Goti

Za druge upotrebe, pogledajte Goti (višeznačna odrednica).

Zelena površina je područje Gotlanda (tj. Jetalanda), a ružičasta je označeno ostrvo Gotland. Crveno je područje Vilbarkove kulture ranog 3. veka, narandžasto je područje Černjakove kulture u ranom 4. veku. Ljubičasto je Rimsko carstvo.

Goti (got. 𐌲𐌿𐍄𐌰𐌽𐍃) su bili istočnogermansko pleme poreklom iz Skandinavije (Gotland, tj. Jetaland), koje je u 3. i 4. veku upalo u Rimsko carstvo i kasnije prihvatilo arijanstvo. U 5. i 6. veku su se podelili na Vizigote i Ostrogote i uspostavili dve jake i moćne države na teritoriji Rimskog carstva — Vizigoti na Iberijskom, a Ostrogoti na Apeninskom poluostrvu.

Istorija Gota

U 2. veku Goti su napustili svoju prapostojbinu koja se nalazila negde na teritoriji današnje Švedske i krenuli ka jugu. Prvo su prešli Baltičko more a zatim su sledili tok Visle da bi potom ušli u predele oko Dunava. Dunavom su stigli do Crnog mora. Na svom putu ostavili su za sobom mnoga srodna plemena: Skire i Gepide na Visli, Herule i Ruge u Pomeraniji, Burgunde u dolini Labe i Vandale na ušću Dunava). Usput su izgubili etničko jedinstvo što je bilo posledica unutrašnjih sukoba unutar klana. Nakon konačne podele, Ostrogoti su se naselili na istoku, između Dona i Dnjepra, a Vizigoti na zapadu, između Dnjepra i Tise.

Dodir sa Rimskim carstvom

Goti, Šarlot Meri Jong

Veoma brzo, Goti su stekli jaku dinastičku organizaciju koja im je omogućila da prodiru brže i snažnije od ostalih plemena. Napali su teritoriju Rimskog carstva prvi put 238. godine. Godine 267. započeli su prvu veliku varvarsku invaziju Rimskog carstva. Čitave provincije su bile skoro potpuno opustošene: Makedonija, Pont, Azija. Godinu dana kasnije 268. godine pretrpjeli su veliki poraz u bici kod Niša i odbačeni preko Dunava. Jedna grupa Gota je uspostavila nezavisno kraljevstvo u Dakiji, koju je car Aurelijan prepustio varvarima. Ti su Goti dobili naziv Vizigoti (zvani još i Zapadni Goti). Druga grupa Gota, Ostrogoti (zvani još i Istočni Goti) uspostavila je kraljevstvo duž Crnog mora. Ostrogoti su time ostali u starom kraljevstvu, a Vizigoti se preselili na područje Dakije. Ne zna se koliko su dugo ostali, s obzirom da su bili polupismen narod. Godine 214. ih je porazio car Karakala.

U kontaktu sa Rimskim carstvom, Goti su prihvatili određene civilizacijske tekovine rimske države. Mnogi od njih, pogotovu Ostrogoti, priključili su se rimskim legijama. Vizigoti su s druge strane, oko 247. godine završili okupaciju Dakije i otpočeli invaziju na Balkan i Vizantiju s jedne strane, i na Italiju i Panoniju, s druge strane.

Protiv njih su se borili carevi Klaudije II Gotski i Lucije Domicije Aurelijan. Ova dva cara su uspela da zaustave invazije i da skoro dva veka odgode vizigotski prodor na zapad. Kasnije su sklopili savez sa Konstantinom i prihvatili hrišćanstvo zahvaljujući Ulfili koji je preveo Bibliju na gotski jezik.

Ratovi između rimskih careva i gotskih vladara tokom skoro celog veka opustošili su Balkan i teritorije na severoistoku Mediterana. Druga plemena su se ujedinila sa Gotima i pod vođstvom velikog Hermanarika uspostavili 350. godine kraljevstvo koje se prostiralo od Baltičkog mora do Crnog mora u kom su im podanici bili Sloveni i ugrofinski i iranski narodi.

Hunske invazije i period uspona

Oko 370. godine Huni su upali u kraljevstvo kralja Hermanarika i rasterale sva gotska plemena, zbog čega se kralj ubio.

