Bolnica

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Međunarodna oznaka za bolnicu

Bolnica je ustanova zdravstvene nege, koja često obezbeđuje duži boravak pacijenata na lečenju, institucija za dijagnostiku i lečenje, pregled pacijenata i obavljanje porođaja.[1][2] Bolnice danas finansiraju država, zdravstvene organizacije, zdravstvena osiguranja i zadužbine. U prošlosti su bolnice često osnivane i finansirane od verskih redova ili zadužbinara (pojedinaca ili vladara).[3] Osoblje bolnica danas čine profesionalno školovani lekari, hirurzi i sestre, dok su tokom istorije ovaj posao obavljali verski redovi ili dobrovoljci.[4] Najpoznatiji tip bolnice je opšta bolnica, koja obično ima odeljenje za hitne slučajeve za lečenje hitnih zdravstvenih problema, od žrtava požara i nesreća do iznenadne bolesti. Okružna bolnica je obično glavna zdravstvena ustanova u svom regionu, sa mnogo kreveta za intenzivnu negu i dodatnih kreveta za pacijente kojima je potrebna dugotrajna nega. Specijalizovane bolnice uključuju traumatske centre, bolnice za rehabilitaciju, dečije bolnice, gerijatrijske bolnice i bolnice za rešavanje specifičnih medicinskih potreba, poput psihijatrijskog lečenja (vidi psihijatrijsku bolnicu) i određenih kategorija bolesti. Specijalizovane bolnice mogu pomoći u smanjenju troškova zdravstvene zaštite u poređenju sa opštim bolnicama.[5] Bolnice su klasifikovane kao opšte, specijalne ili državne, u zavisnosti od izvora prihoda.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Reč bolnica potiče iz 8. veka. Slovenskog je porekla. Etimološki koren je vezan za staroslovensku reč; „bol“. Zabeleženo je da je ovu reč prvi upotrebio Sveti Sava Nemanjić (prilikom pisanja manastirskih tipika za Hilandar u Svetoj Gori i Studenicu u Srbiji.[6]

Vrste bolnica[uredi | uredi izvor]

U prošlosti[uredi | uredi izvor]

Hospitali (lat. hospitalis „gostinjski”) ili gostinjci najpre su bile sobe ili prostori za goste odnosno strance, koji su se kasnije koristile za lečenje gostiju, putnika i drugih.

Lazareti su prvobitno bili izolacijske bolnice ili skloništa, a dobili su ime po bolnici Četvorodnevni Lazar u Rimu gde su već u 7. veku vršili izolaciju gubavaca. Godine 1374. određeno je u Mlecima da se na Ostrvu sv. Lazara postavi karantin protiv kuge, u kome su svi došljaci s Istoka morali proboraviti 40 dana (ital. quaranta „četrdeset”, odakle „karantin”), da se očiste i lekarski pregledaju. Kasnije su se lazaretom nazivale uglavnom vojne bolničke ustanove, te previjališta i zavojišta ranjenika.

Danas[uredi | uredi izvor]

Bolnice su javne i privatne (lečilišta, sanatorijumi itd). Javne bolnice moraju primati bolesnike bez obzira na platežnu sposobnost. Po svom radu su opšte i specijalne. Opšte bolnice leče bolesnike svih vrsta bolesti, dok su specijalne bolnice namenjene lečenju posebnih grupa oboljenja (duševne bolnice, porodilišta, bolnice za tumore, zarazne bolesti itd) ili posebnih bolesnika (npr. dečje bolnice).

