Crveni krst Niš
| Crveni krst Niš | |
|---|---|
 | |
| Osnivač | Kosta Pavlović načelnik Niškog okruga |
| Datum osnivanja | 20. januar 1878. |
| Sedište | Niš,  Srbija |
| Područje delovanja | Opština Niš |
| Veb-sajt | www |
Crveni krst Niš je nezavisna humanitarna, dobrovoljna i neprofitna organizacija koja pokriva teritoriju niških opština. Osnovana je 1878. godine, kao organizaciona jedinica Crvenog krsta Kneževine Srbije.[1] U svom sastavu ima tim stručnjaka sa višegodišnjim iskustvom i veći broj volontera, koji rade na ukazivanju prve pomoći i nege povređenih i obolelih, motivisanju građana za dobrovoljno davalaštvo krvi i obuku iz prve pomoći i sprovođenje poslova Službe traženja i spašavanja.
Preduslovi[uredi | uredi izvor]
Dvadesetpetog januara, po starom kalendaru, odnosno 6. februara po novom, 1876. godine, na inicijativu dr Vladana Đorđevića, uglednog vojnog lekara, u Dvorani beogradske opštine, osnovano je Srpsko društvo Crvenog krsta. Za prvog predsednika izabran je mitropolit Mihailo Jovanović, a Upravu je činilo nekoliko uglednih građana tadašnje Srbije.
Nakon izbora, Glavni odbor obratio se Proglasom narodu, izlažući svoje ciljeve i dužnosti Društva, pozivajući građane da se upišu u članstvo i osnuju pododbore u celoj zemlji. Prvi zadatak novoosnovanog Društva bio je zbrinjavanje izbeglica koje su dolazile zbog Hercegovačkog ustanka. U godini osnivanja, Srpsko Društvo Crvenog krsta okupilo je oko 2000 članova i osnovalo je 35 pododbora u zemlji.
Iste godine, 24. marta na inicijativu Srpskog društva Crvenog krsta Kneževine Srbije pristupila je Ženevskim konvencijama. Kneževina Srbija visoko je cenila zalaganje Društva u pomoći ljudima, a osnovni zadatak tadašnjeg Crvenog krsta bio je pomoć vojnom sanitetu. Knez Milan Obrenović odlikovao je predsednika Crvenog krsta Velikim krstom Takovskog reda, a 11. juna 1876. godine Međunarodni komitet Crvenog krsta priznao je Srpsko društvo Crvenog krsta.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Dvadesetog januara 1878. godine, samo devet dana nakon oslobođenja Niša od Turaka, na inicijativu pukovnika dr Vladana Đorđevića, osnivača Crvenog krsta Srbiji i prvog upravnika novoosnovane Vojne bolnice u Nišu, održana je Osnivačka skupština pododbora Crvenog krsta za Niša, pod rukovodstvom Koste St. Pavlovića načelnik Okruga Niškog, koji se i smatra osnivačem Crvenog krsta u Nišu.[2] Osim kao osnivaču podobra Crvenog krsta Niš, Kosti Pavloviću, koji iako je umro pre 39 godine, kao još relativno mlad čovek, Niš mnogo duguje. On je energičnim zauzimanjem i sa retkom smišljenošću
...od Niša, turske kasabe – tesnih ulica i naerenih čardaka, nepoštednim uklanjanjem i raščišćavanjem, stvorio temelje za modernizovanje i prelaz u moderan i lepo uređen grad. Stari ljudi sećaju se i sada kako je bilo protesta i pretnji, ali sve to nije moglo uticati na Pavlovića, ono što je smetalo da se Niš uredi omrklo je, ali ne i osvanulo, pa išlo to na uštrb ma čijih interesa. Kosta St. Pavlović, svojim radom i svojim držanjem stekao je u Niškom okrugu duboko poštovanje. On je na skupovima, seoskim zavetinama i Saborima crkvenim držao narodu patriotske govore i stvarao istinsko oduševljenje u narodu.[3][4]
Najstariji sačuvani dokument koji je Kosta Pavlović izdao u svojstvu upravitelja varoši Niša čuvaju njegovi potomci u Beogradu. To je naredba No 354 od 21. februara 1878. godine izdata „U interesu reda, sigurnosti lične i imovne...“. Iz ovog izuzetno zanimljiv akt koji je objavljen je u knjizi njegovog unuka, arhitekte dr Dobroslava – Bojka St. Pavlovića, izdvajamo:
„Posle doboša niko ne sme ići bez fenjera po varoši. Prošnja se pred crkvama zabranjuje. Mehane, kafane, aščinice i sva javna mesta mogu biti otvorena do devet uveče.[5]”
Prvi izabrani Članovi odbora na Osnivačkoj skupštini Crvenog krsta Niš (1878) bili su:
- Todor Stanković - Stambolijski, istaknuti nacionalni borac i parlamentarac.