Vizigote su Huni proterali preko Dunava 376. godine i oni su 9. avgusta 378. godine u bici kod Hadrijanopolja pobedili Rimljane i ubili cara Valensa. Zatim su Vizigoti živeli u Donjoj Meziji, da bi 395. godine, pod vođstvom Alariha I, opljačkali Grčku, zatim prešli u Italiju i 410. godine osvojili Rim. Prešli su potom u Galiju i Hispaniju i oko 418. godine naselili su se između Garone i Loare, sa glavnim gradom Tuluzom. Godine 475. Vizigoti su osnovali nezavisno kraljevstvo. Posle poraza koji su pretrpeli od Franaka koje je predvodio Hlodoveh 507. godine, Vizigoti su morali da napuste Galiju. Ostala im je Hispanija kojom su vladali dok njihovu državu nisu uništili Mavri 711. godine.

Ostrogoti i Vizigoti su bili ujedinjeni u 6. veku pod vođstvom ostrogotskog kralja Teodorika Velikog, junaka germanske epske poezije, jedne od glavnih ličnosti Evrope nakon hunskog rasula.

Od 455. do 489. godine Ostrogoti su živeli u balkanskim provincijama, da bi potom, pod vođstvom Teodorikom krenuli u Italiju. Tamo su osnovali svoje kraljevstvo.

Vizantija protiv Ostrogota

Teodorikov mauzolej u Raveni

Nakon smrti Teodorika, političku kontrolu nad Ostrogotima je preuzela njegova kćerka Amalasunta, koja je vladala u ime kralja deteta, Atalarika, sve dok ovaj nije umro 534. Nakon smrti svog sina, regenta Amalasunta je morala da pothitno potraži novog kralja kako bi mogla da nastavi da upravlja državom. Odabrala je Teodata, sa kojim je sklopila brak krajem 534. godine. Ovaj se ubrzo sklonio iz palate u Raveni i naredio ubistvo svoje žene u aprilu 535. godine. Verovatno ga je na to nagovorila Teodora koja je tražila izgovor kako bi Justinijan I mogao da interveniše.

Te iste godine Justinijanov vojskovođa Velizar je zauzeo Siciliju, a Gepid Mund Dalmaciju. Nedaće kroz koje je prolazilo carstvo, kao pobuna u Africi i povratak teritorija u Dalmaciji pod germansku vlast, naveli su Teodata da prekrši tajno sklopljeni ugovor o predaji Italije Vizantiji koji je potpisala Amalasunta sa Justinijanom i da se suprotstavi Justinijanovoj vojsci.

Justinijan je reorganizovao vojnu hijerarhiju kako bi mogao da podnese Velizarove pohode na Italiju, jer je Mundo poginuo u napadu na Dalmaciju. Na njegovo mesto postavio je Konstantinijana koji je ponovo preduzeo napad na Dalmaciju, povratio Salonu i izbacio Ostrogote iz regiona. Velizar je okupirao Napulj, a početkom decembra 536. i Rim. Teodat, pre pada Rima, bio je smenjen i na njegovo mesto je došao Vitiges, koji je prvo pobegao iz Rima pred Velizarovim snagama, a onda organizovao opsadu grada koja je trajala od januara 537. do marta 538. Kad je dobio pojačanje iz Konstantinopolja, Velizar je prešao je u ofanzivu. Oslobođeni su Rimini, i Mediolanum (Milano).

Sledeće godine (540) u rat su ušli i Franci i zauzeli Milano. Velizar je zauzeo prestonicu ostrogotskog kraljevstva Ravenu i zarobio gotskog kralja Vitigesa. Goti su ponudili Velizaru da on bude zapadni car, ali je ovaj to odbio. Ta gotska ponuda je verovatno izazvala sumnju kod Justinijana o Velizaru, pa je odlučio Velizara pošalje da ratuje u Persiji i Siriji.

Cena osvajanja ostrogotskog kraljevstva se možda može smatrati preteranom. U vojnim pohodima glavna žrtva bilo je italsko stanovništvo koje je pretrpelo uništenje svog društvenog, političkog i produktivnog tkiva i koja je plus bila pokošena epidemijom kuge. Dvadeset godina stalnih borbi ubrzalo je prelazak na srednjovekovnu organizaciju društva. Rim je izgubio urbani karakter i prestao da predstavlja centar mediteranskog sveta.

Pragmatična sankcija iz 554, kojom je Italija opet postala deo Rimskog carstva, ratifikovala je situaciju de facto tako što je dala kontrolu biskupima nad raznim aspektima svetovnog života (kao na primer rad civilnih sudija) i administeacije gradova, čime su oni postali odgovorni za snabdevanje, obezbeđenje javnih poslova, iako nisu imali pristupa carskim funkcijama.

