Spančevac
 | Ovaj članak možda zahteva čišćenje i/ili prerađivanje kako bi se zadovoljili standardi kvaliteta Vikipedije. Problem: Nedostaju kategorije ili unutrašnje veze, prisutne su pravopisne i gramatičke greške, tekst nije razlomljen na odeljke i slično. |
Spančevac | |
|---|---|
 | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Pčinjski |
| Opština | Bujanovac |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 533 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 42° 21′ 53″ S; 21° 51′ 24″ I / 42.3647° S; 21.8567° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 567 m |
.svg)  Spančevac Spančevac na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 17500 |
| Pozivni broj | 017 |
| Registarska oznaka | BU |
Spančevac je naselje u Srbiji u opštini Bujanovac u Pčinjskom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 533 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 480 stanovnika). Spančevac se prostire do granica sa Severnom Makedonijom.
Demografija[uredi | uredi izvor]
U naselju Spančevac živi 423 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,7 godina (41,6 kod muškaraca i 41,8 kod žena). U naselju ima 146 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,65.
Ovo naselje je u potpunosti naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).
|
| ||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 6 | 17 | ||
| 80+ | 4 | 7 | ||
| 75—79 | 12 | 16 | ||
| 70—74 | 11 | 14 | ||
| 65—69 | 16 | 23 | ||
| 60—64 | 15 | 17 | ||
| 55—59 | 11 | 16 | ||
| 50—54 | 16 | 12 | ||
| 45—49 | 20 | 12 | ||
| 40—44 | 30 | 13 | ||
| 35—39 | 27 | 24 | ||
| 30—34 | 20 | 17 | ||
| 25—29 | 11 | 10 | ||
| 20—24 | 7 | 10 | ||
| 15—19 | 15 | 16 | ||
| 10—14 | 16 | 19 | ||
| 5—9 | 13 | 19 | ||
| 0—4 | 8 | 13 | ||
| Prosek : | 41,6 | 41,8 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 221 | 48 | 154 | 18 | 1 | 0 |
| Ženski | 224 | 32 | 154 | 37 | 1 | 0 |
| UKUPNO | 445 | 80 | 308 | 55 | 2 | 0 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 137 | 59 | 0 | 0 | 26 |
| Ženski | 72 | 44 | 0 | 0 | 15 |
| UKUPNO | 209 | 103 | 0 | 0 | 41 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 0 | 14 | 4 | 2 | 9 |
| Ženski | 0 | 1 | 3 | 2 | 1 |
| UKUPNO | 0 | 15 | 7 | 4 | 10 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 0 | 0 | 3 | 1 | 1 |
| Ženski | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 |
| UKUPNO | 0 | 0 | 4 | 1 | 2 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 2 | 0 | 0 | 16 | |
| Ženski | 0 | 0 | 0 | 4 | |
| UKUPNO | 2 | 0 | 0 | 20 | |
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Iz rukopisa Petrušević Tomislava "Tragovi prošlosti", selo Spančevac je jedno od većih naselja Kleničkog kraja i okoline manastira Sveti Prohor Pčinjski. Kao mala naseobina, selo se nalazilo na potezu Bujić u neposrednoj blizini stare crkve.Kasnije se formiralo naselje u slivu Spančevačke reke sa leve i desne strane. Selo sada čine 10 mahala.Područje sela je brdsko-planinsko, pa su doseljenici morali da krče šumu, stvaraju plodnu zemlju i posede. Spančevac je bio pod tutorstvom turskih spahija, zemlja je bila oduzeta od seljaka, stvarani su čifluci, a potom ponovo davana na korišćenje i obradu "kmetovima", uz obavezu davanja rente-danka.
Jedan od većih čivluka držao je izvesni Kurdali Halima Zaimović iz Preševa. Njegova supruga Zehra i sin Abedin su podnosili tužbu-prijavu Agrarnom sudu u Bujanovcu protiv 15 seljaka iz Spančevca i 58 iz sela Kuštice, tražeći da plate rentu za 100 hektara u periodu od 1912-1918.godine. PO toj gospodarskoj prijavi, vođena je rasprava kod Sreskog šerijatskog suda a potom i kod Vrhovnog šerijatskog suda u Skoplju. U vezi sa tim doneta je presuda kojim se stranke upućuju na parnicu.
Kraj je godinama unazad bio poznat čo hajducima, a kasnije i po četničkim odredima koji su se sakrivali u šumskom pobrđu.
Kako je izgledalo naselje?[uredi | uredi izvor]
Selo je činilo 10 mahala. Kuće su građene skoro u istom stilu. Svaka se sastojala od jedne velike gostinjske sobe, jedne male prostorije i još jedne veće koja se zvala kuća. U toj prostoriji postojalo je ognjište sa verigama gde se ložila vatra, spremala hrana i služila je kao dnevni boravak članova porodice.
