavčem polju na Romaniji.[3]
Prve akcije su izvršene 31. jula (zauzeta žandarmerijska stanica Žljebovi, demolirana opština u Sokolovićima, i na više mesta pokidane telefonske linije).[3]
Romanijski bataljon[uredi | uredi izvor]
Četa je 18. avgusta reorganizovana u Romanijski partizanski bataljon (Mokranjska, Romanijska, Glasinačka, Kopitska i Pračanska četa sa preko 250 boraca), koji je već sutradan imao prvi okršaj sa nemačkim jedinicama. Bio je to jedan od prvih sukoba sa Nemcima u Bosni i Hercegovini. Romanijska i Mokranjska četa razbile su poterni odred nemačke 718. pešadijske divizije. Izolovanjem neprijateljskih posada na Romaniji i Glasincu, omogućeno je njihovo pojedinačno uništenje, pa je do kraja meseca stvorena slobodna teritorija sa centrom u Sokolcu. Idućih meseci ona se postepeno širila. Oslobođeni su Sokolac, Rogatica, Han-Pijesak, Prača i Knežina, i onemogućen saobraćaj železničkom prugom Sarajevo-Višegrad i drumovima koji preko i pored Romanije vode u dolinu Drine (za Goražde, Višegrad i Zvornik).[3]
Zahvaljujući činjenici da je KPJ u rogatičkim muslimanskim selima (Šatorovići, Osova) pre rata stvorila nekoliko uporišta, u prvim ustaničkim danima formiraju se na Romaniji i prve muslimanske partizanske jedinice (Muslimanska četa i muslimanski-Mednički bataljon). Šire učešće muslimanskog stanovništva u ustanku na Romaniji bilo je od velikog značaja za ostvarenje ideje bratstva i jedinstva naroda Bosne i Hercegovine.[3]
Formiranje[uredi | uredi izvor]
Romanijski NOP odred formiran je 5. oktobra 1941. od dotadašnjeg samostalnog Romanijskog partizanskog bataljona, koji je uoči formiranja Odreda imao 10 četa i 3 samostalna voda sa ukupno 1.230 boraca. Na dan formiranja, Odred je organizovan u Romanijski, Mokranjski i Rogatički bataljon. Pošto je Vojni štab Sarajevske oblasti (pod čijom je komandom bio) uskoro rasformiran, Odred se do 2. februara 1942. nalazio pod neposrednom komandom Glavnog štaba NOP odreda za Bosnu i Hercegovinu, a od tada do maja pod komandom Operativnog štaba za istočnu Bosnu. Teritorija Romanijskog NOP odreda prostirala se između železničke pruge Sarajevo-Višegrad na jugu, Drine na istoku, grebena planine Devetaka na severu i linije Sarajevo-planina Ozren-Olovo na zapadu.[1]
Ratni put Odreda[uredi | uredi izvor]
Slobodna teritorija[uredi | uredi izvor]
Odred je posle desetodnevnih borbi do 23. oktobra oslobodio gotovo svu svoju teritoriju, što je omogućilo još masovniji priliv novih boraca. Tako je do sredine novembra u sastavu Odreda formirano još 6 bataljona: Glasinački, Muslimanski (Mednički), Pračanski, Sokolovićki, Sjemećki i Knežinski, pa je ukupno brojno stanje poraslo na oko 3.000 boraca.[1]
Jačanje jedinica Odreda i čvrsta veza sa susednim NOP odredima (Birčanski, Kalinovički i Zvijezda) omogućili su mu da uporedo sa oslobođenjem Rogatice u borbama od 22. do 28. oktobra spreči prodor domobranske 5. divizije na oslobođenu teritoriju, a potom u novembru i decembru da neposredno ugrožava jake neprijateljeve garnizone Sarajevo, Višegrad, Pale i Vareš.[1]
Na Romaniji su, na osnovu Uputstva Oblasnog vojnog štaba od 4. novembra 1941. obrazovani prvi seoski NOO kao organi NOP, a sačinjavali su ih poverenici zaseoka. Uputstvom je bilo predviđeno i formiranje zaštite sela. Već 13. septembra pristupilo se formiranju i opštinskih NO odbora (Sokolac), a uskoro i sreskog (Rogatica). U novembru sreski NOO Rogatica objedinjavao je 8 opštinskih (Sokolac, Han-Pijesak, Prača, Tetima-okolina Rogatice, Borike, Bozovac, Dub i Gradski NO odbor za Rogaticu) i preko 50 seoskih NOO. Pri opštinskom NOO Sokolac i sreskom NOO postojale su komisije za razne sektore rada, obrazovan sud, radio veći broj zanatskih radionica, a bnovljen je i rad električne centrale, mlinova, pilana i trgovina. U to vreme bile su obrazovane i komande mesta kao vojnopozadinski organi (Sokolac, Rogatica, Prača, Han-Pijesak, Knežina, Kaljina i Rakova Noga).[3]
Prelazak u četnike[uredi | uredi izvor]
Jačanje četnika posle prve neprijateljske ofanzive u Srbiji, oslabilo je Odred i ugrozilo njegovo jedinstvo. Iako je formiran i deseti bataljon u njegovom sastavu, Odred se u decembru 1941. počeo osipati, a više bataljona prešlo je u četnike.[1]
