Oklop za ličnu zaštitu

Američki balističiki prsluk i šlem, u upotrebi od 1983. do danas (2021).

Oklop za ličnu zaštitu (engl. Body armor) je zaštitno sredstvo izrađeno od čvrstog materijala kojim se živa sila štiti od dejstva neprijateljskog oružja. Upotrebljavan je od najstarijih vremena i razvijao se uporedo sa oružjem: u periodu hladnog oružja široko je korišćen za individualnu zaštitu boraca, kasnije i konja; u periodu vatrenog oružja (od 15. veka), korišćen je kao lično zaštitno sredstvo još nekoliko vekova, ali se povećanjem probojnosti projektila postepeno gubi. Ponovo je ušao u upotrebu tokom Korejskog rata (1950-1953).

Period hladnog oružja

Grčki bronzani oklop i šlem iz južne Italije, oko 350-300. p. n. e.

U periodu hladnog oružja postojale su dve vrste oklopa za ličnu zaštitu: delimični i puni oklop.

Delimični oklop

Delimični oklop služio je za zaštitu pojedinih delova tela (glava, vrat, grudi, ruke, noge). Preovlađivao je u starom, a delimično i u srednjem veku.

Stari vek

Za izradu najranijih oklopa upotrebljavana je životinjska koža, drvena kora obložena ljuskama roga ili ribljom krljušti, trska i kokosova lika. U Kini i Indiji, na primer, oklopi su najpre izrađivani od kože i drveta, a kasnije, posle pojave metala, stavljane su na kožne oklope bronzane pločice. Asirci i Vavilonci su u 8. veku pre n. e. nosili oklope od štavljene bivolske kože sa metalnim pločicama, a Sarmati krljuštasti oklop. Egipćani su nosili prsne oklope ili pancirne košulje od različitog materijala, i šlemove.

Teška pešadija starih Grka (od 6. do 4. veka pre n. e) imala je bakarne prsne oklope, šlemove, dokolenice i okrugle štitove, a laka - oklope od više slojeva lanenog platna. Šlem je u početku bio kupastog oblika, bez ikakvih prednjih i zadnjih dodataka, a kasnije je dobio delove za zaštitu potiljka, ušiju i obraza.

Rimski oklop izrađivan je od štavljene kože sa metalnim ojačanjem (lat. lorica) ili od metalnih pločica (veličine 2-3 cm), povezanih u vidu krljušti (lat. lorica squamata, plumata); obuhvatao je grudi i leđa; ramena su pokrivale uzdužne metalne pločice, kolena metalni delovi, a glavu šlem sa perjanicom, ponekad vizirom za oči, delovima za obraz i uši (lat. bucule). Etrurski šlemovi imali su visoki greben i zaštitnik potiljka.

Srednji vek

Verižnjača ili brnjijal

U ranom srednjem veku oklop je u zapadnoj i srednjoj Evropi činila verižna košulja do kukova, izrađena od štavljene kože obložene metalnim pločicama ili kolutovima (brnjama) poređanim u polukrug - ljuskasti oklop (engl. lamellar armour). Ratnici Karla Velikog (772-814) nosili su verižne ogrtače sa prsnim kožnim oklopima, a na nogama kožne čarape (lat. femoraliae).

Kasnije se između košulje i šlema pojavljuje okovratnik, pričvršćen za šlem, za zaštitu grla, vrata i lica; najpre je od kože, a kasnije od čelične žice. Ćubasti (poluloptasti) franački šlem zamenjen je kupastim, jer je bolje odbijao strele u udarce mača; dodata mu je gvozdena pločica za zaštitu nosa. Verižni ogrtač produžen je do listova nogu, sa razrezima sa prednje i zadnje strane da ne bi smetao pri jahanju.

Krajem 12. veka šlem se zaravnjuje; metalna pločica za zaštitu nosa pretvara se u vizir (pokretan ili stalan) sa razrezom ili rupom za oči. Krajem 13. veka pojavljuju se verižne rukavice s prstima i nogavice do kukova.

Od 13. veka oklop se upotrebljava i za zaštitu prednjeg dela konja: samo su nozdrve, uši i noge, od kolena naniže, ostajali slobodni. Oklopljeni konji sa oklopljenim jahačima sporo su se kretali i brzo umarali. Vitezovi su, stoga, jahali na maršu lakše konje, a njihovu opremu nosio je poseban konj. Laki konjanici (turkopuli) imali su, najčešće, samo prsni oklop i šlem.