Poslovi i odevanje muškaraca i žena[uredi | uredi izvor]
Muškarcki su se odvajkada bavili zeljoradnjom i stočarstvom kao i pečalbarenjem, dok žene kućnom radinošću. Muška i ženska odeća umnogome se razlikovala od današnje. Mušku odeću su uglavnom pravili jedna vrsta zanatlije tzv. terzije, dok žensku samo žene, a to je sve rađeno ručno. Odeća se izrađivala od crne i bele rune, konoplja, pamuka, svile i čoje. Mušku odeću je činilo: na glavi se nosila čalma, keče, fes, a u novije vreme šajkača, kao vojnička kapa. Odeća je bila različita i raznovrsna. Tu spada: košulja, jelek, dolama, mintan, kaparan, gunj, pojas, čakšire, gaće, čarape i opanci od kože. Žene su nosile odeću koje je zavisila od toga da li je istu nosila devojka, udata, starija ili stara osoba. Žensku odeću je činilo: šamija različitih boja i šara, košulja, jakna, bluza, dolanče, bojelek, džube, čurdija, pojas, bonda, futa, čarape i opanci. Sastavni deo ženske odeće su bili i razni nakiti i nanizi kao : đerdani, brbutke, pafte, saatlk, kecelje, šestaci, lančići, perle, mrnistra, minđuše i veštačko cveće.
Stanovništvo Spančevca po mahalama, familije i broj muške populacije[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Migracije-iseljavanje stanovništva[uredi | uredi izvor]
Spančevac je nekada bio centar okupljanja stnovnika sela koja ga okružuju po raznim osnovama( održavanje zborova, pohađanje škole, čitaonica, mogućnost snabdevanja namirnicama, razne kulturne manifestacije, seoska ambulanta itd). Danas gledamo izmenjenu demografsku sliku stanovnika sela. Posle Drugog svetskog rata započela je migracija stanovnika koja i danas traje: napuštanje svojih ognjišta mnogi su to učinili ne zbog obesti, već siromaštva i nemogućnosti zapošljavanja, školovanje i sl. Selo je danas ostalo bez mnogih žitelja u odnosu na ranije a takođe i sva okolna sela Kleničkog kraja. Sada tamo žive mnoge stare "duše" u kućama koje im se ruše. Selo je zahvatila "bela kuga". Postoji opasnost, ako se neštno ne preduzme od strane lokalne samouprave i šire društvene zajednice, da će ovaj kraj ostati bez žitelja kao što je to slučaj sa selom Uzovo.
Statistika o broju domaćinstava i broju žitelja nekada i sad[uredi | uredi izvor]
Podaci po popisu:
| godina | domaćinstva |
|---|---|
| 1940. | 225 |
| 1948. | 111 |
| 1991. | 138 |
| 2006. | 146 |
| 2011. | 135 |
| 2016. | 45(starih)+ 30(novih) |
Računa se da je u periodu od 1948.-2016.godine selo napustilo oko 311 lice muškog pola.
| godina | stanovnici |
|---|---|
| 1948. | 732 |
| 2002. | 455 |
Stari zanati[uredi | uredi izvor]
Iz daleke prošlosti su ostali mnogi zanati koji su obavljani u selu i to ručno. Konfekcijska odeća se nije izrađivala mašinskim putem kako se to danas radi. I ostali zanati su se takođe obavljali ručno, uz korišćenje neophodno primitivnih sprava i alata. Od poznatih zanata imamo: šnajderski, tkački, terzijski, bojadžijski, celokupna kućna radinost žena u izradi odeće i priprema za to. Pored ovih zanata imamo i kovački, kolarski, potkivački i pinterski, kaldrmdžijski itd. Obavavljanje ovih zanata je u to vreme bilo neophodno jer bez toga se život i bitisanje ljudi nije moglo zamisliti, za razliku od danas kada je preovadala tehnologija u svim oblastima.
Verski i drugi običaji i verovanja iz prošlosti[uredi | uredi izvor]
Jug Srbije a uokviru toga i meštani Spančevca kao i okoline su odavnina sprovodili i negovali razne običaje, verovanja i tumačenja prirodnih pojava. Nasleđeni običaji su npr: običaji u vreme svadbe isvadbenih veselja, krsnih slava, i raznih svetkovina, kod rađanja dece i nastanka smrti, deoba braće, kod početka poljoprivrednih radova, branja grožđa, završetka žetve, ubiranja letina, vršidba idr. POred ovih običaja zastupljeni su i drugi zvani verski običaji i razna verovanja npr: običaji u vreme krsne slave, Božića, poklada,Lazareve nedelje,Uskrsa,Đurđevdana, običaja u vreme posta i u vreme drugih svetkovina. Zbog nedovoljnog obrazovanja u prošlosti građani su se pridržavali i mnogih drugih običaja i verovanja: o sudbini čoveka pri rođenju, udar groma, munja i jako nevreme, pojava crvenila na nebu pri zalasku Sunca, mena Meseca i pomračenje Sunca i Meseca, pojave duge, amajlije, razne vradžbine i proricanja sudbine.
