Dinastija Estridsona
| Dinastija Estridsona | |
|---|---|
 | |
| Država | Kraljevina Danska Kraljevina Norveška Kraljevina Švedska |
| Vladarska titula | kralj |
| Osnivač | Sven II Estridson |
| Posljednji vladar | Margareta I Danska |
| Vladavina | (1042—1412.) |
| Izumiranje | 1412 |
| Smjena | 1412 |
| Nacionalnost | Danska |
| Vjera | katolička |
Dinastija Estridsona je bila danska dinastija vladara koja je obeležila srednji vek u Danskoj.
Kroz ceo XI, XII i veći deo XIII veka, politička istorija Danske bila je ispunjena ratovima protiv Norveške i Švedske [1].
Početak vladavine[uredi | uredi izvor]
Godine 1042. pripala je kraljevska vlast u Danskoj dinastiji Estridsona. Dinastija se na danskom prestolu održala više od 300 godina [2].
Razvoj feudalizma[uredi | uredi izvor]
U XI veku razvitak feudalizma znatno te koraknuo napred u Danskoj [2]. Na unutrašnjem planu ovo razdoblje obeležio je uspon zemljoposedničkog plemstva do vladajućeg položaja. U XI veku je bilo krupnih i sitnih zemljoposednika, ali su svi oni imali isti opšti položaj i bili su svi bez razlike obavezni da se odazovu kraljevom pozivu za rat [1]. U XII i XIII veku kraljevi su počeli da dele feude riterima [2].
Do XIII veka samo su plemići vršili vojnu službu i bili oslobođeni od oporezivanja, dok je običan slobodni seljak plaćao namete [1], naturalne dažbine i obaveze umesto vojne službe [2]. Služba u vojsci se sve više koncentriše u rukama riterske konjice [2]. Prirodno, postojala je težnja da seljaci predaju zemlju plemićima i postanu njihovi kmetovi. Iako su kraljevi pokušavali da spreče taj proces, plemićki posedi su se neprestano povećavali. Razvoj feudalne klase je bio ubrzan upoznavanjem feudalnih ideja. Krajem XII veka kraljevi Danske počeli da dodeljuju zemlju u zamenu za vojnu službu. Iako feudi nisu bili nasledni, tako da je glavni oslonac moći plemstva ležao u njegovim alodijalnim posedima, oni su svakako uvećali mogućnosti odabranih pojedinaca.
Postojanje velikih slobodnih teritorija usporavalo je feudalizaciju, jer je omogućavalo seljaštvu da odlazi na nezauzetu zemlju. Ali je kraljevska vlast objavila da su sve nezauzete zemlje kraljevska svojina, a seljaci koji se na njih nasele — kraljevski seljaci, koji moraju da ispunjavaju obaveze u korist kralja kao sopstvenika zemlje. I ostalim seljacima bile su nametnute dažbine i obaveze u korist kralja. Aristokratija i sveštenstvo bili su njih oslobođeni [2].
Hrišćanstvo[uredi | uredi izvor]
To najbolje pokazuje što se u njoj učvrstilo hrišćanstvo. Danska je bila podeljena na nekoliko biskupija [2]. Mirno je primljena promena vere tako da je do kraja XI veka nastalo osam dijeceza u Danskoj. Dugo je nadbiskup Bremena smatran vrhovnim poglavarom svih severnih dijeceza [1], ali je ipak Lund u Danskoj 1104. postao nadbiskupsko središte [2] [1]. Mada su povremeno trajali svirepi sukobi danskih kraljeva i crkve, crkvena hijerarhija je uglavnom podržavala kraljevsku vlast [1]. Kao i svugde u Evropi, crkva je u Danskoj bila krupni zemljoposednik, i svi su njeni interesi bili povezani sa interesima feudalne aristokratije koja se rađala. I aristokratija i kraljevi štitili su crkvu i izdašno joj darivali zemlju. Krajem XI veka kraljevi su uveli obavezni desetak u korist crkve. To je izazvalo veliki ustanak danskog seljaštva, i u vreme tog ustanka bio je ubijen kralj Knut (1086. godine), koji je od crkve proglašen za sveca [2].
Početkom XII veka izbili su novi seljački nemiri isto tako zbog crkvenih nameta. Seljaštvo postepeno pada u zavisnost od krupnih crkvenih i svetovnih zemljoposednika. Razvitku krupnih zemljoposeda i obrazovanju klasa u Danskoj pomagalo je postojanje robova, od kojih je većina bila naseljena na zemlju. Robovima su postojali ratni zarobljenici i dužnici koji ne bi isplatili dug; ponekad su robovi i kupovani [2].