Azija

Istočnjački narodi upotrebljavali su, najčešće, verižne košulje od malih, jakih žičanih karika. Turci i arabljanski narodi nosili su na grudima i leđima po jednu veću ploču i oko nje viče manjih, povezanih karikama verižnjače. Tatari i Čerkezi su, pored toga, štitili i desnu ruku - metalnim dugačkim rukavom.

Srbija

U Srbiji su se u 11. veku upotrebljavali verižna košulja, rukavice i šlem (kukuljica, kaciga ili kacida). Kasnije se pojavljuju i drugi delovi oklopa. Car Dušan je 1345. i 1347. nabavio iz Mletaka za svoju oklopnu konjicu 600 oklopa za prsa, 800 šenkela (za noge), 800 kolarija (za vrat), 800 barbata (šlemova), 500 rukavica (lat. cirotechas) i 300 štitova.

Puni oklop

Oklop poljskog kralja Žigmunda II Avgusta (oko 1550).

Puni oklop štitio je celo telo, a bio je u upotrebi od 14. veka. Nastao je spajanjem čeličnih ploča za pojedina osetljiva mesta (prsa, vrat, kolena, laktovi) u potpun pločast oklop, s neophodnim pregibima oko vrata i sredine tela, na rukama i nogama. Od tih oklopa najpoznatiji su gotski i maksimilijanski.

Rusi i istočni narodi su u to doba nosili lakše oklope: verižne košulje, šlemove s pričvršćenom metalnom mrežom na licu i plećima.

Period vatrenog oružja

U periodu vatrenog oružja puni oklop je postepeno iščezao, jer nije mogao da pruži potrebnu zaštitu od puščanih zrna, a otežavao je rukovanje oružjem i smanjivao pokretljivost boraca. Pokušaj sa punim oklopima veće debljine je propao, jer je samo grudni deo težio oko 6 kg. Najpre su nestale iz upotrebe gvozdene cipele, zatim podlaktice i delovi za butine. Od 16. veka upotrebljavali su se tzv. poluoklopi. Oni koje su nosili nemački landsknehti i švajcarska pešadija imali su samo šlem i oklop za grudi i leđa. Sličan oklop nosili su i teški konjanici - arkebuziri, rajteri i kirasiri. Kirasiri su ga upotrebljavali i u francusko-pruskom ratu (1870), a delimično i pred Prvi svetski rat.

Dvadeseti vek

Posle Prvog svetskog rata zadržao se samo šlem. U ratu u Koreji (1950-1953) Amerikanci su isprobali novu vrstu oklopa - specijalne grudnjake, izrađene od više slojeva posebne najlonske tkanine. Kasnije su izradili tzv. kompozitni grudnjak, sastavljen od 10 slojeva najlonske tkanine, pokrivenih pločicama od titanijuma. Teži oko 4 kg i štiti od parčadi granata i ručnih bombi. Najnoviji tip zaštitnog grudnjaka (koji su, kao i prethodni, upotrebljavale jedinice SAD, posebno piloti helikoptera i lakih aviona u ratu u Vijetnamu) sastoji se od keramike i fiberglasa. Štiti od pučanih zrna: udarajući u sloj keramike, zrno se deformiše, a fiberglas ga zaustavlja.

Savremeni nemetalni oklop

Vojnici koriste metalne ili keramičke ploče u svojim prslucima otpornim na metke, koji pružaju dodatnu zaštitu od metaka iz pištolja i pušaka. Metalne komponente ili čvrsto tkani slojevi vlakana mogu pružiti meku otpornost oklopa na napade noževima i bajonetima. Verižnjaču od lanaca i dalje koriste mesari i radnici u klanicama da bi sprečili posekotine i rane tokom sečenja životinjskih trupova.

Keramika

Bor karbid se koristi u oklopima od tvrdih ploča koji mogu da nadvladaju municiju za puške i oklopni proboj. Korišćen je u oklopnim pločama kao što je SAPI serija, i danas u većini civilno dostupnih pancira.