Stanje u Spančevcu za vreme Drugog svetskog rata[uredi | uredi izvor]
Spančevac je tokom Drugog svetskog rata imao veliki broj ljudskih žrtava i materijalnih razaranja(po knjizi Aleksandra Trajkovića "Tako su ih učili" i rukopisa Tomislava Petruševića "Tragovi prošlosti"). Bugarska okupatorska vojska u Spančevcu tokom rata izvršila brojna zverstva nad stanovništvom, paljenja, pljačke, mučenja internaciju idr.Avgusta 1943.godine, tokom racije, okupatorska vojska je uhapsila pet lica a potom ih likvidirala u selu Buniševcu kod Vranja. 1.Jovanović Petruša Stojan, 4.Trajković Stojana Jordan, 2.Jovanović Alekse Jorda, 5.Antić Aritona Milovan 3.Mladenović Trajka Vladimir
Januara 1944.godine Bugarski fašisti su u sadejstvu sa kontračetnicima okupljeni oko Micić Vlaste iz Preševa uhapsili su 27 seljaka iz Spančevca i 15 iz sela: Starca,Sebrata,Svinjišta,Pretine,Kuštice idr. A potom vezanih ruku ih sproveli do mesta zvani Pločki dol u ataru Uzova i tamo nad njim izvržili egzekuciju klanjem bajonetima.
1.Kostić Jordana Aleksandar, 2.Stoilković Spira 3.Stojković Vojina Đorđe 4.Stojilković Spire Stanojko 5.Ivanović Jovana Stojadin 6.Tasić Trajka Trojan 7.Stojković Jaćima Trojan 8.Petrušijević Sime Stojmen 9.Momčilović Marko 10.Tomić Jordana Vojislav 11.Momčilović Marka Stojadin 12.Stanojković Vojislav 13.Stojanović Stojilko Vasilko 14.Stojilković Vasilka Jordan 15.Janjić Dragutina Đorđe 16.Stajić Koste Stojan 17.Mitrović Stanka Aleksandar 18.Stajić Koste Vladimir 19.Stojanović MIhajla Stojmen 20.Ilić Aleksandra Stojadin 21.Aleksić Stojadina Blagoje 22.Vučković Ilije Trajko 23.Đorđević Riste Vladan 24.Mitrović Stanka Vlada 25.Stojanović Jovana Dobrin 26.Arsić Stojana Ariton i 27.Trajković Zafira Dušana
Troje zarobljenih seljaka su sticajem okolnosti izbgli smrt: Trajković Branko, Đorđević Rista i Petrušijević Vlastimir. Branku su Bugari pukli u glavi-u usta, a Ristu su klali bajonetom u vrat. Oboje su preživeli. Vlastimira su Bugarske horde pustile kući jer je bio neoženjen. U Ratnom vihoru 1941. godine poginuo je pilot Arsić Jevta iz Spančevca kod Kumanova kada je pokušao da se suprotstavi nemačkim bombarderima
Nasilna bugarizacija stanovništva[uredi | uredi izvor]
U vreme Drugog svetskog rata bugarske okupacione snage su u Vranjskom okrugu uporedo uspostavile vojne i policijske vlasti i na području Kleničkog kraja. Period od 1941. Do 1944. Godine karakteriše nasilno bugarizaciju stanovništva. U selu je postojao bugarski kmet kao i učitelj i pop. Područje je kontrolisala bugarska vojskai policija. Narod je bio primoran da govori bugarski a ne srpski. Zabranjeno je bilo gvoriti reč Srbin, nositi šajkaču, čitati literaturu na srpskom. Knjige rođeih i umrlih su morale da sadrže podatke na bugarskom, pa čak su i na nadgrobnim spomenicima morali da se ispisuju podaci o pokojniku na bugarskom. Postojale su crkve i školske opštine u okviru tzv. „Egzarhije“. Osnovna škola u Spančevcu je i posle rata raspolagala drvenim klupama koje su meštani nazivali „bugarskim klupama“. U njima je sedelo po četiri učenika. Okupaciona Bugarska vlast je za ceo period okupacije uvela sredstvo plaćanja „lev“ a jugoslovenski dinar je bio van opticaja i nevažeći
.jpg)
Prvi posleratni izbori i glasanja[uredi | uredi izvor]
Nakod završetka Drugog svetskog rata, u selu su sprovedeni prvi izbori i glasanje. To su bili prvi demokratski izbori gde su se građani cele tadašnje oslobođene zemlje izjašnjavali za koji će se sistem vladavine opredeliti: za Republiku ili Kraljevinu. Način izjašnjavanja sproveden je sitemom glasanja, pri čemu umesto glasačkog listića, glasači su dobijali jednu gumenu kuglicu, obima 5cm, crvene bojena kome je bio utisnut grb tadašnje već proglašene Demografske Narodne Republike Jugoslavije. Sam grb je u sredini imao 5 buktinja. Glasanje se održavalo u osnovnoj školi a svaki glasač je bio upoznat sa načinom glasanja i voljom izjašnjavanja. Postojale su 3 drvene kutije. Jedna od njeih je označena kao „ćorava kutija“ ili „gluva kutija“ kako su j e neki neki nazivali. Neopredeljeni glasači su u nju ubacivali svoje kuglice.
