Birčanski partizanski odred

Birčanski partizanski odred
Jugoslovenska partizanska zastava
Postojanje	5. avgust 1941-11. maj 1945. Mesto formiranja: Birač
Formacija	3 bataljona
Jačina	oko 500-700 boraca
Deo	NOVJ
Angažovanje	Druga neprijateljska ofanziva Treća neprijateljska ofanziva Četvrta neprijateljska ofanziva Peta neprijateljska ofanziva

Birčanski partizanski odred bio je jedinica NOVJ formirana u avgustu 1941. u Birču, gde je i dejstvovao. Ovaj odred bio je prva organizovana ustanička jedinica u istočnoj Bosni, a njegov napad na žandarmerijsku stanicu u Šekovićima (5. avgusta 1941) označio je početak NOB u Istočnoj Bosni. Odred je vodio teške borbe u četiri neprijateljske ofanzive (od Druge do Pete) i uspeo je da se održi na svojoj teritoriji do kraja rata.

Ratni put

Formiranje

Prvi začeci Birčanskog NOP odreda bile su ustaničke desetine koje su formirane 5. avgusta 1941, a odred je oformljen 15-20. avgusta u Birču, gde je i dejstvovao. U početku (avgust-septembar 1941) bio je sastavljen od više manjih odreda jačine čete, a zatim su formirani i bataljoni (novembar-decembar 1941). Jačina Odreda kretala se između 500 i 700 boraca.

Ustanak

Banjaluka

Zvornik

Doboj

Bijeljina

Spreča

Majevica

Milan

Tuzla

Sarajevo

Ozren

Romanija

Petrovići

Borogovo

Trebević

Vlasenica

Šekovići

Brčko

Gračanica

Trebava

Kladanj

Drinjača

Bratunac

Srebrenica

Caparde

Zenica

Banovići

Stupari

Papraća

Tupanari

Matijevići

J. Brdo

Bulatovci

N. Kasaba

Milići

Istočna Bosna u NOR. Prvo oslobođeno mesto i sedište slobodne teritorije Birčanskog NOP odreda bilo je selo Šekovići. Žarišta ustanka i NOB prikazana su crveno, a nemačka i ustaško-domobranska uporišta crno.

Prva oružana akcija Birčanskog NOP odreda, koja ujedno označava i početak ustanka u istočnoj Bosni, bilo je zauzimanje žandarmerijske stanice u Šekovićima 5. avgusta 1941. Ovu prvu ustaničku pobedu nad ustaškom posadom izvojevalo je oko 60 boraca naoružanih puškama i preko 200 bespuškara - ustanika naoružanih kosama i sekirama. Već 10. avgusta oslobođena je Vlasenica, a zauzimanjem neprijateljskih uporišta Milići, Nova Kasaba, Drinjača, Papraća i Stupari do kraja avgusta, stvorena je u Birču znatna slobodna teritorija. Do polovine septembra Odred je vodio borbe za Kladanj, koji nije mogao biti zauzet zbog nesloge sa četnicima. Zatim je težište dejstva preneto prema Zvorniku i na ustaška uporišta duž druma Tuzla-Zvornik. Oslobođeni su Capardi, Bulatovci i Jelovo Brdo. Zvornik i pored duže opsade nije oslobođen, ponovo zbog nedostatka saradnje sa četnicima. Od 4. do 12. oktobra vođene su kod sela Caparda i na brdu Rudniku vrlo uspešne borbe protiv ustaško-domobranskih i nemačkih snaga, koje su težile da odbace partizane od druma Tuzla-Zvornik. U sadejstvu sa delovima Ozrenskog NOP odreda, Birčanski odred je 30. oktobra kod sela Stupara i sela Matijevića potpuno razbio 1. bataljon domobranske 8. pješačke pukovnije. Time je spojena slobodna teritorija ova dva NOP odreda. U novembru je od Šekovićke, Brainačke i Tupanarske partizanske čete formiran 1. bataljon Birčanskog NOP odreda (Šekovački), od Sprečanske čete - drugi bataljon (Sprečanski), a u decembru i 3. bataljon (Stuparski). U to vreme postojale su i dve samostalne čete: Cikotska i Udarna. Do kraja godine Odred se ograničio na odbranu teritorije i izvodio manje diverzije na komunikacijama Tuzla-Zvornik i Tuzla-Kladanj. Uporedo se borio za jedinstvo u svojim redovima, jer je uspešna četnička propaganda, naročito u ovom periodu, uticala na deo boraca.

