Anton Dežman
| anton dežman | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Anton Dežman Tonček | |||||||||
| Lični podaci | |||||||||
| Datum rođenja | 14. jun 1920. | ||||||||
| Mesto rođenja | Lesce, kod Bleda, Kraljevstvo SHS | ||||||||
| Datum smrti | 1. jun 1977. (56 god.) | ||||||||
| Mesto smrti | Radovljica, SR Slovenija, SFR Jugoslavija | ||||||||
| Profesija | vojno lice | ||||||||
| Delovanje | |||||||||
| Član KPJ od | 1942. | ||||||||
| Učešće u ratovima | Aprilski rat Narodnooslobodilačka borba | ||||||||
| Služba | Jugoslovenska vojska NOV i PO Jugoslavije Jugoslovenska narodna armija 1941 — 1964. | ||||||||
| Čin | general-major | ||||||||
| Heroj | |||||||||
| Narodni heroj od | 15. jula 1952. | ||||||||
| Odlikovanja |
| ||||||||
Anton Dežman Tonček (Lesce, kod Bleda, 14. jun 1920 — Radovljica, 1. jun 1977), učesnik Narodnooslobodilačke borbe, general-major JNA, društveno-politički radnik SR Slovenije i narodni heroj Jugoslavije.
Biografija[uredi | uredi izvor]
Rođen je 12. juna 1920. godine u selu Lesce, kod Bleda. Poticao je iz radničke porodice. Nakon završetka osnovne škole učio je zidarski zanat. Potom se zaposlio u železari u Jesenicama.[1]
Još kao šegrt, uključio se u radničko-kulturno društvo „Svoboda“, a posle njegovog raspuštanja se uključio u „Uzajamnost“. Bio je aktivan u tamburaškom orkestru i dramskoj sekciji. U ovim radničkim društvima se upoznao i družio sa komunistima i preko njih se uključio u oimladinski revolucionarni pokret. Juna 1940. godine je primljen u članstvo Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ). Skupljao je priloge za „Crvenu pomoć“ i potpise za Društvo prijatelja Sovjetskog Saveza.[1]
Aprila 1941. godine, prilikom napada Sila osovine na Jugoslaviju, otišao je dobrovoljno u Jugoslovensku vojsku. Nakon puštanja iz zarobljeništva, vratio se u rodno mesto. Tokom maja i juna kao zidar je bio angažovan na opravci kasarne u mestu Bohinjska Bela. Uporedo sa ovim radio je na organizovanju ustanka. Bio je organizator omladinskih trojki u rodnom mestu, koje su skupljale oružje i vojnu opremu i vršile propagandne akcije protiv okupatora.[1]
Zajedno sa svojim bratom, 17. jula 1941. godine, pridružio se jednoj od prvih grupa partizana na Jelovici, koje su se, krajem jula, objedinile u Jelovičku četu Jože Gregorčiča, a ova se, 5. avgusta, združila s Jeseničkom četom u Gorenjski bataljon „Ivan Cankar“. Već u prvom težem sukobu s Nemcima, 8. avgusta 1941. godine na Partizanskom vrhu na Jelovici, Anton se istakao hrabrošću. Zatim je s drugovima izveo brojne diverzantske akcije.[1]
Kad se sredinom oktobra 1941. godine, Cankarev bataljon ponovo okupio Anton je postao mitraljezac i istakao se u akcijama bataljona na Lancovu, u Selcima i napadu na nemačko uporište na Češnjici. Naročito se istakao u sukobu s nemačkom policijskom patrolom u Rovtima, gde je poginulo 46 Nemaca, a partizani zaplenili njihovo oružje. Ta akcija je doprinela masovnom ustanku u zapadnom delu Gorenjske. U borbama u Poljanskoj dolini, on je sa svojom mitraljeskom trojkom zadržavao kolonu Nemaca. Na Bukovom vrhu je jurišao na nemačke položaje i zaplenio dva mitraljeza. Naročito se istakao kao mitraljezac i vođa rezervne grupe u trodnevnoj bici, januara 1942. godine, u Dražgošama i u sukobu sa nemačkom skijaškom patrolom. Tada se među stanovništvom Gorenjske pročuo kao „neustrašiv mitraljezac“. U toku 1942. godine je primljen u članstvo Komunističke partije Slovenije.[1]