Opšte bolnice mogu biti uređene samo za najnužnije bolničko lečenje, a mogu imati i posebne odele za stručno lečenje.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Još od najstarijih dana u ljudskom društvu javila se potreba za zbrinjavanjem nejakih i bolesnih. Međutim, ljudi su znatno kasnije došli na pomisao da osnuju bolnice. Grci, na primer, nisu imali nikakve javne institucije za zbrinjavanje bolesnih. Neki njihovi lekari imali su operacione sobe gde su mogli da obavljaju svoj posao, ali one su bile tako male da su mogle da prime samo po jednog pacijenta. Rimljani su u doba ratova osnovali bolnice u kojima su lečeni ranjeni i bolesni vojnici. Kasnije su i veći rimski gradovi dobili bolnice koje su se izdržavale iz narodnih fondova. Sa razvojem hrišćanstva, crkva je preuzela brigu o bolesnima. Najveći broj bolnica u srednjem veku bio je pod okriljem manastira, tako da su se kaluđeri i kaluđerice brinuli o bolesnima. Pošto životni uslovi u srednjem veku nisu bili povoljni, a na higijenu se nije pazilo, tako su i bolnice toga vremena bile nečiste i neuređene. Mnoge bolnice su bile pretrpane, te se dešavalo da dva ili više bolesnika leže u istom krevetu. U XVII veku popravili su se opšti uslovi života. Ljudi su osećali da je država dužna da se brine o svojim obolelim građanima, ali tek u XVIII veku počinju da se otvaraju opšte državne bolnice po većim evropskim gradovima. U Severnoj Americi, prvu bolnicu podigao je Kortez u gradu Meksiku 1524. godine.

Antika[uredi | uredi izvor]

Bolnice su poznate od davnina, ali su to prvobitno bila više primitivna sirotišta, ubožišta ili negovališta staraca i nemoćnih. Ipak su se ovakve ustanove povremeno brinule i za lečenje bolesnika ili ranjenika. U Indiji su već u 5. veku p. n. e. postojale ustanove nalik na današnje bolnicama. Bolničkim se lečenjem može smatrati i ono lečenje, kojim su se bavili sveštenici u staroegipatskim hramovima Izide i Serapisa ili u starogrčkim hramovima Asklepija. U krajevima pod uticajem grčke kulture i medicine bolesnici su prvo bili smeštani u hramove, gde su se molili za zdravlje, ležali i iščekivali ozdravljenje. Kasnije su se uz hramove gradile posebne prostorije za bolesnike, asklepijeji, posvećeni bogu Asklepiju. Na lečenje u takvim prostorijama (lat. incubatio) imali su pravo samo bolesnici koji su tokom života darivali hramu. Asklepijeji u Ateni i u Epidauru bili su poznati po čitavom tadašnjem civilizovanom svetu. Na kraju su ta skloništa postala škole terapeutike, jer su uz njih bile uređene neke vrste kliničkih predavaonica, gde se učio lekarski naraštaj. Takve su škole bile na Kosu (gde se prema predanju školovao Hipokrat) i Knidu, gde je cvala empirijska medicina i prirodno lečenje, a posebno hidroterapija, masaža i telesna vežba. U isto doba postojali su u Grčkoj ksenodohiji, posebne ustanove za starce. U doba Hipokrata (460.-377. p. n. e.) nalazila se uz dom lekara prostorija nalik na današnju ambulantu, u kojoj bi primao bolesnike na lečenje. U Pompejima je iskopana takva kuća iz 4. veka p. n. e., poznata danas pod imenom Casa di chirurgo. U Rimu su kasnije postojale posebne zgrade zvane valetudinarium, koje su bogati rimski građani i vojskovođe koristili za lečenje svojih robova i vojnika.

Srednji vek[uredi | uredi izvor]