Spančevac posle Drugog svetsko rata[uredi | uredi izvor]
Uporedo sa preduzetim merama u obnovi razrušene zemlje od okupatorskih snaga stanovništvo selea Spančevca i kolnih sela, su dali i svoj doprinost na tom planu. Godine 1948. Izgradili su dobrovoljnim radom i uz pomoć države tadašnji tzv. „Zadružni dom“ na mestu Sredorek.Velelepna građevina imala je salu i veći broj pomoćnih prostorija, prodavnicu. U okviru doma jedna prostorija je bila namenjena za biblioteku koja je raspolagala i prvim radioaparatom sa gramofonom. Omladina se tu okupljala zbog razonode i čitanje knjiga. Ovom bibliotekom prvi je rukovodio Stamenković Svetozar, zvani Toza. Naknadno je pored prodavnice postojala je i jedna kovačka radnja, mlekara i radionica za prerađivanje mlečnih proizvoda. Tih godina u selu je sprovedena akcija na sprečavanju bujica tako da je građeno nekoliko betonskih brana u dolini Spančvačke reke i njenih potoka. Brane su služile i za sprečavanje odrona zemlje i postojećih klizišta. Ujedno su meštani radili i na pošumljavanju goleti, uglavnom bagremovom šumom. U okviru zadružnog doma meštani su izgradili i još jednu zgradu koja je u to vreme služila kao mesto gde su se sprovodili prvi oblici narodne vlasti i gde su građani ostvarivali svoja prava. Obe ove zgrade su trenutno u veoma lošem stanju i u fazi propadanja.
Krsne slave, sabori i veselja u danima verskih svetkovina[uredi | uredi izvor]
Stanovnici sela Spančevca su oduvek slavili svoje krsne slave Sv.Nikolu, Aranđelovdan, Petkovdan, Mitrovdan, a od letnjih slava selo je slavilo Sv. Jelenu. Meštani Spančevca kao i celog Kleničkog kraja održavali su sabor u crkvi SV. Petka u istoimenom selu, sabor u manastiru Sv.Prohor Pčinjski na dan 1. novembra svake godine, sabor u crkvi Sv. Jelena u Kuštici, sabor u Spančevcu na dan slave Sv. Jelena kao i sabor na Uskrs u mestu zvanom "Širine". Na dan Vidovdana,28. juna, svake godine meštani mahale Prisoje su se okupljali kod seoskog krsta, spremali i donosili ručak, sprovodili običaj "krštenje-svete vodice" uz prisustvo sveštenika. Sve se to obaljalo na postavljenim prostirkma bez stolova i stolica, ova se svetkovin obavljala do skora. Iseljavanje stanovništva je učinilo svoje. Vernici Spančevca na dan letnje slave Sv. Jelena, ujutru nose "kaleniče" sa brašnom kod krsta koji se nalazi na spančevačkom groblju. Tu dolazi sveštenik i obavlja čitanje i održavanje mise u čast tѕv. "Svetog masla". Veliko iseljavanje stanovništva sela Spančevca, Kuštice i ostalin naseljenih mesta dovelo je do posledice da se mnoge ove verske manifestacije sada ne održavaju, posebno u krugu crkve Sv.Jelena koja je takoreći zatvorena. Poslednji sveštenik koji je držao ovu parohiju bio je izvesni Ariton zvani "Zagarče". U osnovnoj školi sela do 1948. godine meštani su na dan Svetog Save donosili i priređivali ručak. Tog dana u ime slave đaci su dobijali kuvanu pšenicu, i priređivali su priredbu za roditelje. Od te godine nije se vise održavala ov manifestacija jer je nastala komunistička era kada je zabranjeno da se pravoslavna vera propoveda u školi.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