- Đorđe Pop - Manić, Dimitrije Kocić – Mita i Vukadin Nikolić – Vule, aktivni učesnici ustanaka za oslobođenje južnih krajeva Srbije i osnivači Niškog komiteta (1874.), tajne nacionalno- oslobodilačke organizacije za oslobođenje Niša od Turaka.[6]
Prvo sedište novooformljenog odbora Crvenog Krsta bilo je u kući Stambolijskih, sada gostionica „Sinđelić”.
Prve aktivnosti[uredi | uredi izvor]
Početkom 1878. u Nišu je živelo 12.801 stanovnika u gradu nije bilo diplomiranih lekara. Odmah po oslobođenju Niš je u higijenskom pogledu predstavljao stravičnu sliku. Kod obolelih su dominirale tuberkuloza, trbušni tifus, dizenterija, malarija i polne bolesti. Zdravstveno vaspitanje nije postojalo.
Kuće su uglavnom bile neuslovne za stanovanje, ulice uzane, prljave kao i dvorišta u koja se izlivala otpadna voda. U dvorištima se slobodno čuvala stoka a vodosnabdevanje i uklanjanje otpadaka bilo je nerešeno, te su zbog velike blizine zagađivača i bunara bile česte epidemije crevnih zaraznih bolesti.
Zato je prva aktivnost novoosnovanog odbora bila je da organizuje sređivanje turske vojne bolnice u Nišu i prihvat ranjenika i bolesnika, njihovo snabdevanje lekovima i ishranu. Ova aktivnost okončana je u roku od sedama dana tako da je bolnica već 31. januara 1878. bila spremna za prihvat prvih ranjenika i bolesnika (uglavnom obolelih od šarlaha).
Formiranje i početak rada prve Srpske bolnice, uz pomoć Crvenog krsta, za grad Niš, širu okolinu, i ceo jug Srbije značio je istovremeno prvi začetak organizovane zdravstvene zaštite stanovništva na ovim prostorima. Imajući u vidu da je zdravstvena kultura stanovništva bila na niskom nivou. Sujeverni narod koristio je usluge nadrilekara, travara, vidara i turskih hećima.
Prvi srpsko-bugarski rat (1885—1886)[uredi | uredi izvor]
Prvi srpsko-bugarski rat vođen je kao strateški rat radi ravnoteže na Balkanu, koji je bio nerazumljiv savremenicima, nepopularan u narodu, izveden s pola snage, imao je negativne posledice po Srpsku vojsku. Njena spora ofanziva izvođena bez zamaha i potrebnog jedinstva u komandovanju, posle pet dana ratovanja pretvorila se u poraz kod Slivnice i defanzivu i povlačenje Srpske vojske u dubinu sopstvene teritorije, pre svega prema Pirotu i Nišu. Srpska vojska vođena slabim vojnim zapovednicima i nikakavim vojnikom, malodušnim i nikad sabranim kraljom Milanom, koji je izgubio veru u vojsku i pobedu jedva je čekala prestanak rata i potisivanje primirja.[7]
Stalna vojna bolnica Niš, koja je u to vreme u izvesnoj meri imala privremeni karakter, rat dočekuje u teškom stanju. Niko u srpskom sanitetu nije pretpostavljao da će biti rata i za sedam godina mira (od završetka srpsko-turskog rata 1878) sve do mobilizacije nije preduzimao nikakve pripremne radnje.
