Čajetina

Čajetina
Čajetina;
	Dom kulture u Čajetini
	Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Zlatiborski
Opština	Čajetina
Stanovništvo
— 2022.	3.702
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 45′ 00″ S; 19° 43′ 00″ I / 43.75° S; 19.716666° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	815 m
	Čajetina Čajetina na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	31310
Pozivni broj	031
Registarska oznaka	UE

Čajetina je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Zlatiborskom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 3.702 stanovnika.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Čajetina je varoš koja se nalazi na severnim obroncima planine Zlatibor u oblasti Stari Vlah, i sedište je opštine Čajetina. Locirana je na oko 850 m nadmorske visine okružena vrhovima poput Gradine, Omanice, Čajetinskog brda, Lađevca, Karaule i Palisada. Kroz Čajetinu protiče planinska rečica Balašica. Najviši vrh opštine Čajetina je 1.496 m (Tornik), koliko je visok najviši vrh planine Zlatibor. Čajetina je planinska opština u koju dolaze brojni turisti radi uživanja u njenim prirodnim lepotama.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Ime potiče od praslovenske reči čajati ili čajiti, što je nekada na lokalnom govoru značilo čekati. Pošto su se plašili da zimi pojedinačno putuju preko Zlatibora, zlatiborske kiridžije su se ovde sačekivali vraćajući se iz Šumadije.

Prvi do danas pronađeni dokument koji pominje Čajetinu je iz 1815. godine. To je pismo Jovana Mićića knjazu Milošu kojim ga obaveštava o prijemu poreskih knjiga. Čajetinu 1826. godine pominje i Joakim Vujić u svojoj knjizi „Putešestvije po Serbiji“. On piše da je od Čigote, preko Strmca, kroz gustu šumu, došao u Mićićevu Čajetinu, u kojoj je rujanski serdar imao svoj „dvor“.

Kada je postavljen za rujanskog kneza, Jovan Mićić je izabrao Čajetinu za svoje stalno sedište i 1817. u njoj je podigao konak sa mnogim zgradama. Oko Mićićevog konaka se kasnije razvila varošica Čajetina.

Prema predanju, najstarija porodica u Čajetini su Šišovići, i Džambići koji vode poreklo od njih. Druge dve najstarije porodice su Spasenići i Ninčići. Svi ostali su doseljeni iz Raške, Hercegovine, Bosne, Crne Gore ili drugih zlatiborskih sela.

Čajetina je imala veliki značaj. Ona je bila centar jedne velike teritorije, a preko nje su išle diplomatske veze Srbije sa Crnom Gorom. U to vreme je imala svega nekoliko kuća, ali se, vremenom, sve više izgrađivala. Sedište sreza je ostalo u Čajetini sve do 1845. godine, kada su ga Ustavobranitelji premestili u Užice. 1863. godine, za vreme druge vladavine Mihaila Obrenovića, sedište sreza se vraća u Čajetinu i iste godine ona dobija vodovod. Krajem XIX veka, izgrađene su i škola i Crkva Svetog Arhangela Gavrila u Čajetini. Ovde se nalazi OŠ „Dimitrije Tucović” Čajetina. Nova školska zgrada je podignuta 1905. godine. 1927. godine izgrađen je savremeni put Užice-Kraljeva Voda, pa je i Čajetina priključena na njega.

Godine 1930, opština je podnela molbu Ministarstvu unutrašnjih poslova da se Čajetina proglasi za varošicu, i ova molba je usvojena novembra iste godine, pa je Srbija dobila jednu od najmanjih varošica.

Ovde je živeo Branislav Raković, nosilac Karađorđeve zvezde sa mačevima. U Čajetini je 1876. godine rođen Miloš Popović, osnivač izviđačkog pokreta u Srbiji davne 1911. godine.

Zgrada opštine u Čajetini

Kultura[uredi | uredi izvor]

Glavne kulturne institucije u Čajetini svakako jesu "Dom kulture", Biblioteka „Ljubiša R. Đenić” i "Kulturno sportski centar Čajetina". Dom kulture žiteljima Čajetine i okoline nudi bogat pozorišni program i česte filmske projekcije u 2D i 3D prikazu. Biblioteka "Ljubiša R.Đenić" pored velike kolekcije knjiga (preko 40,000) poseduje muzejsku zbirku sa preko 1,200 predmeta razvrstanih u istorijsku, etnografsku, umetničku, numizmatičku i prirodnjačku zbirku kao i spomen-zbirku čuvenog armijskog đenerala Krste Smiljanića, rodom iz Ljubiša. Glavna kulturna manifestacija u Čajetini je takozvani Letnji ulični erski kabare koji je Odlukom nacionalnog komiteta za nematerijalno kulturno nasleđe Republike Srbije od 2012. godine uvršćen u registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Republike Srbije. Svakog avgusta od 2008. godine do danas, na platou ispred biblioteke održava se ovaj svojevrstan festival erskog humora, dosetki, aforizama, pesme i igre koje na najbolji način oslikavaju karakter i mentalitet stanovnika Zlatiborskog okruga. Čajetina je čuvena i po brojnim zavičajnim pesnicima i piscima. U Čajetini je živeo i stvarao Mihailo Ćupović rođeni Mokrogorac koji je Zlatiboru posvetio neke od svojih najlepših pesama. Osnovnu školu u Čajetini je učio i Ljubišanin Ljubivoje Ršumović. U Čajetini žive i rade između ostalih Mirjana Stakić, Mirjana Ranković Luković, Dobrosav Obradović, a poreklom Čajetinac je i čuveni književni kritičar Petar Arbutina.