Dolazak Vrhovnog štaba NOPO Jugoslavije sa 1. proleterskom brigadom na Romaniju krajem decembra 1941. zaustavio je taj proces, ali su ubrzo druga neprijateljska ofanziva od 15. do 25. januara 1942. i prelazak četnika na stranu okupatora, izazvali masovno osipanje Odreda. Odred se, posle ofanzive, postepeno sređuje i, u sadejstvu sa dva bataljona Durmitorskog NOP odreda, napada u februaru 1942. i uništava ustaške i domobranske posade duž komunikacija Sokolac-Rogatica, što je dovelo do ponovne blokade garnizona u Rogatici. Četnici su Odredu, međutim, naneli još jedan udar, pošto su u selu Šićima pobili ranjenike u bolnici Romanijskog NOP odreda, a 27. februara zarobili su u selu Zakomo štab Odreda sa zaštitnicom (koji je početkom marta kod Starog Broda na Drini oslobođen).[1]
Uspon i pad[uredi | uredi izvor]
U martu 1942. posle uspeha jedinica NOP i DVJ u istočnoj Bosni, pored 3 partizanska bataljona u Romanijskom odredu su formirana i 4 dobrovoljačka bataljona. Pošto je 12. marta 1942. dao oko 180 boraca za formiranje 1. proleterskog udarnog istočnobosanskog bataljona, od Glasinačkog bataljona i izabranih boraca formiran je 25. marta 1942. Romanijski udarni bataljon, u kojem je formirana i omladinska četa.[1]
U trećoj neprijateljskoj ofanzivi, od 22. aprila do 12. maja 1942, sva 4 dobrovoljačka bataljona ponovo su prešla četnicima, a raspale su se i neke partizanske jedinice, u kojima su izvršeni četnički pučevi. Izgubljen je i veći deo slobodne teritorije. Ostatak Odreda, uglavnom Udarni i Muslimanski bataljon, potisnut je u rejon Foče i Zelengore. Odred se, od 18. do 25. maja sa oko 400 boraca i 100 izbeglica sa Zelengore, preko Jahorine, vratio na Romaniju, ali je zbog pretrpljenih gubitaka u toku proboja toliko oslabljen da se posle dolaska na Glasinac[1] morao podeliti u manje grupe koje su se uprkos veoma teškim uslovima, zajedno sa Okružnim komitetom KPJ održale do 28. decembra 1942. kada je od njih formiran Glasinački partizanski bataljon, koji se januara 1943. priključio 6. istočnobosanskoj brigadi.[2]
Drugo formiranje[uredi | uredi izvor]
Romanijski NOP odred obnovljen je u prvoj polovini avgusta 1943, sa 70-80 boraca. Dva meseca kasnije, 10. oktobra 1943, Romanijski odred, koji je do tada bio u sastavu 17. udarne divizije NOVJ, pridodat je novoformiranoj 27. istočnobosanskoj diviziji NOVJ. U oktobru je Odred učestvovao u borbama Divizije na svojoj teritoriji: učestvovao je u uništenju četničke Azbukovačke brigade u selu Sijercima (21. oktobra), oslobođenju Rogatice (22. oktobra), Sokolca (30/31. oktobra), Olova (14/15. novembra) pa je do 20. novembra 1943. njegovo brojno stanje naraslo na 500 boraca.[2]
U decembru 1943. Odred je zahvaćen nemačkom operacijom Kugelblic (od 3. do 15. decembra 1943), a potom Šnešturm (od 18. do 25. decembra 1943. kada 17/18. decembra oslobađa Brezu. U januaru 1944. Odred učestvuje u neuspelom napadu 3. udarnog korpusa NOVJ na Tuzlu, posle čega se vraća na svoju teritoriju, gde 13/14. februara učestvuje u neuspelom napadu na Rogaticu.[2]
Od 4. marta do 10. maja 1944. Odred se nalazi u sastavu 17. udarne divizije NOVJ, ali, uglavnom, samostalno izvodi manje akcije protiv četnika i ustaša na svojoj teritoriji, i prihvata teške ranjenike i tifusare iz Divizijske bolnice, a potom, i tifusom i glađu iznurenu 3. brigadu italijanske partizanske divizije Garibaldi.[2]
Posle povratka 27. divizije NOVJ iz jugoistočne Bosne, pošto je prethodno primio u svoj sastav ostatke Jahorinskog NOP odreda, Romanijski odred se sredinom maja 1944. prebacio sa Divizijom u Birač, gde je od njega i 1. bataljona 15. majevičke brigade 20. maja 1944. formirana 20. istočnobosanska (romanijska) brigada.[2]
Posledice[uredi | uredi izvor]
U NOR, područje Romanije dalo je preko 3.000 boraca NOV i POJ, od kojih je 1.150 poginulo, a 17 proglašeno narodnim herojima. Preko 6.000 ljudi, žena i dece pali su kao žrtve fašističkog terora.[3]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 8). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 208.
- ^ a b v g d đ Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 8). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 209.
- ^ a b v g d đ e ž Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 8). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 207.
Istočnobosanske jedinice Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije | ||
|---|---|---|
| Brigade |  | |
| Odredi | ||
