Banatska vojna krajina
| Banatska vojna krajina Banater Militärgrenze | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1764—1873 | |||||||||
 Regimente u sastavu Banatske vojne krajine | |||||||||
| Zemlja |  Habzburška monarhija | ||||||||
| Događaji | |||||||||
| Status | bivša pokrajina | ||||||||
| Vladavina | |||||||||
| • Oblik | vojna pokrajina | ||||||||
| Istorija | |||||||||
• Uspostavljeno | 1764 | ||||||||
• Ukinuto | 1873 | ||||||||
| |||||||||
Banatska vojna krajina, odnosno Banatska vojna granica (nem. Banater Militärgrenze) bila je deo vojno-graničarskog sistema Vojne krajine u Habzburškoj monarhiji. Postojala je od sredine 18. veka do 1873. godine, kada je razvojačena, a nalazila se u južnom Banatu. Prostirala se duž reke Dunava, a njena teritorija danas pripada modernim državama Srbiji i Rumuniji.[1][2][3]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Tokom Austrijsko-turskog rata (1716-1718), Habzburška monarhija je zaposela celokupnu teritoriju dotadašnjeg osmanskog Temišvarskog pašaluka. Po slovu Požarevačkog mira (1718), to područje je i zvanično priključeno Habzburškoj monarhiji. Na tom prostoru formirana je posebna provincija pod nazivom Tamiški Banat, koja se nalazila pod upravom zemaljske administracije sa sedištem u Temišvaru. U periodu između 1751. i 1764. godine, o odbrani i zaštiti državne granice na Dunavu starala se Banatska zemaljska milicija (nem. Banatische Land-Miliz), koja je bila preteča Banatske vojne krajine.[4][5][6]
Organizacija Banatske vojne krajine započeta je 1764. godine i od tada se njena teritorija nalazila u sastavu habzburške Vojne krajine. Prvobitno je bila podeljena na dva puka, odnosno regimente: Ilirsko-banatsku i Nemačko-banatsku. Ilirska odrednica u nazivu prve regimente odnosila se na srpske graničare. Zatim je 1769. godine osnovan i Vlaško-banatski bataljon, koji je 1776. godine spojen sa Ilirsko-banatskom regimentom u objedinjenu Vlaško-ilirsku regimentu.[7]
U sklopu vojno-krajiškog sistema, regimente su dobile i brojčane oznake, tako da su zvanični nazivi glasili: XII Nemačko-banatska regimenta i XIII Vlaško-ilirska regimenta. Potom je od 1838. godine u sklopu Vlaško-ilirske regimente osnovan poseban Ilirski bataljon sa sedištem u Beloj Crkvi, koji je 1845. godine reorganizovan u posebnu Ilirsko-banatsku regimentu, tako da je Banatska vojna krajina od tog vremena bila podeljena na tri regimente:[8]
- XII Nemačko-banatska regimenta (takođe nazivana Švapsko-banatska)
- XIII Vlaško-ilirska regimenta (takođe nazivana Rumunsko-banatska)
- XIV Ilirsko-banatska regimenta (takođe nazivana Srpsko-banatska)
U periodu od 1849. do 1860. godine, Banatska krajina se na jugu se graničila sa Kneževinom Srbijom, na severu sa Vojvodstvom Srbijom i Tamiškim Banatom, na istoku sa Transilvanijom i Vlaškom i na zapadu sa Slavonskom vojnom krajinom. Posebnim Statutom od 7. maja 1850. godine, koji je izdao vladar, uređena su razna pitanja koja su se odnosila na organizaciju graničarske uprave.[9]
Banatskoj vojnoj krajini je 1851. godine priključena i Petrovaradinska regimenta u Sremu, koja je do tada bila u sastavu Slavonske vojne krajine, kojoj je pomenuta regimenta vraćena 1871. godine.[10] Petrovaradinskoj regimenti je pripadao i Šajkaški bataljon u jugoistočnom delu Bačke, poznatom kao Šajkaška, tako da je Banatska krajina u pomenutom periodu obuhvatala i krajiške delove Srema i Bačke.