Prvog januara 1885. godine u osvit srpsko-bugarskih ratova za predsednika pododbora Crvenog krsta Niša izabran je episkop Dimitrije Pavlović, za sekretara Živko S. Branković, sveštenik, a Ljuba Stojanović predsednik opštine niške za člana pododbora. Jedan od ključnih zadataka pododbora je bio da 14. novembra kada je počeo rat obezbedi jednu rezervnu bolnici i kompletno je opremi inventarom i sanitetskim materijalom. U Nišu u kome je prvobitno planirano formiranje bolnica sa 1.800 kreveta, na kraju je obezbeđeno 753 postelja.
Na dužnost načelnika Saniteta srpske vojske ponovo dolazi, reaktivirani rezervni pukovnik dr Vladan Đorđević, koji ubrzo shvata značaj i ulogu Stalne vojne bolnice Niš (u odnosu na pravac borbenih desjtava) i novembra meseca 1885. bolnicu je kadrovski i materijalno ojačao osnivanjem još jedne bolnice pod nazivom „Velika vojna rezervna bolnica“ [a]. Obe bolnica u kratkom vremenu našle su se na strateškom pravcu ratnih dejstava sa zadatkom da preuzmu veliku obavezu zbrinjavanja povređenih i obolelih u Srpsko-bugarskom ratu.[8]
Veliku vojnu rezervnu bolnicu u Nišu (kao ispomoć Stalnoj vojnoj bolnici Niš u Srpsko-bugarskom ratu) sa 753 postelje, 1885. osnovao je i u njoj bio, upravnik i jedini lekar rezervni sanitetski major, svestrano nadaren, književno obrazovan, čovek iznad svog vremena dr Laza Lazarević.[9]
Dr Laza Lazarević je u Niš doputovao između 9. i 21. novembra 1885, i po dolasku imao je ozbiljne poteškoće da u gradu zbrine i smesti ranjenike, ali je on taj zadatak uspešno obavio, uz svesrdnu pomoć Dimitrija Milićevića i Lazara Dimitrijevića, koji su već radili u bolnici (obojica su u toku rata jedno vreme radila u bolnici u Pirotu) i lekara poslatih na ispomoć Stevana Atanasijevića, Dimitrija Gerasimovića, Antonija Zaičeka (koji je komandovao Moravskom poljskom bolnicom) Jaroslava Kuželja i Hirša Do kraja rata bolnicu su ojačale i dve humanitarne misije iz Austrougarske i Nemačke.
U Srpsko-bugarskom ratu, obe bolnice u Nišu (prema izveštaju dr L. Lazarevića iz novembra meseca 1885) su zbrinule preko 2.000 ranjenika i bolesnika a bolnica je bila jedna od tri najveće bolnice u ondašnjoj Srbiji. U tom periodu uz bolnicu je formirano i sanitetsko skladište, a pod direktnu komandu upravnika bolnice stavljene su i dve poljske bolnice koje su funkcionisale u ove dve ratne godine.
Za vreme srpsko-bugarskih ratova, 1885. godine, Crveni krst Srbije poverio je niškom pododboru Crvenog krsta, da proprati akciju transport sanitetskog materijala za potrebe bugarskih ranjenika. Bila je to akcija, po prvi put zabeležena u istoriji Crvenog krsta, da jedan crveni krst prebacuje pomoć crvenom krstu zemlje sa kojom njegova država ratuje.
U poslednjoj godini rata, 1886. godine za predsednika izabran je episkop Inokentije Pavlović, a za potpredsednika Todor Milovanović. Članovi pododbora bili su Petar Aranđelović kasnije dugogodišnji predsednik Crvenog krsta i dr Pavle Jeftić prvi direktor Psihijatrijske bolnice u osnivanju, a kasnije i član Akademije nauka i član Srpskog lekarskog društva
Crveni krst između dva rata Kraljevine Srbije[uredi | uredi izvor]
Po završetku Srpsko-bugarskog rata 1887. godine na inicijativu i zalaganje predsednika niškog pododbora Crvenog krsta episkopa niškog Dimitrija Pavlovića, podignut je Društveni dom Crvenog krsta Niša. Radovi su započeti maja a okončani su oktobra 1887. godine. Dom se nalazio nedaleko od Železničke stanice Crveni krst i sastojao se od dve zgrade — jedne od tvrdog a jedne od drvenog materijala. U vreme mira Dom je služio za organizovanje brojnih humanitarnih aktivnosti, i organizaciju prvih kurseva za osposobljavanje i obuku bolničara dobrovoljaca za ukazivanje prve pomoći. Dok je u vreme ratova Dom služio kao magacin sanitetskog i drugog materijala Crvenog krsta ili rezervna ratna bolnica.
