Krsturska eparhija
| Krsturska grkokatolička eparhija | |
|---|---|
 | |
 | |
| Osnovni podaci | |
| Osnivanje | 2018. |
| Sedište | Ruski Krstur,  Srbija |
| Jezik | crkvenoslovenski |
Krsturska grkokatolička eparhija, odnosno Grkokatolička eparhija Svetog Nikole u Ruskom Krsturu je istočnokatolička, odnosno grkokatolička eparhija koja obuhvata područje Srbije. Sastavni je deo Katoličke crkve, ali ne pripada Beogradskoj nadbiskupiji, već je neposredno potčinjena rimskom papi. Nastala je 2018. godine, uzdizanjem dotadašnjeg Grkokatoličkog apostolskog egzarhata u Srbiji na stepen eparhije, sa sedištem u Ruskom Krsturu. Najveći deo vernika ove eparhije pripada manjinskim zajednicama, rusinskoj i ukrajinskoj. Na čelu eparhije nalazi se biskup Đura Džudžar.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Doseljavanje karpatskih Rusina[uredi | uredi izvor]
Sredinom 18. veka, započelo je doseljavanje karpatskih Rusina u tadašnju južnu Ugarsku. Rusinsko stanovništvo, koje je najvećim delom bilo grkokatoličke veroispovesti, nastanjeno je u pojedinim bačkim i sremskim mestima. U prvo vreme, grkokatolički Rusini su održavali veze sa svojom matičnom Mukačevskom grkokatoličkom eparhijom. Međutim, nakon stvaranja Križevačke grkokatoličke eparhije (1777), sve rusinske grkokatoličke parohije u tadašnjoj južnoj Ugarskoj stavljene su pod nadležnost križevačkih grkokatoličkih biskupa.[2][3]
Stavljanjem grkokatoličkih Rusina pod nadležnost Križevačke eparhije, otežano je održavanje veza sa zavičajnom Mukačevskom eparhijom. Na to se tokom 19. veka nadovezala i politika mađarizacije, koju je sprovodila tadašnja ugarska vlast, koja Rusinima nije priznavala čak ni njihovo narodno ime, već ih je, kao i ostale Istočne Slovene, nazivala „Rutenima” (lat. Rutheni). Istu terminologiju su upotrebljavale i tadašnje grkokatoličke eparhijske uprave (križevačka, mukačevska i prešovska), koje takođe nisu priznavale rusinsko narodno ime, a pojedini grkokatolički biskupi su bili otvoreni zagovornici mađarizacije među Rusinima.[4][5]
Učešće grkokatoličkog sveštenstva u sprovođenju antirusinske politike dostiglo je vrhunac za vreme Prvog svetskog rata (1914—1918). Već tokom, 1915. godine, grupa grkokatoličkih sveštenika zatražila je zvaničnu zabranu upotrebe rusinskog narodnog imena, na šta se potom nadovezao i zahtev pojedinih grkokatoličkih biskupa da se rusinska ćirilica zabrani i zameni latinicom, što je potom i sprovedeno, silom državne vlasti.[6]
Neposredno po završetku Prvog svetskog rata, predstavnici grkokatoličkih Rusina su učestvovali u radu Velike narodne skupštine, koja je zasedala u Novom Sadu, a na kojoj je 25. novembra 1918. godine doneta odluka o ujedinjenju Banata, Bačke i Baranje sa Srbijom.[7]
Na čelo Križevačke eparhije je 1920. godine došao Dionizij Njaradi (umro. 1940), koji je bio rodom iz Ruskog Krstura. Međutim, novi biskup se ubrzo pokazao kao pristalica ukrajinske nacionalne ideologije, tako da je za vreme njegove uprave među grkokatoličkim Rusinima došlo do prvih podela na dve struje, rusinsku i pro-ukrajinsku, a iste podele su potom nastavile da opterećuju grkokatoličku zajednicu sve do današnjih dana.[8][9]
Grkokatolički apostolski egzarhat u Srbiji i Crnoj Gori (2003—2013)[uredi | uredi izvor]
Nakon stvaranja nezavisnih država na prostoru bivše Jugoslavije, pokrenut je postupak za preuređenje odnosa na području još uvek jedinstvene Križevačke eparhije, koja je sve do 2001. godine obuhvatala grkokatolike na celokupnom području bivše SFRJ i svih njenih država naslednica: Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, tadašnje Savezne Republike Jugoslavije (Srbija i Crna Gora) i današnje Severne Makedonije. Prve promene su izvršene 2001. godine, kada je stvoren Grkokatolički apostolski egzarhat u Makedoniji, koji je u potpunosti razdvojen od Križevačke eparhije i potčinjen neposredno Vatikanu.[10]
