Šar-planina

Koordinate: 42° 05′ 00″ S; 20° 50′ 00″ I / 42.0833° S; 20.8333° I / 42.0833; 20.8333
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
(preusmereno sa Шар Планина)
Ukoliko ste tražili nacionalni park, pogledajte članak Nacionalni park Šar-planina.
Šar-planina
Šar-planina
Geografske karakteristike
Najviša tačkaTitov vrh
Ndm. visina2748 m
Koordinate42° 05′ 00″ S; 20° 50′ 00″ I / 42.0833° S; 20.8333° I / 42.0833; 20.8333
42° 05′ 00″ S; 20° 50′ 00″ I / 42.0833° S; 20.8333° I / 42.0833; 20.8333
Geografija
Šar-planina na karti Srbije
Šar-planina
Šar-planina
Države Srbija
 Severna Makedonija
 Albanija
OblastSirinićka Župa, Sredačka Župa, Prizrenski Podgor, Gora, Opolje, Skopsko polje, Polog, Kosovo, Metohija, Makedonija
MasivDinarske planine
GrupaŠarske planine

Šar-planina (mkd. Шар Планина, alb. Malet e Sharrit), ili kolokvijalno Šara (mkd. Шара), je planina koja se nalazi na granici Srbije, Severne Makedonije i Albanije. Poznata je i po drugim nazivima: Skardus, Carska planina i Monte Argentaro koji datiraju iz perioda srednjeg veka.

Po svojim osnovnim morfotektonskim osobinama, ona pripada Šarsko-pindskom planinskom sistemu, odnosno Dinaridima.

Šar-planinu karakteriše prostrano bilo, čija dužina po horizontalnoj projekciji iznosi 80 do 85 km, odnosno teritorijalno od Kačaničke klisure na severoistoku, sa vrhom Ljuboten, pa sve do gornjeg toka Radike i Vrutoka na jugu, teritorijalno tromeđe makedonsko-albansko-srpske granice.

Širina ove planine kreće se od 20 do 25 km, na taj način može se uzeti da površina Šarplaninske oblasti zahvata preko 1.600 km².

Iznad prostranog bila diže se planinski greben (prosečne visine 2.300 m), sa brojnim vrhovima i presedlinama. Zato greben ove planine stvara utisak jake nazupčenosti.

Orografski se pruža dva pravca, deo bila od Ljubotena do Karanikole pruža se pravcem severoistok - jugozapad, dok drugi deo, od Karanikole do gornjeg toka Radike i Vrutoka pravcem sever - jug. Ovaj drugi deo je znatno razuđeniji, pa i pojedini delovi stvaraju utisak zasebne celine (središnji deo sa Titovim vrhom), i kao takvi nose lokalne nazive: Brodska planina, Rudoka, Vraca, Radika planina itd.

Ispod samog grebena Šar-planine leže brojni cirkovi, u kojima su se smestila mnoga prelepa lednička jezera, poznata i kao gorske oči, dok su ispod cirkova formirane duboko usečene valovske doline, koja najčešće predstavljaju izvorišta mnogih reka.

Opšti izgled Šar-planine je veoma različit.

Posmatrano sa jugoistočne (makedonske) strane ova planina odaje sliku pitomosti i pored visokih kota iznad 2.700 m/nv, ovde dominiraju zeleni pašnjaci, dok je situacija sasvim drugačija na severozapadnoj strani (Kosovsko-metohijskoj), gde ova planina poprima Alpski karakter, pokazujući svoju surovost kroz strmo-stenovite padine periglacijalnog i glacijalnog reljefa.

I pored znatnih visina i svoje surovosti Šar-planina je prohodna u svim pravcima.