Nešto kasnije zlaganjem predsednika episkopa Dimitrija Pavlovića pored ove zgrade nikle su i mnoge zgrade Crvenog krsta, kao što je zgrada bolnice, magacina sanitetskih kola, kasnije sanitetskog voza.
Na inicijativu dr. Vladan Đorđević, niški Crveni krst je doneo odluku da se u Nišu otvori sirotinjski dečiji dom. Dom za zbrinjavanje napuštene dece koji je svečano je otvoren 1902. godine, zbog teške zdravstveno-higijenske situacije posle 6 godina rada je zatvoren, ali je on bio preteča današnjem domu za nezbrinutu decu u Nišu.
Crveni krst Niš je od 1903. godine u Nišu organizovao specijalna zaprežna sanitetska kola za hitan prevoz bolesnika i i kurseve prve pomoći, na kojima su osposobljavani dobrovoljni bolničari.
Balkanski ratovi (1912—1913)[uredi | uredi izvor]
Balkanskim ratovima se označavaju dva rata vođena u razdoblju od 1912. do 1913. godine. Balkanski ratovi su bili uvod u sukob širih razmera, Prvi svetski rat. Ishod rata je učinio Srbiju, saveznicu Rusije, važnom regionalnom silom, uzbunivši Austrougarsku i na taj način indirektno dao važan povod za Prvi svetski rat.
Prvi balkanski rat (8. oktobar 1912 — 30. maj 1913. godine) je vođen između balkanskih saveznika (Bugarska, Srbija, Crna Gora i Grčka) i Turske. Drugi balkanski rat je vođen 1913. između Bugarske sa jedne i Srbije, Grčke i Turske sa druge strane.
U dva balkanska rata, koja je Moravska stalna vojna bolnici i Crveni krst u Nišu zahvaljujući dobroj opremljenosti, sa novoobučenim kadrom i novim objektima, i dobro popunjenim magacinima, spremno je dočekala i podnela glavni teret u zbrinjavanju ranjenika i bolesnika.
U Prvom balkanskom ratu (u kome je poginulo ili ranjeno relativno malo vojnika) teret je bio znatno lakši, ali je zato u Drugom balkanskom ratu (koji je kraće trajao ali je bio znatno krvaviji), „teret“ bio znatno veći i zahtevniji.
Veliki rat[uredi | uredi izvor]
Pred Prvi svetski rat pododbor Crvenog krsta Niša u saradnji sa glavnim odborom Crvenog krsta Srbije, formirao je radionicu za izradu sterilizatora za zavojni materijal, kao i radionicu za izradu nosila i ortopedskih pomagala. U tom trenutku, Crveni krst Niša raspolagao je i sa 3 kolone sanitetskih zaprežnih vozila, a svaka kolona sa po 15 kola, kao glavnim sredstvom za ukazivanje pomoći u evakuaciji ranjenicima.
Značajnu pomoć organizaciji saniteta srpske vojske u osvit Velikog ratra pružalo je društvo Crvenog krsta, koje je svoje resurse stavilo na službu vojsci. To se posebno odnosilo na šatore, prevozna sredstva, nosila, opremu za sanitetski voz, odeću, zavojni i drugi sanitetski materijal, koji su nabavljen dobrovoljnim prilozima.[10]
Na žalost, rezerve Crvenog krsta bile su značajno iscrpljene tokom balkanskih ratova. Lokalni odbori organizovali su obuku i rad dobrovoljnih bolničara, koji su se uključivali u negu bolesnika i ranjenika.[11]
Izbijanje Prvog svetskog rata zahtevalo je velike aktivost u međunarodnoj organizaciji kao što je Crveni krst. Srpski Crveni krst, iscrpljen u prethodne dve godine balkanskim ratovima, nova ratna dejstva dočekao je potpuno osiromašen, i materijalno i kadrovski. Kako je iskustvo iz prethodnih ratova pokazalo je da je brži transport ranjenika i medicinske opreme železnicom više nego neophodan niški odbora Crvenog krsta, nedaleko od magacina Crvenog krsta, koji je podignut na niškoj železnička stanici, dobio je zadatak da izvrši popravku i farbanje 45 sanitetskih kola.