U doba hrišćanstva prve bolnice se spominju u Cezareji, Vizantu, Rimu, a kasnije naročito na putu za Palestinu, kamo se hodočastilo na grob Hristov. To su bila uglavnom ubožišta ili negovališta staraca, nemoćnika ili putnika i hodočasnika, u kojima su radili po jedan lekar i farmaceut. U Cezareji je bolnicu sagradio kapadokijski biskup Bazilije. U Vizantu je u II veku bolnicu uz crkvu sv. Pavla sagradio car Aleksije Komnen i nazvao je orfanotrofijum. Posebno su poznate bile bolnice u Jerusalimu: Santa Marija Latina, koju su osnovali trgovci iz Amalfija u ll. veku, i Bolnica svetog Ivana Krstitelja, jedna od najvećih bolnica svoga doba, koju su osnovali benediktinci. Od nje vuku svoje poreklo malteški vitezovi ivanovci (Rođani). Njihove ustanove za lečenje, kojih je 1236. bilo već četiri hiljade, među kojima i nekoliko bolnica, i danas razvijaju svoju plemenitu delatnost. Mnogi drugi crkveni redovi (benediktinci, templari, vitezovi sv. groba, nemački vitezovi i dr) posvećivali su se njezi bolesnika i osnivali bolnice. Kasnije, a posebno nakon zaključaka crkvenog sabora u Ahenu 816, u samostanima su se odvajale posebne prostorije (infirmariji od lat. domus infirmorum) za bolesnu braću i za skloništa putnicima, hodočasnicima, ubogarima i bolesnicima iz okoline. Istovremeno su samostanski vrtovi i podrumi služili za uzgajanje i spremanje lekovitog bilja. U takvim su samostanima radili monasi koji su imali bolničarsko (infirmarius), lekarsko i farmaceutsko zvanje u pravom smislu reči. Kasnije su se ove samostanske bolnice odelile od samostana, a uprave gradova ili zemalja su nastojale da ih preuzmu kao svoje bolnice.

Pariška bolnica Hotel-Dieu početkom 16. veka

U Rimu je prva javna bolnica sagrađena oko 400. godine, a do IX veka je taj broj narastao na oko 24 samostalne bolnice ili u sklopu crkvenih zdanja. Veliki bolnički kompleks Sv. Duha (ital. S. Spirito) u Rimu s 300 postelja podigao je u XII veku papa Inoćentije III, a obnovio ju je u razdoblju 1473 – 1476 papa Sikst IV U Španiji je veliku bolnicu u Meridi (Badajoz) sagradio biskup Masona (573 – 606). Kako se podizanje bolnica smatralo bogougodnim delom, crkveni sabor u Nici 325. odlučio je da svaki veći grad sagradi i uzdržava skloništa za siromašne, nemoćne i bolesne putnike. Papa Inoćentije III osnovao je, a kasnije i novčano podupirao, posebnu bratstvo Sv. Duha za negu bolesnika uz istoimenu bolnicu u Rimu. Slična su bratstva omogućila podizanje bolnica u Francuskoj, Nemačkoj, Italiji i Španiji. Santa Maria dela Skali u Sieni bila je istodobno samostan, sirotište, bolnica, sklonište i izolaciona prostorija. U Parizu je već u 7. veku bila podignuta bolnica Hotel-Dieu, koja je kasnije renovirana, te i danas služi u bolničke svrhe.