Preko brojnih prevoja od davnina su vodili karavanski putevi, povezujući Tetovski okrug sa Kosovsko-metohijskim područjem, od kojih su najpoznatiji: Karanikolički, Skakalički Čelepinjski, Livadički (Meanče) prevoj, prevoj na Vraci. Prevalc je mesto poznato kao ski centar.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Ivan Jastrebov navodi podatak da je planina Šara u stara vremena, po shvatanju naroda, služila kao granica između srpskih i grčkih zemalja. Zemlje iza Šare su se zvale grčke i onda kada su bile deo srpske srednjovekovne države, [1] jer su prethodno bile pod vlašću Vizantije. U Dušanovoj povelji Hilandaru iz 1348. pravi se razlika između Srbije i "Romanije": u prvu spadaju oblasti Plav, Zeta, Morava, Pilot, Lipljan, Prizren, Polog; u drugoj su Prosek, Štip, Bregalnica, Struma, Strumica, Ser, Redina i "izgleda" skopska oblast.[2]

Prvih godina posle Prvog svetskog rata bili su aktivni kačaci, a situacija se zatim smirila i '30-tih su ovamo dolazili turisti.[3]

Najviši vrhovi[uredi | uredi izvor]

  • Titov vrh (2.748 m)
  • Mal Turčin (2.707 m)
  • Bakrdan (2.704 m)
  • Bristavec, Brustovec ili Borislavec (2.675 m)
  • Velika Rudoka (2.660 m) — najviši vrh Srbije
  • Bistra I (2.651 m)
  • Golema Vraca (2.629 m)
  • Džinibeg ili Trpeznica (2.610 m)
  • Bistra II (2.609 m)
  • Jezerski vrh (2.604 m)
  • Vrh iznad Gornje Lešnice i Kazana (2.600 m)
  • Belojezerski rid (2.590 m)
  • Jezerska čuka (2.586 m)
  • Crni vrh (2.585 m)
  • Srednja vraca (2.582 m)
  • Konjuška (2.571 m)
  • Crnojezerski rid (2.562 m)
  • Vrtop (2.555 m)
  • Čelepinski vrh (2.554 m)
  • Kučibaba (2.551 m)
  • Mala vraca (2.536 m)
  • Crni kamen (2.536 m)
  • Kobilica (2.528 m)
  • Piribreg ili Kučinagledski vrh (2.524 m)
  • Suva dupka-Kučibaba (2.515 m)
  • Bezimeni vrh između Krive šije i izvorišta Pene (2.511 m)
  • Ljuboten (2.498 m)

Fosilni glacijalni reljef[uredi | uredi izvor]

Na Šar-planini pronađeni su pouzdani glacijalni tragovi. Najveći deo Šare, između Ljubotena i Vraca, bio je pod lednicima tokom Pleistocena. Detaljnijim proučavanjima glacijacije na Šari bavio se R. Nikolić. Tokom svojih istraživanja pronašao je 40 cirkova i 16 cirknih jezera na visinama od 1950 do 2440 m. Poznatiji i veći cirkovi su: Kar Nikola, Babin Grob, Piribeg, Džinibeg. Sirinićki lednik bio je najveći lednik na ovoj planini. Njegova dužina bila je 6-7 km i on se kretao dolinom Lepenca sve do današnjeg Štrpca. Na osnovu morena u Sirinićkoj župi, Jovan Cvijić je utvrdio dve glacijacije na Šari. Snežna granica starije glacijacije bila je na visini od 1690 m. Zbog južnijeg položaja planine i njene udaljenosti od mora snežna granica bila je viša u odnosu na istu na Orjenu, Durmitoru i Prokletijama.[4]

Zbirka slika[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 245. Beograd: Službeni glasnik. 
  2. ^ Ćorović, Stvaranje srpskog carstva. rastko.rs
  3. ^ "Politika", 3. maj 1935
  4. ^ Petrović D., Manojlović P., (2003): Geomorfologija, Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Krivokapić, Dušan S. (1969). Šar planina: turističko-geografski prikaz predela i naroda. Beograd. 
  • Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  • Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Šar-planina na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Шар-планина&oldid=27051281”