Potom je 28. avgusta 2003. godine za grkokatolike u Srbiji i Crnoj Gori stvoren poseban Grkokatolički apostolski egzarhat u Srbiji i Crnoj Gori, odnosno (lat. Exarchia Apostolica pro fidelibus ritus byzantini in Serbia et Monte Nigro). Ovaj egzarhat je zadržao vezu sa Križevačkom eparhijom. Za prvog grkokatoličkog egzarha u Srbiji i Crnoj Gori postavljen je biskup Georgij (Đura) Džudžar (rusn. Георгий Дюра Джуджар).[11]
Dotadašnji grkokatolički Hram Svetog Nikole u Ruskom Krsturu uzdignut je na stepen sabornog hrama. Prema podacima iz 2004. godine, novostvoreni egzarhat je na područjima Srbije i Crne Gore obuhvatao 26 parohija, sa 17 hramova i ukupno 22.934 vernika, koji su po etničkoj pripadnosti uglavnom bili Rusini, Ukrajinci i Rumuni. Prema podacima iz 2009. godine, Grkokatolički apostolki egzarhat u Srbiji i Crnoj Gori imao je 22,369 vernika i 18 svešteniika.[12]
Grkokatolički apostolski egzarhat u Srbiji (2013—2018)[uredi | uredi izvor]
Do znatnih promena je došlo 2013. godine, kada su grkokatolici u Crnoj Gori izuzeti ispod nadležnosti Grkokatoličkog apostolkog egzarhata u Srbiji i Crnoj Gori i neposredno potčinjeni rimokatoličkim biskupima u Crnoj Gori, čime je nadležnost ovog egzarhata svedena samo na teritoriju Srbije.[13] Od tog vremena, zvanični naziv je glasio: Grkokatolički apostolki egzarhat u Srbiji (lat. Exarchia Apostolica pro fidelibus ritus byzantini in Serbia).
Prema tadašnjem stanju, Grkokatolički apostolki egzarhat u Srbiji i Križevačka eparhija zajedno su činili Grkokatoličku crkvu u Hrvatskoj i Srbiji, koja liturgiju obavlja na slovenskom obredu i koristi crkvenoslovenski jezik i ćirilicu. Prema podacima iz 2013. godine, preuređeni Grkokatolički apostolki egzarhat u Srbiji imao je 22,085 vernika i 20 sveštenika.[14]
Sadašnje stanje: Krsturska grkokatolička eparhija (2018-)[uredi | uredi izvor]
Odlukom rimskog pape od 6. decembra 2018. godine, dotadašnji Grkokatolički apostolki egzarhat u Srbiji uzdignut je na stepen eparhije, pod zvaničnim nazivom: Grkokatolička eparhija Svetog Nikole u Ruskom Krsturu. U isto vreme, za prvog krsturskog grkokatoličkog biskupa imenovan je dotadašnji egzarh Đura Džudžar.[15]
Pošto najveći deo vernika koji su u nadležnosti ove eparhije čine etnički Rusini, eparhija održava posebne odnose sa Rusinskom grkokatoličkom crkvom, odnosno sa zavičajnom Mukačevskom grkokatoličkom eparhijom, u kojoj je Đura Džudžar služio kao pomoćni biskup pre no što je 2003. godine postavljen za egzarha. Takođe, eparhija održava posebne veze sa susednom Rumunskom grkokatoličkom crkvom, a takođe i sa Ukrajinskom grkokatoličkom crkvom.
Grkokatolički hramovi[uredi | uredi izvor]
- Grkokatolički katedralni hram Prenosa moštiju Svetog oca Nikolaja (Ruski Krstur)
- Grkokatolički hram Svetih apostola Petra i Pavla (Novi Sad)
- Grkokatolički hram Vaznesenja Gospodnjeg (Sremska Mitrovica)
- Grkokatolički hram Uspenja Presvete Bogorodice (Kucura)
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Đura Džudžar
- Grkokatolička crkva u Hrvatskoj i Srbiji
- Grkokatolicizam
- Istočne katoličke crkve
- Katolička crkva u Srbiji
- Beogradska nadbiskupija
- Subotička biskupija
- Zrenjaninska biskupija
- Sremska biskupija
- Prizrensko-prištinska biskupija
- Religija u Srbiji
- Religija u Vojvodini
- Rusini u Srbiji
- Ukrajinci u Srbiji
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Elevation of the apostolic exarchate for Catholic faithful of Byzantine rite resident in Serbia to eparchy, and appointment of the first eparchial bishop
- ^ Jankulov 1961.
- ^ Laboš 1979.
- ^ Šanta 2002.
- ^ Magocsi 2015, str. 137, 384.
- ^ Magocsi 2015, str. 174.
- ^ Hardi 2018, str. 70—92.
- ^ Ramač 2012, str. 333—348.
- ^ Ramač 2013, str. 457—475.
