Geografija Portugalije
Portugalija zauzima zapadni deo Pirinejskog poluostrva na jugozapadu Evrope, između Atlantskog okeana i Španije. Po svom položaju Portugal je izrazito atlantska zemlja. Sa površinom od 92.391 spada među najmanje zemlje u Evropi. U državi živi oko 10.500.000 stanovnika, pa gustina naseljenosti iznosi 114 st/km². Krajnja zapadna tačka, koja je istovremeno krajnja zapadna tačka kontinentalnog dela Evrope, je rt Roka, dok krajnju istočnu tačku čini mesto Miranda do Douro. Sa obala Portugalije kretale su brojne istraživačke ekspedicije oko Afrike prema Indiji (Vasko de Gama), oko sveta (Magelan), i prema Južnoj Americi. Kao značajna pomorska sila u prošlosti je stekla veliku prekookeansku imperiju. U sastav Portugalije ulaze atlantska ostrva Madeira i Azori.
Reljef[uredi | uredi izvor]
Teritorija Portugalije je prirodno spuštanje španske Mezete, građene od starih kristalastih stena, prema Atlantiku. Rečni tokovi podelili su visoravan, koja se lagano spušta prema obali i pretvorili je u grupe bregova.
Na istoku države prostiru se planine, dok je zapadni deo nizijski. Severni deo Portugalije čini planinska pokrajina, koja se pruža od reke Minjo do reke Douro. Istočni deo ove pokrajine čine visoravni, visine 700 - 800 m, nastale u dolinama istoimenih reka: Douro i Minjo. Sa tih visoravni dižu se brojne planine, visine 1000—1400. m. Ovaj kraj se zove Traš oš Monteš.
Spuštajući se prema moru, dolazi se do ravnica na 200 - 300 m nadmorske visine, a onda u primorski obalni deo. Srednji deo Portugalije se razlikuje od severnog dela. Od Doura do Teža, preko Koimbre, ide izrazita tektonska linija koja uslovljava blage oblike reljefa izgrađene od granita. Tektonika navodi reku Težo da teče ka zapadu, da bi potom skrenula ka jugozapadu.
I ovaj deo teritorije preseca nekoliko planinskih lanaca, Sera, među kojima se ističe visoka Sera de Estrela (1990 m). Na ovom planinskom lancu nalazi se i najviša tačka u kontinentalnoj Portugalu. Na njemu se opažaju tragovi glacijacije. Ipak najviši vrh u zemlji ugasli vulkan Piko (2371 m), na istoimenom azorkom ostrvu. Na njemu se opažaju tragovi glacijacije.
Od venca Sera de Estrela od venca Sera de Sintra prostire se Estremaduru, koja je izgrađena od mezozojskih stena, a pokrivena je oskudnim kulturama i slabom šumom. Južno od Seere de Estrela pružaju se uz rub Mezete prvo tercijarni, zatim pleistocenski i najmlađi sedimenti, koji spuštajući se prema moru sačinjavaju visoravan Remaduru. Jugoistočno od ove visoravni pružaju se ravnice Ribatežo i Alentežo. Ta ravnica se lagano uzdiže u visoravan Gornji Alentežo. Jugozapadno od Alenteža pružaju se ogranci Seere Morene, a južno od njih pruža se visoravan Algarve, izgrađena od mezozojskih i tercijarnih slojeva, i deluvijalnih i aluvijalnih sedimenata.
Klima[uredi | uredi izvor]
U Portugalu razlikujemo dve vrste klime:
- okeansku i
- mediteransku.
Na severu Portugalije, pod uticajem Atlantika, zastupljena je okeanska klima. Karakterišu je blage zime i leta vlažnija i ne tako žarka kao na jugu. Planine na severozapadu grade kišnu barijeru oblacima sa Atlantika, pa primaju i više od 1000 mm kiše godišnje.
U južnom delu zemlje preovladavaju uticaji s Mediterana, pa on ima sušniju klimu od severne Portugalije. Ovde su zastupljena žarka i sušna leta i blage ali vlažne zime sa srednjom januarskom temperaturom od 10 °C. Godišnja količina padavina ne prelazi 400 - 500 mm.
U unutrašnjosti države leta su vrela i suva, pa su suše uobičajne na istoku, zahvaljujući planinama koje onemogućavaju kiši sa Atlantika da prodre u unutrašnjost. Uticaj klimatskih faktora sa mora jači je od uticaja klimatskih faktora sa kopna, što se vidi po izotermama. Januarske izoterme od 12 °C do 8 °C nižu se paralelno od rta Sao Vinsente prema unutrašnjosti. One idu paralelno duž ostalog dela države. Slično idu i julske izoterme od 20 °C do one u unutrasnjosti s 25 °C. Vetrovi su znatno jači i češći sa zapadnog nego s istočnog kvadranta, a zavise od pomeranja azorskog anticiklona.