Širenje[uredi | uredi izvor]
Rano širenje[uredi | uredi izvor]
Pomorska trgovina povezana s razbojništvom, karakteristična za epohu vikinga, nije prestala u skandinavskim zemljama ni u sledećim vekovima. Danska je delom trgovala sa svojim susedima — severonemačkim i slovenskim zemljama, a delom i pljačkala. XI i XII vek protekli su u ogorčenoj borbi između Danaca i Baltičkih Slovena. No u isto vreme uspostavljene su i trajne trgovačke veze sa obalama Severnog i Baltičkog Mora. Danska je snabdevala severnu Nemačku ribom i, jednim delom, poljoprivrednim proizvodima — mesom i žitom. Proizvodi izvoženi iz Danske počeli su da igraju vidnu ulogu u severnoj trgovini. Krajem XII veka u Danskoj su počeli da niču gradovi [2].
Valdemar I[uredi | uredi izvor]
Trgovačko-razbojnički interesi danskih feudalaca potsticali su ih na osvajačku politiku, osobito u drugoj polovini XII veka, kada je razvitak feudalizma znatno krenuo napred. Danci su počeli da se takmiče s Nemcima u osvajanju i pljačkanju Pribaltika. Osvajanja su počela za vlade Valdemara I (1157—1182) i vođena su pod uobičajenom firmom krstaških ratova protiv pagana. 1166 g. Danci su zauzeli slovenski grad Arkonu na ostrvu Rujan (Rigenu), porušili i opljačkali hram Svetovida. Rujanski kneževi postali su danski vazali [3].
Knut VI[uredi | uredi izvor]
Naslednik Valdemara I Knut VI (1182—1202) koristio se slabošću carstva u kome je tada vođena borba između dva cara (Filipa Švapskog i Otona IV), i zauzeo veći deo Primorja, Holštajn, Meklenburg, Libek i Hamburg. Knut VI uzeo je titulu kralja Danaca i Slovena (Rex Danorum et Slavorum) [3].
Valdemar II[uredi | uredi izvor]
Brat i naslednik Knuta Valdemar II (1202—1241) proširio je danska osvajanja na Istok. Zauzeo je ostrvo Ezel. Na poziv episkopa Rige pripremio je krstaški rat protiv Estonaca, osvojio njihovu zemlju i osnovao grad Revel (Talin) [3].
Širenje danske vlasti na Baltičkom Moru dovelo je Dansku u sukob s nemačkim feudalcima. Valdemar II bio je zarobljen i prinuđen da se odrekne svih danskih osvajanja na jugu Baltičkog mora, sem Rujane, a isto tako i Estonije (on ju je, doduše, ubrzo uzeo natrag) [3].
Unutrašnji sukobi[uredi | uredi izvor]
XIII vek u Danskoj karakteriše opadanje kraljevske vlasti, porast samostalnosti feudalaca i neprekidni feudalni meteži. Te su meteže podržavali Nemci, zainteresovani za opadanje političkog značaja Danske, osobito grofovi Holštajna i gradovi severne Nemačke, u prvom redu Libek [3].
Danski su kraljevi delili državu sinovima, od kojih je svaki docnije težio da od dobijenog dela načini nasledni posed. Karakter tih meteža postajao je krajnje ogorčen. Za jedan vek, od 1240 do 1341 g., mali je broj danskih kraljeva umro prirodnom smrću. U to je doba međunarodni značaj Danske jako opao [3].
Tim su se koristili severonemački gradovi, koji su se u XIV veku ujedinili u Hanzu. Oni su učvrstili svoje trgovačke pozicije u Danskoj i dobili značajne povlastice; tu je glavna uloga pripadala Libeku. U većini danskih gradova Libek je imao svoje kontoare, ponegde su mu pripadali čitavi kvartovi. Zanatlije iz Libeka lovile su ribu u danskim vodama ne plaćajući nikakvu trošariiu. Te su privilegije bile posle proširene i na druge Hanzine gradove. Hanzini trgovci su se bogatili prodajući Dancima lošu robu, nesavesno ih varajući prilikom kupovanja robe u Danskoj i opijajući Dance alkoholnim pićem. Konkurencija Hanze zadržavala je razvitak zanata i trgovine danskih gradova [3].