Poznate su prostorije za gubu, kugu i sifilis. Od prvih je poznat hospitiolum ad suscipiendos leprosos sv. Otmara iz 736. u blizini samostana sv. Galena, dok manje leprozorije spominje biskup Grgur od Tursa (538 – 593), a kralj Rotari odredio je već u VII veku, da se gubavci u Rimu izoluju u Hospitale Sancti Lazari. U leprozorskim lazaretima slabo se lečilo. Tu je bolesnik bio osuđen na doživotnu samoću i već živ proglašen mrtvim. Ni u lazaretima protiv kuge nije bilo bolje. Veći je uspeh postignut profilaktičkom uredbom karantina u svakom većem gradu. Ali je potpuno svrsishodno lečenje protiv sifilisa započeto i sprovođeno upravo u hospitalima, iz čega se razvila prva specifična terapija. Podizanje i uzdržavanje bolnica je posebno bilo rasprostranjeno u srednjoj Evropi. Osim samostanskih bolnica (hospitala), postojale su i građanske. Takve su podizali 1183. u Erfurtu Fridrih I Barbarosa i u Cirihu vojvoda Berthold V (1186 – 1218), te 1225. u Konstanci gradska opština. Istovremeno su bolnice postojale u svim većim gradovima srednje Evrope. One su se redovno zvale bolnice Sv. Duha. U prvo vreme nisu imale bolničkog lekara. Bolnički su propisi određivali, kako se trebaju lečiti bolesnici i ko se treba o njima brinuti. Stalni se bolnički lekari javljaju tek u 14. veku. Mnoge su od ovih bolnica imale i jak higijensko-prosvetni značaj i mnoge dužnosti socijalne nege.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 160. ISBN 86-331-2075-5. 
  2. ^ „Hospitals”. World Health Organization (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2018-01-24. 
  3. ^ Hall, Daniel (decembar 2008). „Altar and Table: A phenomenology of the surgeon-priest”. Yale Journal of Biology and Medicine. 81 (4): 193—98. PMC 2605310 Slobodan pristup. PMID 19099050. „Although physicians were available in varying capacities in ancient Rome and Athens, the institution of a hospital dedicated to the care of the sick was a distinctly Christian innovation rooted in the monastic virtue and practise of hospitality. Arranged around the monastery were concentric rings of buildings in which the life and work of the monastic community was ordered. The outer ring of buildings served as a hostel in which travellers were received and boarded. The inner ring served as a place where the monastic community could care for the sick, the poor and the infirm. Monks were frequently familiar with the medicine available at that time, growing medicinal plants on the monastery grounds and applying remedies as indicated. As such, many of the practicing physicians of the Middle Ages were also clergy.” 
  4. ^ Lovoll, Odd (1998). A Portrait of Norwegian Americans Today. U of Minnesota Press. str. 192. ISBN 978-0-8166-2832-2. 
  5. ^ „India's 'production line' heart hospital”. bbcnews.com. 1. 8. 2010. Pristupljeno 13. 10. 2013. 
  6. ^ Budimir Pavlović MANASTIRSKE BOLNICE U SREDNJOVEKOVNOJ SRBIJI, Crkvene studije, Niš / Church Studies, Nis 1-2004, 381-388. UDK 2-468.5/.65"04/14"(497.11)

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Brockliss, Lawrence, and Colin Jones. "The Hospital in the Enlightenment," in The Medical World of Early Modern France (Oxford UP, 1997), pp. 671–729; covers France 1650–1800
  • Chaney, Edward (2000),"'Philanthropy in Italy': English Observations on Italian Hospitals 1545–1789", in: The Evolution of the Grand Tour: Anglo-Italian Cultural Relations since the Renaissance, 2nd ed. London, Routledge, 2000. https://books.google.com/books/about/The_evolution_of_the_grand_tour.html?id=rYB_HYPsa8gC
  • Connor, J.T.H. "Hospital History in Canada and the United States," Canadian Bulletin of Medical History, 1990, Vol. 7 Issue 1, pp. 93–104
  • Crawford, D.S. Bibliography of Histories of Canadian hospitals and schools of nursing.
  • Gorsky, Martin. "The British National Health Service 1948–2008: A Review of the Historiography," Social History of Medicine, December 2008, Vol. 21 Issue 3, pp. 437–60
  • Harrison, Mar, et al. eds. From Western Medicine to Global Medicine: The Hospital Beyond the West (2008)
  • Horden, Peregrine. Hospitals and Healing From Antiquity to the Later Middle Ages (2008)
  • McGrew, Roderick E. Encyclopedia of Medical History (1985)
  • Morelon, Régis; Rashed, Roshdi (1996), Encyclopedia of the History of Arabic Science, 3, Routledge, ISBN 978-0-415-12410-2 
  • Porter, Roy. The Hospital in History, with Lindsay Patricia Granshaw. 1989. ISBN 978-0-415-00375-9.
  • Risse, Guenter B. Mending Bodies, Saving Souls: A History of Hospitals (1999); world coverage
  • Rosenberg, Charles E. The Care of Strangers: The Rise of America's Hospital System (1995); history to 1920
  • Scheutz, Martin et al. eds. Hospitals and Institutional Care in Medieval and Early Modern Europe (2009)
  • Wall, Barbra Mann. American Catholic Hospitals: A Century of Changing Markets and Missions . . Rutgers University Press. 2011. ISBN 978-0-8135-4940-8. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Bolnica na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Болница&oldid=27554098”