Cres (grad)

Za druge upotrebe, pogledajte Cres (višeznačna odrednica).

Cres
Cres
Administrativni podaci
Država	Hrvatska
Županija	Primorsko-goranska
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2011.	2.289
Aglomeracija (2011.)	2.879
Geografske karakteristike
Koordinate	44° 57′ 38″ S; 14° 24′ 33″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina	1.103,65 km² samo kopno 291,6 km2
Cres Cres na karti Hrvatske
Ostali podaci
Gradonačelnik	Kristijan Jurjako
Poštanski broj	51557 Cres
Registarska oznaka	RI

Cres je grad u Hrvatskoj u Primorsko-goranskoj županiji. Prema popisu iz 2011. grad Cres je imao 2.879 stanovnika. Grad se nalazi na istoimenom ostrvu.

Geografija

Cres na severnom kraju dobro zaštićenog zaliva, na zapadnoj strani ostrva. U okolini su najplodniji delovi ostrva. Propadanje vinograda na početku 20. vijeka ubrzalo je iseljavanje. Vodovod iz Vranskog jezera i modenuzovana uzdužna cesta omogućili su turističko valotizovanje i preporod grada.

Staro jezgro grada zbijeno je unutar utvrđenog prostora. Očuvani su delovi zidina, vrata i odbrambene kule (obalna kula sa satom). Kasnije se grad širio prema jugu i zapadu duž obale. Paralelno sa širenjem grada uređivana je i luka.

Istorija

Na mjestu današnjeg grada Cresa nalazila se u praistorijska gradina, kasnije antičko utvrđenje (Crepsa). Do dolaska Hrvata Cres je nastanjen Liburnima, ali postoje tragovi grčke, rimske i vizantijske prošlosti.

U 9. vijeku Hrvati gospodare cijelim ostrvom i uz povremene mletačke okupacije, Cres je u sastavu Hrvatske do 1409. godine. Creski statut datira iz 1332. godine. Najznamenitija srednjovjekovna creska ličnost je filozof Frane Petrić.

Do 1797. nalazi se pod vlašću Venecije, od 1805. do 1814. pod okupacijom je Francuske, a nakon toga do 1918. u sastavu Austrougarske. Nakon Prvog svjetskog rata okupira ga Italija, a nakon propasti fašističkog režima 1943. godine i kraćeg razdoblja hrvatske narodne vlasti, Cres zaposjeda njemačka vojska. U aprilu 1945. Cres je konačno oslobođen i reintegrisan u Hrvatsku i preko nje u Jugoslaviju.

Grad Cres

Grad Cres, centar Opštine Cres, je administrativna jedinica koja obuhvata sjeverni i središnji dio ostrva Cresa, dok južni dio potpada pod grad Mali Lošinj. Prema popisu iz 2001. godine, broji 2.959 stanovnika. Za vrijeme Jugoslavije, jedno vrijeme bio je u sastavu Opštine Cres-Lošinj sa sjedištem u Malom Lošinju.

Na području opštine Cres nalaze se naselja: Porozina, Filozići, Dragozetići, Ivanje, Sveti Petar, Beli, Predošćica, Vodice, Merag, Cres, Loznati, Krčina, Valun, Podol, Lubenice, Zbičina, Pernat, Orlec, Vrana, Hrasta, Grmov, Stivan, Miholašćica, Martinšćica, Vidovići.

Arheološka nalazišta

Cres je prema predrimskom (ilirskom ?) toponimu Crespa ili {Crexi}, predantičko naselje, čemu u prilog govore okolne zidine (Sv. Bartolomej i druge), sa nalazištima iz starijeg gvozdenog doba. U rimsko doba, u vreme najranijeg Crstva, možda već za Avgusta, stanovnici stiču građansko pravo (ius Italicum), a naselje dobija municipalnu organizciju da duumvirima na čelu.

Za cara Tiberija grad dobija važne upravne i druge javne zgrade (curia porticus), možda i bedeme čiji su ostaci takođe konstatovani. Iz ranohrišćanskog perioda sačuvani su ostaci bazilike (VI vek) na lokalitetu Lovreški.

Kuplturno-istorijski spomenici

Najstariji spomenici u gradu, predromanički kapiteli, datiraju iz VII—VIII veka. Iz srednjeg veka je i crkva Sv. Sidra (Isidora) sa ramaničkom apsidom. Većina umetničkog invantara potiče iz XV и XVI veka, loža, trobrodba crkva s bogatim portalom i plastikom, patricijske palate, brojne gotička. U Cresu je lokalni muzej i lapidarij.

Stanovništvo

Na popisu stanovništva 2011. godine, grad Cres je imao 2.879 stanovnika, od čega u samom Cresu 2.289.

Popis 1991.

Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Cres je imalo 2.234 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:

Popis 1991.‍
Hrvati			1.725	77,21%
Srbi			120	5,37%
Italijani			99	4,43%
Jugosloveni			71	3,17%
Muslimani			43	1,92%
Albanci			22	0,98%
Slovenci			10	0,44%
Mađari			4	0,17%
Nemci			1	0,04%
Slovaci			1	0,04%
Crnogorci			1	0,04%
Česi			1	0,04%
ostali			3	0,13%
neopredeljeni			104	4,65%
region. opr.			10	0,44%
nepoznato			19	0,85%
ukupno: 2.234

Literatura

• [1] Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ, popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine
• Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9.