Sa propašću Osrogotskog carstva, Ostrogoti su nestali sa istorijske scene. Najverovatnije je da su se stopili sa rimskom civilizacijom. Grupa koja se najduže održala bili su Ostrogoti s Krima koji su izgubili nezavisnost 1475. pred turskom najezdom. Njihov jezik je potpuno nestao tek u 18. veku.

Vizantija protiv Vizigota

Krajem 552. Justinijan je mogao da smatra pohod na Italiju završenim. Iste godine je odgovorio na poziv u pomoć koji mu je uputio Vizigot Atanagild u razmenu za obalski deo Hispanije od Valensije do Kadiza. Justinijanova saradnja je sprečila građanski rat na poluostrvu i uticala da prevagne Atanagildova strana u sukobu oko prestola sa drugim kandidatom, Agilom. Ali, teritorijalna kompenzacija nikada nije postala odskočna daska za dalje osvajanje Hispanije. Zapravo, zone koje su potpale pod vizantijsku upravu ostale su u istim granicama sve do 552. godine, kada su počele da se menjaju sledećih decenija, naročito tokom Leovigildove vladavine, pa sve do nestanka vizantijske provincije Spanije 624. godine.

Gotsko drušvo

Teodorikov edikt, iz 512. godine

Pri prvom susretu sa Rimskim carstvom, Goti su se odali pljački i pustošenju rimskih teritorija. Kad su se naselili u Dakiji, posvetili su se rudarstvu i trgovini sa Rimljanima.

Uspostavljanjem provincije Dakije, dolazi do velike promene u ekonomskoj i društvenoj strukturi Gota. Goti su bili polunomadski narod kod kojih su svi ljudi bili slobodni i imali ista prava pred svojim vođama, svi su bili ratnici u punoj snazi. Kasnije su postali društvo posvećeno poljoprivredi i u manjoj meri stočarstvu, u kom su počele da se polarizuju kaste. Tako s jedne strane nastaje klasa slobodnih seljaka koji nisu ratovali, a s druge strane klasa profesionalnih ratnika koji su se potpuno posvećivali vojnoj pripremi.

U ovom periodu nastaje i aristokratija koja se bavi uglavnom trgovinom sa Rimskim carstvom, delatnošću koja joj donosi ogromna bogatstva. Ovaj prelazak gotskog društva od polunomadske u zemljoradničku zajednicu donosi i nove vojne ciljeve — kod Gota se javlja težnja za osvajanjima novih plodnih zemljišta gde bi mogli da se trajno nastane i da se bave poljoprivredom.

Takođe treba istaći da su Goti rado prihvatali tehnološke novine, kao što su uzde, luk i strele, jahanje i nove vojne taktike zasnovane uglavnom na konjanicima naoružanim strelom i lukovima. Ovim napretkom i bogatstvom steknutim kroz trgovinu s Rimljanima, Goti su se pretvorili vrlo brzo u veliku silu koja se isticala od ostalih germanskih plemena, što je dovelo do toga da postanu problem za Rimsko carstvo.

Ovaj razvoj gotskog društva na ekonomskom i vojnom planu zabrinuo je Rimljane, zbog čega je Aurelijan 270. godine odlučio da prizna Gotima pravo da se nastane u Dakiji. Na taj način Rimljani su priznavali Gote kao susedni i prijateljski narod, iako su Goti i dalje povremeno upadali na teritoriju carstva ne obazirući se na sklopljene sporazume.

Gotski jezik

Glavni članak: Gotski jezik

Gotski jezik pripada grupi germanskih jezika koji su izumrli. Za razliku od drugih istočnogermanskih jezika (burgundski, vandalski, herulski i ruški) od kojih su do današnjih dana ostali samo tragovi (pojedina vlastita imena i poneka imenica), gotski jezik je stigao do nas u fragmentima prevoda Biblije koju je na gotski jezik preveo Ulfila zaslužan za evangelizaciju i pokrštavanje Gota. Ulfila je bio gotski sveštenik koji je 348. godine poveo Gote hrišćane sa severa Dunava. Tom prilikom Goti su prešli na drugu stranu reke i stigli do Nikopolja bežeći pred progonima hrišćana pod Atanarikom.

Ulfilino delo je od velikog značaja. Ne samo što je dobro poznavao sopstveni jezik, već je takođe odlično vladao latinskim i starogrčkim jezikom. Međutim, osim Biblije, Goti nemaju drugih zapisa na svom jeziku. Pre prelaska u hrišćanstvo, nisu ništa beležili, niti su imali pismo. Zbog toga je Ulfila prvo morao da stvori pismo, što je učinio na osnovu grčkog alfabeta, ali sa karakteristikama latinskih i runskih karaktera. Potom se posvetio rešavanju određenih semantičkih problema.

