Ustavno pravo

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Principi iz francuske Deklaracije o pravima čoveka i građanina i dalje imaju ustavnu važnost

Ustavno pravo je termin koji označava granu prava koja uređuje osnove društveno-političkog uređenja, organizaciju vlasti određene države, odnosno temeljna prava i dužnosti njenih državljana. Definiše ulogu, ovlašćenja i strukturu različitih entiteta u državi, a to su izvršni, parlamentarni ili zakonodavni organi i pravosuđe; kao i osnovna prava građana i u saveznim zemljama kao što su SAD i Kanada, odnos između centralne vlade i državnih, pokrajinskih ili teritorijalnih vlada.

Nisu sve nacionalne države ustavne, iako sve takve države imaju zakon zemlje, koji se mogu sastojati od različitih imperativnih i saglasnih pravila. One mogu uključivati običajno pravo, konvencije, zakonsko pravo, zakon koji je donio sudija ili međunarodna pravila i norme. Ustavni zakon se bavi osnovnim principima kojima vlada vrši vlast. U nekim slučajevima, ovi principi dodeljuju određena ovlašćenja vladi, kao što je moć da se oporezuju i potroše na dobrobit stanovništva. U drugim vremenima, ustavni principi su donosili ograničenja na ono što vlada može učiniti, kao što je zabrana hapšenja pojedinca bez dovoljno razloga.

U većini zemalja, kao što su Sjedinjene Države, Indija i Singapur, ustavni zakon se zasniva na tekstu dokumenta koji je ratifikovan u vrijeme nastanka nacije. Drugi ustavi, posebno onaj u Ujedinjenom Kraljevstvu,[1][2] se oslanjaju na nepisana pravila poznata kao ustavna konvencija; njihov status u okviru ustavnog zakona varira, a uslovi konvencija u nekim slučajevima su jako osporeni.[3]

Ljudska prava[uredi | uredi izvor]

Ljudska prava ili građanske slobode čine ključni deo ustava zemlje i podržavaju prava pojedinca u odnosu na državu. Većina jurisdikcija, poput Sjedinjenih Država i Francuske, ima kodifikovani ustav, sa poveljom o pravima. Nedavni primer je Povelja o osnovnim pravima Evropske unije koja je trebalo da bude uključena u Sporazum o uspostavljanju Ustava za Evropu, a koja nije ratifikovana. Možda najvažniji primer je Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima prema Povelji UN. Ti dokumenti imaju za cilj da obezbede osnovne političke, društvene i ekonomske standarde koje je nacionalna država ili međuvladino telo dužno da obezbedi svojim građanima, ali mnogi uključuju i svoje vlade. Kanada je još jedan slučaj kodifikovanog ustava, sa Kanadskom poveljom o pravima i slobodama, štiti ljudska prava za ljude pod nacionalnom jurisdikcijom.[4]

Neke zemlje poput Ujedinjenog Kraljevstva nemaju ukorenjeni dokument koji utvrđuje osnovna prava; u tim jurisdikcijama ustav se sastoji od statuta, sudske prakse i konvencije. Slučaj pod nazivom Entik protiv Karingtona[5] je ustavni princip koji proizilazi iz običajnog prava. Kuću Džona Entika je pretražio i opljačkao šerif Karington. Karington je tvrdio da je nalog vladinog ministra, grofa Halifaksa, bio validan autoritet, iako za to nije postojala zakonska odredba ili sudski nalog. Sud, predvođen lordom Kamdenom, izjavio je da,

„Veliki cilj, zbog kojeg su ljudi ulazili u društvo, bio je da obezbede svoju imovinu. To pravo je sačuvano sveto i nesaopštivo u svim slučajevima, gde nije oduzeto ili skraćeno nekim javnim zakonom za dobro celine. Po zakonu Engleske, svaka invazija na privatnu svojinu, makar ona bila i najmanja, je prestup... Ako se ne može naći ili izneti izgovor, ćutanje knjiga je autoritet protiv tuženog, i tužilac mora da ima presudu.”[6]

Jurisdikcije običajnog prava i građanskog prava ne dele iste ustavne osnove. Zemlje opšteg prava, kao što su one u Komonveltu i Sjedinjene Države, izvode svoje pravne sisteme iz onog u Ujedinjenom Kraljevstvu, i kao takve stavljaju naglasak na sudski presedan,[7][8][9] pri čemu posledične sudske presude (naročito one viših sudova) su izvor prava. Građanskopravne jurisdikcije, s druge strane, manje stavljaju naglasak na sudsku reviziju i samo parlament ili zakonodavna vlast imaju moć da sprovedu zakon. Kao rezultat toga, struktura pravosuđa se značajno razlikuje između ova dva pristupa, pri čemu su pravosuđa običajnog prava adversarska, a građansko pravo inkvizitorsko. Sudovi opšteg prava shodno tome odvajaju pravosuđe od tužilaštva,[10][11][12] čime se utvrđuje da su sudovi potpuno nezavisni i od zakonodavne vlasti i od organa za sprovođenje zakona. Kao rezultat toga, pravo ljudskih prava u ovim zemljama je u velikoj meri izgrađeno na pravnom presedanu u sudskom tumačenju ustavnog prava, dok se ono u zemljama građanskog prava gotovo isključivo sastoji od kodifikovanog zakona, ustavnog ili drugog.