- ^ Acta Apostolicae Sedis, 93 (2001), p. 339.
- ^ Catholic Hierarchy: Bishop Đura Džudžar
- ^ Catholic Hierarchy: Byzantine Chatolic Apostolic Exarchate of Serbia and Montenegro
- ^ Acta Apostolicae Sedis, 105 (2013), p. 187.
- ^ Catholic Hierarchy: Byzantine Chatolic Apostolic Exarchate of Serbia
- ^ Catholic Hierarchy: Eparchy of San Nicola di Ruski Krstur
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Andrić, Stanko (2016). „Saint John Capistran and Despot George Branković: An Impossible Compromise”. Byzantinoslavica. 74 (1—2): 202—227.
- Biljnja, Vladimir (1987). Rusini u Vojvodini: Prilog izučavanju istorije Rusina Vojvodine (1918—1945). Novi Sad: Dnevnik.
- Varga, Vladislav (2018). Iz istorije Grkokatoličke crkve u Sremskoj Mitrovici. Sremska Mitrovica: Grkokatolička parohija Vaznesenja Gospodnjeg.
- Gavrilović, Slavko (1995). „O unijaćenju i pokatoličavanju Srba u Hrvatskoj, Slavoniji i Ugarskoj (XIII-XIX vek)”. Zbornik o Srbima u Hrvatskoj. 3: 7—44.
- Gavrilović, Slavko (1996). „Unijaćenje Srba u Hrvatskoj, Slavoniji i Baranji (XVI-XVIII vek)”. Srpski narod van granica današnje SR Jugoslavije od kraja XV veka do 1914. godine. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. str. 37—47.
- Jankulov, Borislav (1961). Pregled kolonizacije Vojvodine u XVIII i XIX veku (1. izd.). Novi Sad: Matica srpska.
- Jevtić, Atanasije (1991). „O unijaćenju na teritoriji Srpske pravoslavne crkve” (PDF). Teološki pogledi. 24 (1—4): 131—146. Arhivirano iz originala (PDF) 01. 10. 2020. g. Pristupljeno 29. 01. 2019.
- Laboš, Fedor (1979). Istoriя Rusinoh Bačkeй, Srimu i Slavoniї 1745—1918. Vukovar: Soюz Rusinoh i Ukraїncoh Gorvatskoй.
- Magocsi, Paul R. (2015). With Their Backs to the Mountains: A History of Carpathian Rus’ and Carpatho-Rusyns. Budapest-New York: Central European University Press.
- Radić, Radmila (2014). „Jugoslavija i Vatikan 1918—1992. godine” (PDF). Annales: Anali za istrske in mediteranske študije. 24 (4): 691—702.
- Ramač, Яnko (1993). Kratka istoriя Rusnacoh (1745—1918). Novi Sad: Grekokatolїcka parohiя sv. Petra i Pavla.
- Ramač, Janko (2012). „Nacionalne orijentacije Rusina u Kraljevini SHS/Jugoslaviji u periodu između dva svetska rata” (PDF). Vojvođanski prostor u kontekstu evropske istorije: Zbornik radova. Novi Sad: Filozofski fakultet. str. 333—348.
- Ramač, Janko (2013). „Rusinsko narodno prosvetno društvo i recepcija o Potkarpatskoj Rusiji / Karpatskoj Ukrajini u njegovim izdanjima 1938—1939. godine”. Istraživanja. Filozofski fakultet u Novom Sadu. 24: 457—475.
- Radonić, Jovan (1950). Rimska kurija i južnoslovenske zemlje od XVI do XIX veka. Beograd: Naučna knjiga.
- Feйsa, Mihaйlo (2015). Čuvar viri, яzika i ruskogo naroda: 250 roki kocurskeй grekokatolїckeй cerkvi. Novi Sad: Prometej.
- Hardi, Đura (2018). „Bački Rusini i Jovan Hranilović u danima prisajedinjenja Vojvodine Kraljevini Srbiji 1918.” (PDF). Kultura: Časopis za teoriju i sociologiju kulture i kulturnu politiku. 159: 70—92.
- Šanta, Vladimir (2002). Enigma Rusini-Rusnaci-Ruteni: Dožica, rozdumovanя i prešvečenя o etnїčnim identitetu юgoslavaяnskih Rusnacoh. Novi Sad: Feljton.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Križevačka eparhija
- Grkokatolici u Srbiji
- Apostolic Exarchate of Macedonia (2001—2018) on Catholic Hierarchy
- Apostolic Exarchate of Serbia and Montenegro (2003—2013) on Catholic Hierarchy
- Apostolic Exarchate of Serbia (2013—2018) on Catholic Hierarchy
- Article on Greek Catholics in Former Yugoslavia by Ronald Roberson on the CNEWA web site
- Podaci na ceicem.org
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