Biljni i životinjski svet[uredi | uredi izvor]
Flora - Zahvaljujući izrazitijim padavinama severniji deo zemlje je šumovitiji. Šume zauzimaju 28% od ukupne teritorije. Znatni prostori u planinama su pod travnom formacijom. U peskovitom primorju zasađen je na velikim površinama primorski bor. U unutrašnjosti veći značaj ima posebna vrsta hrasta od čije se kore dobija pluta. Jug je manje šumovit, ali je južni deo Algarva poznat po uzgoju rogača, smokava i badema. U nižim predelima širom zemlje uzgajaju se masline.
Fauna - U Portugalu živi mnogo divljih sisara uključujući vukove, veprove i risove. Vuk i ris su na ivici istrebljenja i uprkos velikim naporima vlasti, taj se trend ne popravlja. Ris se smatra praktično istrebljenim, pošto se računa da u zemlji postoji svega još nekolilo parova. Gmizavaca takođe ima u izobilju, na jugu posebno guštera i kameleona. Ptičiji svet, u kojem ima i nekih vrsta svojstvenih samo Pirinejskom poluostrvu obogacuje se svakogodisnjim migracijama ptica do Afrike i nazad.
Administrativna podela[uredi | uredi izvor]
Portugal se administrativno deli na opšine kojih ima 308 (zovu se concelhos), koje su podeljene na sveukupno više od 4.000 parohija (freguesias).
Osim kopnenog dela Portugalije na zapadu Iberijskog poluostrva, sastavni deo Portugalije su i dve ostrvske grupe: Azori i Madeira, koje predstavljaju autonomne regije.
U kopnenom delu Portugalije postoji 5 regija:
Najveći gradovi u Portugalu su (sa brojem stanovnika):
Hidrografija[uredi | uredi izvor]
Reke[uredi | uredi izvor]
Rečna mreža u Portugalu je gusta. Skoro svi rečni tokovi dolaze iz susedne Španije, a to su: Minjo, granična reka na severu, a zatim slede Lima, Douro, na čijem ušću leži Porto, Mondego, Težo, sa Lisabonom na samom ušću, Sado i Gvadijana, granična reka na jugu. Reke se delimično koriste za plovidbu. Imaju visok vodostaj zimi, a nizak leti. Planinske reke na severu raspolažu visokim hidropotencijalom.
Težo je najduža reka na Pirinejskom poluostrvu. Izvire u istočnoj Španiji i protiče na zapadu dužinom od 1.007 km do ušća u Atlantik, kod Lisabona. U Portugalu protiče dužinom od 226 km. Samo donji tok reke Težo je plovan, dok je srednji tok veoma značajan za navodnjavanje. Brojne brane, izgrađene na reci Težo, koriste se za eksploataciju velikog hidropotencijala reke, a tri od njih su veliki rezervoari vode. Na samom ušću reke Težo nalazi se velika luka u Lisabonu.
Reka Douro protiče severnim delom Portugalije. Izvire u provinciji Soira, (severni deo srednje Španije) protiče dužinom od 895 km i uleva se u Atlantski okean kod grada Porto. Najvećim delom reka protiče zapadno od granice Španije i Portugalije, zatim teče jugozapadno, čineći granicu dužine 97 km i na kraju protiče kroz Portugal do svog ušća. Dolina reke Douro specijalizovana je u uzgajanju vinskih sorti grožđa, a u njoj uspevaju i masline. Plovidba je moguća delimično na delu koji protiče kroz Portugal, na dužini od 200 km, pošto je mnogobrojni brzaci i povremene poplave sprečavaju. Osim toga reka Douro sa svojim pritokama zbog obilja vode vazan je izvor hidroenergije. Na reci Douro nalazi se hidrocentrala Miranda, jačine 172 hiljade kWh. Od velikog ekonomskog značaja je i sistem navodnjavanja koji je izgrađen na ovoj reci. Duž obale su se nanizala brojna ribarska sela.
Gvadijana izvire kao Gornja Gvadijana u Španiji. Reka teče prema jugu, obrazujući grupe manjih jezera, zatim skreće u pravcu severozapad i ponire otprilike na udaljenosti 5 km od reke Zezere. Na pojedinim delovima reka čini prirodnu granicu Portugalije sa Španijom. Gvadijana donosi veliku količinu vode i materijala koji sedimentira odmah na ušću, ali jaka struja u Kadiskom zalivu zahvata taj materijal i suprotno smeru kazaljke prenosi ga prema zapadu. Zbog toga su se na ušću razvila dva naselja Isla Kristina i Ajamonte, važne izvozne luke za stoku iz Alenteža. Gvadijana se uliva u Atlantski okean, obrazujući široki estuar. Od ukupne dužine (830 km), plovna je samo 68 km od ušća.
More[uredi | uredi izvor]
Atlantska obala je niska, peskovita i slabo razuđena. Delovanje mora na portugalsku obalu, posebno plima i oseka, koje uzdižu i spuštaju duž obale visinu mora od 3,5 do 4,30 m, uticalo je na stvaranje estuara. Najduži deo ravne obale od skoro 100 km nalazi se uz Težo. Na stvaranje ostalih izrazitih oblika obale dosta utiču talasi, koji se dižu i do 10 m visine, a imaju udarnu snagu do 20 tona po m². Oni su znatno veći i jači nego na Mediteranu.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Normativna kontrola: Državne |
|---|