Banatska vojna krajina je postojala do 1872-1873. godine, kada je razvojačena, a njeno područje je potpalo pod civilnu (županijsku) vlast.[1]
Mesta[uredi | uredi izvor]
Neki od važnijih gradova i mesta u Banatskoj vojnoj krajini bili su: Borča[11], Pančevo, Bela Crkva, Alibunar, Kovin i Karansebeš.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Spasović 2004.
- ^ Ilić-Mandić 2015a, str. 17-33.
- ^ Ilić-Mandić 2020.
- ^ Pecinjački 1974, str. 73-80.
- ^ Ilić 2011, str. 289-310.
- ^ Ilić-Mandić 2015a, str. 19.
- ^ Ilić-Mandić 2015a, str. 20-21.
- ^ Ilić-Mandić 2015a, str. 21.
- ^ Popović 1953, str. 104-112.
- ^ Dubravica 2001, str. 159-172.
- ^ Marinković, Velimir (1975). „Naselje”. Borča: Naselje i škola. Beograd: Grafički školski centar. str. 20—69.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Dubravica, Branko (2001). „Političko-teritorijalna podjela i opseg civilne Hrvatske u godinama sjedinjenja s vojnom Hrvatskom 1871.-1886”. Politička misao. 38 (3): 159—172.
- Đere, Zoltan (2002). „Od Mohačke bitke do smrti cara Jozefa II”. Istorija Mađara. Beograd: Clio. str. 184—380.
- Ilić, Jelena (2011). „Oficiri Banatske zemaljske milicije 1757. godine” (PDF). Mešovita građa (Miscellanea). 32: 289—310.
- Ilić, Jelena (2012). „Urbar naselja Kovin (1771. godina)” (PDF). Mešovita građa (Miscellanea). 33: 199—229.
- Ilić, Jelena (2012). „Raspodela zemlje graničarima u Banatu - primeri naselja Idvor 1769. i Kovin 1771. godine” (PDF). Srpske studije. 3: 183—205.
- Ilić, Jelena (2014). „Naseljavanje potiskih i pomoriških graničara u Banat (1751-1753)” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 89: 35—51.
- Ilić-Mandić, Jelena (2015a). „Banatska vojna krajina u 18. i 19. veku” (PDF). Usmena tradicija Banatske vojne granice: Zbornik radova. Novi Sad: Matica srpska. str. 17—33.
- Ilić-Mandić, Jelena (2015b). „Posledice rata i kuge u Pančevačkom distriktu (1737-1739)” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 92: 35—51.
- Ilić-Mandić, Jelena (2017). „Plansko naseljavanje u Vojnoj krajini: Kolonisti-veterani u Nemačko-banatskoj regimenti (1764–1788)” (PDF). Država i politike upravljanja (18-20. vek). Beograd: Istorijski institut. str. 37—56.
- Ilić-Mandić, Jelena (2020). Banatska vojna krajina (1764-1800). Beograd: Istorijski institut.
- Ilić-Mandić, Jelena (2022). „Srpske migracije u zapadnom Banatu u 18. veku - između militarizacije i zemljišnog pitanja” (PDF). Attendite: Glasnik Istorijskog arhiva u Kikindi. 18: 61—76.
- Panić, Božidar R. (2020). „Srbi u Pomorišju i Banatskoj vojnoj granici u doba Karađorđevog ustanka”. Doba Karađorđa i Save Tekelije. Rača: Narodna biblioteka. str. 271—310.
- Pecinjački, Sreta (1970). „Prilozi za istoriju Banata i Banatske vojne granice XVIII veka”. Zbornik za istoriju. 2: 77—91.
- Pecinjački, Sreta (1974). „Dokumenta o banatskoj Zemaljskoj miliciji iz 1753-1761. godine”. Zbornik za istoriju. 10: 73—80.
- Popović, Daka (1953). „Statut za hrvatsko-slavonsku i banatsko-srpsku Vojnu granicu od 7 maja 1850”. Zbornik Matice srpske: Serija društvenih nauka. 5: 104—112.
- Popović, Dušan J. (1959). Srbi u Vojvodini. 2. Novi Sad: Matica srpska.
- Popović, Dušan J. (1963). Srbi u Vojvodini. 3. Novi Sad: Matica srpska.
- Spasović, Ivana B. (2004). Banatska vojna granica i njeno ukidanje 1872. godine. Pančevo: Istorijski arhiv.