Kako je Glavni odbor srpskog Crvenog krsta ostao je bez zavojnog materijala juna 1914. naručene su nove količine iz Egipta.[12]
Imajući u vidu da su prve bitke započele upravo napadom Austrougarske na Srbiju, a imajući u vidu blizinu Beograda Austrougarskoj, poverljivim aktom od 11. jula 1914. izvrđeno je prebacivanje sanitetskog materijala u Niš — u magacine Crvenog krsta na niškoj železničkoj stanici.
Zahvaljujući Crvenom krstu značajan broj stranih zdravstvenih misija stigao je u Srbiju i Niš posredstvom Crvenog krsta savezničkih zemalja u ratu, koji je koordinirao i prijem strane privatne pomoći.
Crveni krst Niš u SFRJ[uredi | uredi izvor]
Sedam dana po oslobođenju Niša (21.10.1944) održan je sastanak Upravnog i Nadzornog odbora Srpskog društva Crvenog krsta za niški okrug. Tada je doneta odluka o raspuštanju uprave Crvenog krsta koja je radila za vreme nemačke okupacije, i formiranju nove uprave i imenovanju prvog komesara Crvenog krsta u gradu. Osnovna karakteristika u ovom periodu je revanšistički odnos nove vlasti prema aktivistima Crvenog krsta. Zbog njihove aktivnosti tokom okupacije – u Beogradu je streljan dr Petar Zec, predsednik srpskog Crvenog krsta, dok je u Nišu početkom 1945. uručen otkaz Radojici Stankoviću, sekretaru niškog odbora Crvenog krsta. Progona je bio pošteđen dr Uroš Jekić, čija su deca ranije pristupila partizanima. Kao podoban novim vlastima postavljen je po oslobođenju Niša za novog sekretara Crvenog krsta.
Za komesara Crvenog krsta po oslobođenju postavljen je advokat Bora Popović.
Crveni krst je posle Drugog svetskog rata svoju misiju prilagodio potrebama razrušene zemlje i osiromašenog stanovništva, i sve svoje aktivnosti usmerio na pružanje svih vrsta pomoći stanovništvu, a posobno u različitim prirodnim katastrofama, oporavaku dece u odmaralištima, zdravstveno preventivnoj delatnosti, dobrovoljnom davalaštvu krvi.
Crveni krst u Nišu je jedno vreme obavljao i socijalna delatnost koja se ogledala u:
- isplaćivanju novčane pomoći ugroženom stanovništvu,
- podeli hrane i higijene osiromašenom stanovništvu,
- isplaćivanju novčane pomoći žrtvama fašističkog terora,
- stavljanje dece bez roditelja pod starateljstvo
Ova delatnost Crvenog krsta preneta je na centre za socijalnu delatnost 1966. godine kada je u Nišu formiran Centar za socijalnu delatnost.
Krajem aprila 1991. godine, pre početka ratnih događanja u Sloveniji u Nišu su se pojavile prve izbeglice iz ove republike. Bila je to najava izbegličkog talasa koji će preplaviti Srbiju. Već krajem 1991. godine Crveni krst Niša je registrovao i zbrinuo 1.270 izbeglica. U toku 1992, 1993, 1994. godine ukupan broj izbeglica u Nišu bio je veći od 12.000 ljudi. Crveni krst ove ljude uglavnom u početku smeštao kod nišlija koji su se svakodnevno javljajli. Potom je počeo i sa osnivanje kolektivnih centara.
Po završetku NATO agresije na SRJ, 1999. godine trebalo je zbrinuti nov talas izbeglica, ovog puta sa juga zemlje, sa Kosova. Crveni krst Niša je te godine evidentira 14.500 raselj lica sa Kosova.