Iako je reč o veoma ograničenim informacijama koje se nalaze u Ulfilinom prevodu, pošto je reč o jeziku samo jedne osobe i prevodu a ne o originalnom delu, gotski koji znamo na osnovu tih informacija ima fundamentalnu ulogu u lingvističkoj komparaciji indoevropskih jezika. Zapravo, gotski jezik je prvi dokumentovani germanski jezik.

Literatura

• Zečević, Nada (2002). Vizantija i Goti na Balkanu u IV i V veku. Beograd: Vizantološki institut SANU. 
• Andersson, Thorsten (1996). „Göter, goter, gutar”. Namn och Bygd (na jeziku: Swedish). 84: 5—21. CS1 održavanje: Neprepoznat jezik (veza)
• Beckwith, Christopher I. (16. 03. 2009). Empires of the Silk Road: A History of Central Eurasia from the Bronze Age to the Present. Princeton University Press. ISBN 978-1400829941. Pristupljeno 30. 12. 2014. 
• Bell-Fialkoff, Andrew, ur. (2000). The Role of Migration in the History of the Eurasian Steppe: Sedentary Civilization vs. "Barbarian" and Nomad. New York: St. Martin's Press. ISBN 978-0-312-21207-0. 
• Bowman, Alan; Garnsey, Peter; Cameron, Averil (08. 09. 2005). The Cambridge Ancient History: Volume 12, The Crisis of Empire, AD 193-337. Cambridge University Press. ISBN 978-0521301992. Pristupljeno 17. 01. 2015. 
• Bradley, Henry (1888). The Goths: From the Earliest Times to the End of the Gothic Dominion in Spain. London: T. Fisher Unwin. ISBN 978-1-4179-7084-1. 
• Cameron, Alan; Long, Jacqueline; Sherry, Lee (2013). Barbarians and Politics at the Court of Arcadius. University of California Press. ISBN 978-0520065505. Pristupljeno 17. 01. 2015. 
• Heather, P. J. (1991). Ghots and Romans 332-489. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-820535-7. 
• Hermodsson, Lars: Goterna — ett krigafolk och dess bibel, Stockholm, Atlantis, 1993.
• Jacobsen, Torsten Cumberland, The Gothic War: Rome's Final Conflict in the West. Yardley: Westholme, 2009. x, 371 p.
• Sundeep Jhutti. The Getes Philadelphia: Victor H. Mair, University of Pennsylvania, 2003.
• Jūratė Statkutė de Rosales Balts and Goths: the missing link in European history, translation by Danutė Rosales ; supervised and corrected by Ed Tarvyd. Lemont, Ill. : Vydūnas Youth Fund, 2004.
• Kulokowski, Michael (2006). Rome's Gothic Wars: From the Third Century to Alaric. Cambridge University Press. ISBN 978-1139458092. Pristupljeno 17. 01. 2015. 
• Mastrelli, Carlo Alberto in Volker Bierbauer et al., I Goti, Milan: Electa Lombardia, Elemond Editori Associati, 1994.
• Moorhead, Sam; Stuttard, David (2010). AD410: The Year that Shook Rome. Getty Publications. ISBN 978-1606060247. Pristupljeno 17. 01. 2015. 
• Nordgren, I.: Goterkällan — om goterna i Norden och på kontinenten, Skara: Vaestergoetlands museums skriftserie nr 30, 2000.
• Nordgren, I.: The Well Spring of the Goths: About the Gothic peoples in the Nordic Countries and on the Continent (2004).
• Rodin, L.; Lindblom, V; Klang, K.: Gudaträd och västgötska skottkungar – Sveriges bysantiska arv, Göteborg: Tre böcker, 1994.
• Schaetze der Ostgoten, Stuttgart: Theiss, 1995. Studia Gotica — Die eisenzeitlichen Verbindungen zwischen Schweden und Suedosteuropa — Vortraege beim Gotensymposion im Statens Historiska Museum, Stockholm 1970.
• Wenskus, Reinhard: Stammesbildung und Verfassung. Das Werden der Frühmittelalterlichen Gentes (Köln 1961).
• Tucker, Spencer (23. 12. 2009). A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East. ABC-CLIO. ISBN 978-1851096725. Pristupljeno 17. 01. 2015. 
• Wolfram, Herwig (1997). The Roman Empire and Its Germanic Peoples. University of California Press. ISBN 978-0520085114. Pristupljeno 01. 01. 2015.