U proleće 1942. postao je desetar u Selškoj četi, a u maju je sa svojom desetinom uspešno zadržavao Nemce, kad su hteli da prodru u Gorenju Vas. Tokom juna 1942. godine je s drugovima izveo uspešnu akciju kada je dopuzao do vojnog strelišta Golf, kod Lesca i napao vod nemačkih vojnika. U junu i julu 1942. bio je vodnik u Prvoj jelovičkoj četi Drugog bataljona Gorenjskog odreda, a od avgusta 1942. do marta 1943. godine komandir te čete, i zatim do juna 1943. godine komandant Prvog jelovačkog, kasnije Sedmog kranjskog bataljona.[1]
Posle reorganizacije Gorenjskog partizanskog odreda, jula 1943. godine, postao je komandant Prvog bataljona, i do oktobra s njim izvršio više uspešnih napada na nemačke jedinice i diverzija na neprijateljske objekte. Od kraja 1943. do proleća 1944. godine bio je komandir Službe obavešavanja i bezbednosti (sloven. Varnostno-obaveščevalna služba – VOS) u Jaseničkom kraju. Decembra 1943. godine je na Bledu zaplenio 9 pušaka, 2 automata i 3 pištolja. Sa svojom grupom VOS-a je tokom februara 1944. godine u Jesenicama radio na egzekuciji saradnika okupatora.[1]
Od proleća do jula 1944. bio je komandant Petog bataljona Druge brigade Vojske državne bezbednosti (sloven. Vojska državne varnosti – VDV), a od 15. novembra komandant njegovog Prvog bataljona, a zatim zamenik komandanta Druge brigade Druge slovenačke divizije narodne odbrane, koja se nalazila u sastavu Korpusa narodne odbrane Jugoslavije (KNOJ).[1]
Posle oslobođenja Jugoslavije, nastavio je vojnu karijeru kao starešina u jedinicama KNOJ-a, a potom je kratko bio u Gardijskoj brigadi. Godine 1948. je premešten u Sarajevo, gde je bio komandant odreda Posebnih jedinica JA i jedan od organizatora Vojno-građevinskog preduzeća. Završio je Višu vojnu akademiju JNA, 1955. godine. Zbog lošeg zdravstvenog stanja, prouzrokovanog ranjavanjima u toku rata, bio je penzionisan 1964. godine u činu pukovnika. Godine 1970. je unapređen u čin general-majora JNA.[1]
Nakon penzionisanja vratio se u rodni kraj, gde se aktivno uključio u rad društveno-političkih organizacija. Bio je član Saveznog odbora SUBNOR-a Jugoslavije i Predsedništva Republičkog odbora SUBNOR-a Slovenije. Takođe je bio aktivan i u radu društveno-političkih oragnizacija u opštini Radovljica. Bio je sekretar Opštinskog odbora SUBNOR-a, sekretar Opštinskog odbora Saveza rezervnih vojnih starešina, odbornik Opštinske skupštine i predsednik Saveta za opštu upravu i unutrašnje poslove, predsednik Komisije za molbe i pritužbe, predsednik Komisije za invalide i borce i član Saveta za narodnu odbranu opštine Radovljice.[1]
Umro je 1. juna 1977. godine u Radovljici, a sahranjen je u rodnom mestu.[1]
Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i drugih jugoslovenskih odlikovanja, među kojima su — Orden bratstva i jedinstva drugog reda, Orden zasluga za narod drugog reda, Orden partizanske zvezde trećeg reda i dva Ordena za hrabrost.[2] Ordenom narodnog heroja je odlikovan 15. jula 1952. godine.[1][3]
Reference[uredi | uredi izvor]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ko je ko u Jugoslaviji. Beograd. 1958.
- Vojna enciklopedija. Beograd. 1973.
- Narodni heroji Jugoslavije. Beograd: Mladost. 1975.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Ostale | |
- Rođeni 1920.
- Umrli 1977.
- Slovenci
- Komunisti Slovenije
- Diverzije u Narodnooslobodilačkoj borbi
- Omladina u Narodnooslobodilačkoj borbi
- Jugoslovenski partizani
- Pripadnici KNOJ
- Nosioci Partizanske spomenice 1941.
- Višestruko odlikovani Ordenom za hrabrost (SFRJ)
- Narodni heroji - D
- Društveno-politički radnici SR Slovenije
- Diplomci Više vojne akademije JNA
- General-majori JNA