Rat u okruženju, sankcije, pad privredne proizvodnje, kolaps finansijskog sistema, prouzrokovao je sveopšti pad životnog standarda stanovništva Niša. Crveni krst Niš je u tim godinama kao jedna od organizacija koja pomaže socijalno ugroženo stanovništvo, ispoljila maksimalnu aktivnost.
Aktivnosti[uredi | uredi izvor]
- Humanitarna pomoć
Crveni krst Niš u okviru humanitarne pomoći istu pruža svim organizacijama, donatorima, NVO, logističku podršku u distribuciji humanitarne pomoći do krajnjeg korisnika (izbeglicama, raseljenim licima i socijalno ugroženom stanovništvu).
Organizacija, sa svojim partnerima ktivno učestvuje u kreiranju programa humanitarne misije imajući u vidu stvarne potrebe korisnika. U tom smislu ostvarena je aktivna saradnja sa tridesetak međunarodnih humanitarnih organizacija, vladinih i nevladinih i sa više lokalnih nevladinih organizacija, često i u ulozi koordinatora humanitarne pomoći.
- Prevencija trgovine ljudima
- Prva pomoć
- Delovanje u nesrećama
- Služba traženja
- Psihološka podrška
- Dobrovoljno davalaštvo krvi
- Rad sa podmlatkom i omladinom
- Volonterizam
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Radilo se o velikoj ratnoj bolnici koja je delom nastala iz Stalne niške vojne bolnice, a njen upravnik dr Laza Lazarević nije želo da se od njih formira jedna bolnica.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Grupa autora. (1995). Enciklopedija Niša ‒ istorija. Niš: Gradina
- ^ Đorđe Stamenković, Organizacija i rad niške organizacije Crvenog krsta 1878-1918. Niški zbornik 16, Niš 1976, str 166.
- ^ Todor P. Stanković, Uspomene priredila dr Borislava Lilić (Pirot: NIP Hemikals, 1996), 31.
- ^ Grupa autora, Spomenica šezdesetogodišnjice i osvećenja spomenika oslobođenja Niša 1877‒1937 (Niš: Odbor za podizanje spomenika, 1937), str. 144‒145.
- ^ Kulturni centar – Dom porodice Pavlović, Gospodar Jevremova 39, Beograd; Dobroslav-Bojko St. Pavlović, Ulica naših predaka Gospodar Jevremova, (Beograd: Kulturni centar – Dom porodice Pavlović, IP Signature Interprint, 2009), 78‒79.
- ^ Andrejević, S. (1978). „Društveno-ekonomske promene u Nišu i okolini od 1878. do 1884. godine“, Niški zbornik 5, Niš
- ^ Ćorović, Vladimir (1997). Istorija srpskog naroda. Beograd. Pristupljeno 19. 03. 2013.
- ^ Ignjatović MD. Srpsko ratno hirurško iskustvo (1876-1918) II deo - ratna hirurgija u Srbiji u vreme srpsko -bugarskog rata. Vojnosanitetski pregled. 2003; 60(6):757-762.SCIndeks, Pristupljeno 11. oktobar 2010
- ^ Radoslav S. Živić, Velikani niške medicine, Prvo izdanje, Izdavač Prosveta Niš. 1997. ISBN 978-86-7455-298-8.
- ^ Joksimović Hranislav M., Rad našeg Crvenog krsta u ratovima, u: V.Stanojević, Istorija srpskog vojnog saniteta = (L’histoire du service de santé de l’armée Serbe); Naše ratno sanitetsko iskustvo = (Notre expérience du service de santé pendant la guerre), Beograd 1992, str.830–846
- ^ Petković Drag. S., Moja higijenska iskustva u našim ratovima, u: V. Stanojević, Istorija srpskog vojnog saniteta = (L’histoire du service de santé de l’armée Serbe); Naše ratno sanitetsko iskustvo = (Notre expérience du service de santé pendant la guerre), Beograd 1992, str. [601]–622.
- ^ Srpsko Društvo Crvenog krsta, Izveštaj 1912- 1920, Beograd, 1922, str. 617.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Normativna kontrola: Državne |
|---|