Vladavina prava[uredi | uredi izvor]

Doktrina vladavine prava nalaže da se vlada mora voditi u skladu sa zakonom. Ovo je prvi ustanovio britanski pravni teoretičar A. V. Dajsi.

Dajsi je identifikovao tri suštinska elementa britanskog ustava koji su indikativni za vladavinu prava:

Dajsijeva formula vladavine prava sastoji se od tri klasična načela. Prvo je da je redovno pravo vrhovno nad arbitrarnim i diskrecionim ovlašćenjima. „[N]ijedan čovek nije kažnjiv... osim za jasno kršenje zakona utvrđenog na uobičajen pravni način pred redovnim sudovima u zemlji.“[14]

Drugo je da svi ljudi moraju biti jednaki pred zakonom. „...nijedan čovek nije iznad zakona... svaki čovek, bez obzira na njegov rang ili stanje, podleže redovnom zakonu carstva i podleže jurisdikciji redovnih sudova“.[15]

Treće je da opšte ideje i principi koje podržava ustav proizilaze direktno iz presuda i presedana koje je donelo pravosuđe. „Možemo reći da je ustav prožet vladavinom prava na osnovu toga što su opšta načela ustava... kod nas rezultat sudskih odluka koje određuju prava privatnih lica u određenim slučajevima koji se vode pred sudovima“.[16]

Podela vlasti[uredi | uredi izvor]

Podela vlasti se često smatra drugim delom koji funkcioniše pored vladavine prava u cilju suzbijanja ovlašćenja vlade. U mnogim modernim nacionalnim državama, vlast je podeljena i izražava se u tri grane vlade: zakonodavna, izvršna i sudska vlast su poznate kao horizontalna podela vlasti. Prva i druga su usklađene u tradicionalnom Vestminsterskom sistemu.[17] Vertikalna podela vlasti je decentralizacija.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Blick, Andrew; Blackburn, Robert (2012), Mapping the Path to Codifying - or not Codifying - the UK's Constitution, Series paper 2. Centre for Political and Constitutional Studies, King's College London, Parliament UK, Pristupljeno 19. 11. 2016 
  2. ^ H Barnett, Constitutional and Administrative Law (5th edn Cavendish 2005) 9, "A written constitution is one contained within a single document or a [finite] series of documents, with or without amendments"
  3. ^ Markwell, Donald (2016). Constitutional Conventions and the Headship of State: Australian Experience. Connor Court. ISBN 9781925501155. 
  4. ^ Heritage, Canadian (2017-10-23). „Guide to the Canadian Charter of Rights and Freedoms”. www.canada.ca. Pristupljeno 2022-01-20. 
  5. ^ Entick v. Carrington (1765) 19 Howell's State Trials 1030
  6. ^ „Entick v. Carrington”. 19 Howell's State Trials 1029 (1765). United States: Constitution Society. Pristupljeno 2008-11-13. 
  7. ^ Garner, Bryan A. (2001). A Dictionary of Modern Legal UsageNeophodna slobodna registracija (2nd, revised izd.). New York: Oxford University Press. str. 177. ISBN 978-0-19-507769-8. „In modern usage, common law is contrasted with a number of other terms. First, in denoting the body of judge-made law based on that developed in England... [P]erhaps most commonly within Anglo-American jurisdictions, common law is contrasted with statutory law ...” 
  8. ^ Black's Law Dictionary - Common law (10th izd.). 2014. str. 334. „1. The body of law derived from judicial decisions, rather than from statutes or constitutions; CASE LAW [contrast to] STATUTORY LAW.” 
  9. ^ Macpherson, Heidi S.; Kaufman, Will (2005). Britain and the Americas: Culture, Politics, and History. Manchester, NH: Ezekial Books, LLC. str. 259. ISBN 9791851094317. 
  10. ^ Hale, Sandra Beatriz (jul 2004). The Discourse of Court Interpreting: Discourse Practices of the Law, the Witness and the Interpreter. John Benjamins. str. 31. ISBN 978-1-58811-517-1. 
  11. ^ Richards, Edward P.; Katharine C. Rathbun (1999-08-15). Medical Care Law. Jones & Bartlett. str. 6. ISBN 978-0-8342-1603-7. 
  12. ^ Care, Jennifer Corrin (2004-01-12). Civil Procedure and Courts in the South Pacific. Routledge Cavendish. str. 3. ISBN 978-1-85941-719-5. 
  13. ^ A. V. Dicey, Introduction to the Study of the Law of the Constitution (Macmillan, 10th ed, 1959) pp. 202
  14. ^ A. V. Dicey, Introduction to the Study of the Law of the Constitution (10th ed, 1959) pp. 188
  15. ^ A. V. Dicey, Introduction to the Study of the Law of the Constitution (9th ed, 1945) pp. 193
  16. ^ A. V. Dicey, Introduction to the Study of the Law of the Constitution (9th ed, 1945) pp. 195
  17. ^ W B Gwyn, The Meaning of the Separation of Powers: An Analysis of the Doctrine From Its Origin to the Adoption of the United States Constitution, Tulane University (1965).

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Уставно_право&oldid=27674619”