Kroz kulturno umetničko društvo Zlatibor iz Čajetine je u svojoj višedecenijskoj istoriji prošlo preko 1000 igrača. Osvajali su brojne nagrade kako na domaćim festivalima folklornih ansambala tako i u inostranstvu. Danas KUD Zlatibor pored prve postave radi i sa izvođačkim i pripremnim dečjim ansamblima i veteranskim ansamblom i poseduje desetočlani narodni orkestar. Od mnogobrojnih nastupa u inostranstvu izdvajaju se turneje Mađarska, Bugarska, Poljska, Belgija, Španija, Tunis, Austrija, Češka, Slovenija, Francuska, Grčka...

Sport[uredi | uredi izvor]

Kolektivni sport u Čajetini ima dugu i bogatu istoriju. Najstariji klub je FK Zlatibor, osnovan 1945. godine koji trenutno beleži najveće uspehe u od osnivanja. Trenutno se takmiči u Superligi Srbije. Svoje utakmice igra na stadionu "Švajcarija" na Zlatiboru. Poznati fudbaleri koji su ponikli u FK Zlatiboru su Milovan Rajevac, Darko Brašanac, Bogdan Planić... Košarkaški klub Zlatibor je u sezoni 2016/17 ostvario najveći uspeh čajetinskog sporta plasiravši se u KLS ligu, najviši rang domaćeg takmičenja. Iste sezone Zlatibor je osvojio Kup Srbije čime se plasirao u četvrtfinale Kupa Radivoja Koraća gde je poražen od beogradskog Partizana. Osvajanjem četvrtog mesta u ligaškom delu, KK Zlatibor se našao u Superligi u grupi sa Crvenom zvezdom, Mega Bemaksom i čačanskim Borcem, da bi u četvrtfinalu Superlige stali pred ekipom FMP iz Železnika. Najpoznatiji košarkaši iz Čajetine su Milovan Raković, Dušan Kutlešić, Lazar Joksimović... Čast ženskog kolektivnog sporta u Čajetini brani odbojkaški klub Zlatibor, koji se trenutno takmiči u trećem rangu takmičenja. Najveći uspeh im je četvrtfinale nacionalnog kupa 2018. godine. Čajetina je dom dva planinarska kluba, PK "Tornik" i PD "Aleksandar Džavović", streličarskog kluba "Zlatiborac", karate kluba "Rujno", kluba borilačkih veština "Šogun" i šahovskog kluba "Zlatibor-Čigota". U Čajetini uspešno radi i Fudbalski klub "Čajetina" koji beleži značajne uspehe u radu sa mlađim selekcijama.

Demografija[uredi | uredi izvor]

U naselju Čajetina živi 2.352 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 33,8 godina (33,9 kod muškaraca i 33,6 kod žena). U naselju ima 939 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,37.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Demografija^[1]
Godina	Stanovnika
1948.	654
1953.	763
1961.	752
1971.	1.199
1981.	1.778
1991.	2.588	2.585
2002.	3.162	3.184
2011.	3.336
2022.	3.735

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[2]

Srbi	3.102	98,10%
Crnogorci	26	0,82%
Jugosloveni	15	0,47%
Mađari	2	0,06%
Hrvati	1	0,03%
nepoznato	12	0,37%

Stanovništvo prema polu i starosti^[3]


	m	ž
?	6	4
80+	5	10
75—79	9	13
70—74	38	37
65—69	53	45
60—64	53	67
55—59	60	64
50—54	121	111
45—49	132	139
40—44	128	139
35—39	123	153
30—34	116	128
25—29	126	111
20—24	104	144
15—19	127	140
10—14	128	138
5—9	97	102
0—4	91	100
Prosek :	33,9	33,6

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	179	202	216	369	537	763	939

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	75	182	211	328	96	34	10	3	0	0	3,37

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	1.201	335	823	22	17	4
Ženski	1.305	297	842	108	56	2
UKUPNO	2.506	632	1.665	130	73	6

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	646	27	0	9	216
Ženski	609	25	0	1	136
UKUPNO	1.255	52	0	10	352
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	30	26	78	67	25
Ženski	7	15	76	107	5
UKUPNO	37	41	154	174	30
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	4	5	70	16	36
Ženski	15	7	38	32	127
UKUPNO	19	12	108	48	163
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	19	0	0	18
Ženski	13	0	0	5
UKUPNO	32	0	0	23