Borbe u 1942. godini

U drugoj neprijateljskoj ofanzivi, Odred je vodio uspešne borbe, naročito kod sela Petrovića na Borogovu, gde je razbio jedan bataljon domobrana. U martu 1942. sa Majevičkim partizanskim odredom, sadejstvovao je Prvoj proleterskoj brigadi u akciji čišćenja rejona Vlasenica, Srebrenica, Bratunac od Dangićevih četnika. Od delova Majevičkog i Birčanskog odreda formiran je u Drinjači 25. marta 2. istočnobosanski udarni bataljon, a krajem marta formiran je i Omladinski udarni bataljon Birčanskog odreda. Za vreme treće neprijateljske ofanzive, Odred je prežljavao najveću krizu, u prvom redu zbog sukoba sa četnicima. U maju je došlo do otvorenih borbi sa domaćim četnicima iz Spreče i okoline Papraće, Cikota i Stupara, pa je Odred potisnut na teritoriju opštine Šekovići. Ovde je 29. maja stigla Grupa udarnih bataljona, formiranih od odabranih boraca iz NOP odreda istočne Bosne: Birčanski odred dao je dve proleterske čete. U junu Odred je učestvovao u zajedničkim akcijama sa ovom grupom. Najznačajniji je bio napad na Vlasenicu i okolna ustaška uporišta Miliće i Han Pogled (25. juna). Iako Vlasenica nije zauzeta, ova borba je imala veliki politički značaj kao prva veća manifestacija ponovnog rasplamsavanja NOB u istočnoj Bosni.

Od grupe udarnih bataljona formirana je 2. avgusta Šesta istočnobosanska brigada, koja je stalno popunjavana i borcima iz Birčanskog odreda. Od 24. do 30. avgusta jače nemačke, ustaške i domobranske snage (delovi nemačke 718. pešadijske divizije, delovi 3. i 5. domobranskog zbora (korpusa), 1. ustaškog zdruga (brigade) i mesna milicija) napale su Birčanski odred i Šestu brigadu i okružile ih u Birču. Brigada se izvukla iz neprijateljskog obruča, a Odred je ostao na teritoriji Šekovića, pretrpevši manje gubitke. Po prebacivanju Šeste istočnobosanske brigade na Majevicu (12. septembra) položaj Odreda postao je vrlo težak, jer je bio izložen i napadima četnika. U novembru 1942. pod pritiskom mnogostruko nadmoćnijih romanijskih četnika, Odred se posle višednevnih borbi povukao u šumu Bišinu.

Borbe u 1943. godini

U martu 1943. četnici su ponovo napali na Šekoviće, ali su ih Šesta istočnobosanska brigada i Birčanski odred potpuno razbili. Odred se naročito istakao u borbi na Stolici. Po odlasku Šeste istočnobosanske brigade i novoformirane Majevičke brigade (25. marta) u sastav Glavne operativne grupe (tokom Četvrte neprijateljske ofanzive), u Birču su ostali Birčanski odred sa 4. bataljonom (Birčanskim) Šeste istočnobosanske brigade i delovi Sremskog NOP odreda. U maju 1943. Odred je ušao u sastav 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ.

Krajem juna u rejon Vlasenica, Srebrenica, Zvornik, Kladanj stigla je Glavna operativna grupa sa Vrhovnim štabom NOVJ (tokom Pete neprijateljske ofanzive). Kada su sredinom jula nemačko-ustaške snage prodrle iz Tuzle prema Šekovićima, gde je bila smeštena Centralna bolnica NOVJ, Odred je zajedno sa Šestom istočnobosanskom brigadom učestvovao u borbama za odbranu ranjenika, koji su većinom spaseni i prebačeni na Milan planinu. Posle oslobođenja Tuzle (2. oktobra) od većeg dela Odreda formirana je 24. oktobra Birčanska brigada, a brojno stanje odreda spalo je na 200-300 boraca.

Kasnije borbe

Od aprila do avgusta 1944. Odred su više puta napadale jedinice nemačke 13. SS divizije i četnici. Sadejstvujući jedinicama 27. istočnobosanske divizije NOVJ, Odred se naročito istakao u borbi protiv četnika u Šekovićima.

Po naređenju Štaba 3. korpusa NOVJ od 15. februara 1945. Birčanski i Kladanjski NOP odred spojeni su u Birčansko-kladanjski NOP odred, koji je produžio da dejstvuje u istočnoj Bosni do 11. maja 1945, kada je rasformiran.

Literatura

• Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 1), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1970), str. 620