Ostali materijali uključuju bor suboksid, glinicu i silicijum karbid, koji se koriste iz različitih razloga, od zaštite od penetratora volfram karbida, do poboljšanih odnosa težine i površine. Keramički oklop za telo se sastoji od tvrdog i krutog keramičkog udarnog lica povezanog sa duktilnim kompozitnim pozadinskim slojem. Projektil biva razbijen, okrenut ili erodiran dok udara u keramičku udarnu površinu, i veliki deo njegove kinetičke energije se troši dok je u interakciji sa keramičkim slojem; pozadinski sloj od kompozitnih vlakana apsorbuje preostalu kinetičku energiju i hvata ostatke metka i keramike. Ovo omogućava takvom oklopu da nadvlada oklopne metke od 5,56x45 mm, 7,62x51 mm i 7,62x39 mm, između ostalog, sa malo ili nimalo osetnih tupih trauma. Vrhunske keramičke oklopne ploče obično koriste kompozitne pozadinske slojeve od polietilenskih vlakana ultra visoke molekularne težine, dok budžetske ploče koriste aramid ili fiberglas.

Vlakna

Dupontov Kevlar je dobro poznat kao komponenta nekih prsluka otpornih na metke i balističih maski za lice. PASGT kaciga i prsluk koje vojne snage Sjedinjenih Država koriste od ranih 1980-ih imaju Kevlar kao ključnu komponentu, kao i njegove zamene. Civilne primene uključuju odeću ojačanu kevlarom za vozače motocikala radi zaštite od abrazivnih povreda. Kevlar u netkanom dugonitnom obliku se koristi unutar spoljašnjeg zaštitnog pokrivača za formiranje odeće koju drvoseče koriste dok rade motornom testerom. Ako pokretni lanac dođe u kontakt i pocepa spoljni poklopac, duga vlakna kevlara se zapliću, začepljuju i zaustavljaju kretanje lanca dok se uvlače u radni deo pogonskog mehanizma testere. Kevlar se takođe koristi u zaštitnoj opremi hitnih službi ako to uključuje veliku toplotu, na primer, gašenje požara, i kevlar u prslucima za policajce, službu obezbeđenje i specijalce. Najnoviji kevlar materijal koji je Dupont razvio je Kevlar XP. U poređenju sa „normalnim” kevlarom, Kevlar XP je lakši i udobniji za nošenje, pošto njegov jorganski bod nije potreban za balistički paket.

Literatura

• Gažević, Nikola (1973). Vojna enciklopedija (knjiga 6). Beograd: Vojnoizdavački zavod. 
• Williams, Alan (2003). The Knight and the Blast Furnace: A History of the Metallurgy of Armour in the Middle Ages & the Early Modern Period. History of Warfare Volume 12. Leiden, The Netherlands: Brill Academic Publishers. ISBN 978-90-04-12498-1. OCLC 49386331. 
• James, Nathan (28. 1. 2016). „Body Armor for Law Enforcement Officers: In Brief” (PDF). Congressional Research Service. Pristupljeno 14. 10. 2016. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Novobilski, Marisa (14. 10. 2016). „Flexing in the line of fire: Lightweight, flexible body armor for the future force”. Air Force Research Laboratory. Pristupljeno 14. 10. 2016. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Burke, Kelly David (2. 6. 2017). „Air Force cadet creates bulletproof breakthrough”. Fox News. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Ehman, Amy Jo. „Ancient Celts generally get credit for being the first to weave metal rings into a sleek protective garment. Roman legions are said to have adopted chain mail from their adversaries.” (PDF). NUVO. Vancouver. Arhivirano iz originala (PDF) 2013-12-03. g. Pristupljeno 2012-05-07. 
• Newton, Michael. „Celtic military technology was taken over by and incorporated into the Roman Army, particularly chain mail, the iron-clad wheel, two-wheeled chariot, and "battlebowler" style of helmet.” (PDF). StFX Humanities Colloquium Lecture. Antigonish. Arhivirano iz originala (PDF) 2013-07-30. g. Pristupljeno 2012-05-07. 
• Simon James (1993). The World of the Celts. London: Thames and Hudson. str. 75-9, 114. ISBN 978-0-500-27998-4. 
• „Sappenpanzer”. Mémorial de Verdun (na jeziku: engleski). 2015-11-03. Arhivirano iz originala 2021-01-08. g. Pristupljeno 2021-01-06. 

Spoljašnje veze

• Museum Syndicate: Armor Arhivirano 2011-10-16 na sajtu Wayback Machine