Đerdapska klisura

Koordinate: 44° 40′ 16″ S; 22° 31′ 47″ I / 44.671111° S; 22.529722° I / 44.671111; 22.529722
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
„Đerdap (klisura)” preusmerava ovde. Za druge upotrebe pogledajte stranicu Đerdap.
44° 40′ 16″ S; 22° 31′ 47″ I / 44.671111° S; 22.529722° I / 44.671111; 22.529722
Klisura Kazan kod Kladova
Hidroelektrana Đerdap
Nova turistička staza kroz klisuru, tridesete godine 20. veka
Đerdapska klisura
Đerdapska klisura

Đerdapska klisura (rum. Porţile de Fier; mađ. Vaskapu; slč. Železné vráta; tur. Demirkapı; nem. Eisernes Tor; bug. Железни врата) je najduža (100 km) i najveća klisura u Evropi. Ona formira deo granice između Rumunije i Srbije, pri čemu se severno nalazi Rumunija a južno Srbija. Rumunski, mađarski, slovački, turski, nemački i bugarski naziv ima značenje železna vrata, dok je klisura u Srbiji poznata kao Đerdap. Na rumunskoj strani se nalazi nacionalni park Železna vrata (rum. Parcul Natural Porţile de Fier), a sa srpske nacionalni park Đerdap.

Đerdapska klisura predstavlja kompozitnu (čine je naizmenično 3 kotline i 4 klisure) i antecedentnu (usecanje korita je išlo paralelno sa tektonskim pomeranjima) dolinu i ona izgleda ovako:

Klisura je još i poligenetska, polifazna, poprečna, duboka, laktasta i delom kanjonska. Gornji deo klisure usekla je morska (jezerska) otoka Panonskog mora koja je oticala ka Pontijskom moru. Niži delovi klisure odgovaraju eroziji Dunava koji je nasledio otoku.

U Golubačkoj klisuri, sa dna korita Dunava, dižu se ostenjaci. Ljupkovsku kotlinu sa južne strane ograničava planina Šomrda. U klisuri Gospođin vir ima džinovskih lonaca. U jednom od njih izmerena je dubina od 82 m što je jedna od najvećih rečnih dubina na planeti. Sa dna korita ove klisure dižu se ostenjaci i pragovi. Klisura Kazan usečena je u starije i otpornije stene sa skoro vertikalnim stranama. Ona je najuža klisura u Đerdapu (150 m). U Velikom Kazanu ima dubokih džinovskih lonaca (do 71 m) čija dna dopiru ispod nivoa mora. Korito Dunava u Sipskoj klisuri je stenovito i puno ostenjaka. Od njih se sastoji stenovita prečaga Pregrada. Celokupna klisura Đerdap dobila je naziv po jednom delu Sipske klisure. [1]

U klisuri ima arheoloških nalaza i kulturno-istorijskih spomenika, kao što su naselje Lepenski Vir, Golubački grad, ostaci Trajanovog mosta, Trajanove table, kao i razni očuvani primeri narodne slovenske arhitekture.

Nakon izgradnje hidroelektrane Đerdap, došlo je do podizanja nivoa vode i tako je nastalo akumulaciono Đerdapsko jezero. Tom prilikom potopljeni su mnogobrojni veoma važni arheološki lokaliteti, koji spadaju u najstarije u Evropi.

Evidentirana kulturna dobra sa potopljenim lokalitetima:

  • Livadice(antičko utvrđenje)
  • Brnjica (rimski pregradni kastrum)
  • Cezava (rimski kastrum)
  • Cezava (srednjovekovna nekropola)
  • Saldum (rimsko i ranovizantijsko utvrđenje)
  • Zidinac (kasnoantički speculum)
  • Kozica (praistorijska naselja)
  • Bosman (ranovizantijsko utvrđenje)
  • Gospođin Vir (antičko i srednjovekovno nalazište)
  • Manastir – Gospođin Vir (praistorijsko, antičko i srednjovekovno nalazište)
  • Padina (naselje mezolita i starijeg neolita)
  • Pesaca (praistorijsko naselje, antičko utvrđenje i srednjovekovna nekropola)
  • Stubica (naselje starijeg neolita)
  • Velike Livadice (praistorijsko, antičko i srednjovekovno naselje)
  • Male Livadice (naselje starijeg gvozdenog doba i antička osmatračnica)
  • Klisura (naselje bronzanog doba)
  • Lepenski Vir (rimska kula)
  • Lepenski Vir (praistorijska potkapina)
  • Katarinine Livade (naselje bronzanog doba)
  • Boljetin (rimski i ranovizantijski logor)
  • Boljetin (srednjovekovno naselje i nekropola)
  • Vlasac (mezolitsko naselje)
  • Ravna (rimsko i ranovizantijsko utvrđenje)
  • Ravna (srednjovekovno naselje i nekropola)
  • Ribnica (praistorijsko i antičko nalazište, srednjovekovno naselje i nekropola)
  • Donji Milanovac – Veliki Gradac (rimsko i ranovizantijsko utvrđenje)
  • Mrfaja (kompleks praistorijskih nalazišta na potezu Porečke reke)
  • Porečka Reka (sabirni centar za snabdevanje rimskih trupa u Đerdapu)
  • Porečka Reka (srednjovekovno naselje i nekropola)
  • Malo i Veliko Golubinje (praistorijsko, rimskovizantijsko nalazište)
  • Pećka Bara (praistorijsko, antičko i srednjovekovno nalazište)
  • Hajdučka Vodenica (praistorijska nekropola)
  • Hajdučka Vodenica (praistorijsko naselje)
  • Hajdučka Vodenica (kasnoantičko i ranovizantijsko utvrđenje)
  • Hajdučka Vodenica (srednjovekovno naselje i nekropola)
  • Barace kod Trajanove Table (praistorijsko i antičko naselje)
  • Tekija (rimsko utvrđenje – Transdierna)
  • Sip (kasnoantičko utvrđenje)
  • Kosovica (rimski most)
  • Rimski Put kroz Đerdapsku klisuru

Đerdap je video i čuveni putopisac Evlija Čelebija 1667: nakon što navede razne tesnace i klisure, "Demir kapije", kaže: "Od svih spomenutih Demir Kapijā, najveća se muka muči u ovoj Dunavskoj Demir Kapiji, u kojoj se svake godine razbiju tolike stotine brodova i podavi toliko tisuća ljudi!".[2]

Nekada se u Đerdapu lovila riba uz pomoć lesa od pruća.[3]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Marković, Jovan; Pavlović, Mila (1995). Geografske regije Jugoslavije (Srbija i Crna Gora). Beograd: Savremena administracija. 
  2. ^ "Politika", 18. jul 1938
  3. ^ "Politika", 19. avg. 1938, str. 10

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Marković, Jovan; Pavlović, Mila (1995). Geografske regije Jugoslavije (Srbija i Crna Gora). Beograd: Savremena administracija. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Đerdapska klisura na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ђердапска_клисура&oldid=26793945”