Ograničenje kraljevske vlasti[uredi | uredi izvor]
Danski su feudalci iskoristili slabost kraljevske vlasti da bi učvrstili svoje političko gospodstvo. Borbu s kraljevskom vlašću poveli su crkveni feudalci, koji su zavladali ogromnim zemljišnim posedima. Nadbiskup Lunda Jakov Erlandson zatražio je potpunu samostalnost crkve u sudstvu. Borba se otegla više godina. Na kraju krajeva crkvi je pošlo za rukom da svi njeni zahtevi budu primljeni. Odmah za sveštenstvom istupili su i svetovni feudalci [3].
1282. godine pod pritiskom svetovnih i duhovnih feudalaca kralj Erik Hliping bio je primoran da u Niborgu izda povelju, po kojoj se kralj obavezuje da će svake godine sazivati narodnu skupštinu (parliamentum quod hoff dicitur; u XIV veku počela se nazivati Danehof). To je bila starinska narodna skupština na kojoj ne učestvuje samo aristokratija, već i predstavnici građana i slobodnog seljaštva. Ali u to doba sva se njegova moć koncentrisala u rukama duhovnih i svetovnih magnata. Kralj se obavezao da nikoga neće zatvarati u tamnicu bez zakonske sudske odluke [3].
U Danskoj se plemstvo sastajalo na velikim saborima, pokušavajući da ograniči moć kraljeva. Godine 1282. Erik je bio primoran da se obaveže da saziva veliki sabor jednom godišnje [4].
Pokušaji Erika da izbegne ispunjavanje tih obećanja doveli su do aristokratske zavere. Kralj je bio ubijen (1286. godine). Njegove ubice podržavalo je sveštenstvo koje je našlo zaštitnika u ličnosti pape Bonifacija VIII [5].
Plemstvo je do XIV veka postalo dominantno u Danskoj tako da kraljevi nisu mogli ništa da učine bez njihovog odobrenja [6].
Kada je biran kralj Kristof II (1320—1332), uzeta je od njega pismena obaveza da će se pridržavati privilegija aristokratije i crkve: da duhovna lica neće pozivati pred kraljevski sud, da na crkvu neće udarati nikakve dažbine, da u svoje veće neće puštati strance, da im neće davati feude i da neće počinjati nikakav rat bez saglasnosti aristokratije. Plemstvo je pretvorilo svoja lena u potpunu naslednu svojinu, oslobođenu svih dažbina. Mnogi slobodni seljaci izgubili su u to vreme svoje zemlje i bili prinuđeni da traže zaštitu od krupnih zemljoposednika, koji su prelazili u položaj kmetova [7].
Posle smrti Kristofa II u toku osam godina kraljevski presto bio je upražnjen. U to doba gotovo celu Dansku bili su osvojili delom Šveđani, delom Hanza, delom vojvode Šlezviga a delom grofovi Holštajna [7].
Valdemar IV Aterdag[uredi | uredi izvor]
Posle međuvlašća na presto je bio doveden sin Kristofa II Valdemar IV Aterdag (1340—1375). On je u početku vladao samo severnim Jilandom. Ali, njemu je pošlo za rukom da postepeno okupi u svojim rukama sve danske oblasti i da je ponovo učini velikom silom na Baltičkom moru [7].
U svojoj politici on je imao mogućnost da se oslanja na ritere i na slobodno seljaštvo, koje je, iako oslabljeno, još uvek bilo uticajno (početkom XV veka slobodnom je seljaštvu pripadalo do 15% čitave zemljišne svojine). Uvlačene sve više u tržišne odnose, te su grupe sve više stradale od feudalnog rasula, od nasilja feudalaca, od monopolističkog položaja Hanze i videle u jakoj kraljevskoj vlasti svoj oslonac [7].
Uz njihovu pomoć Valdemar IV je zavladao ranijim danskim zemljama. Doduše, 1346 g. on je prodao udaljenu Estoniju Tevtonskom redu za 19 hiljada srebrnih maraka, ali je za taj novac kupio znatan deo založenih i prodatih kraljevskih domena. Dažbine seljaka koji su živeli na tim domenima postale su jedan od važnih izvora kraljevskih prihoda. Već 1349. godine on je vladao gotovo celom Danskom zapadno od Zunda, 1357. godine naneo je poraz grofovima Holštajna, 1366. godine povratio je danske posede na jugo-zapadu Skandinavskog poluostrva, koje su bili zauzeli Šveđani. To mu je donelo Zund s njegovim čuvenim lovištima haringa. Po rečima savremenika, tamo se u septembru i oktobru svake godine sakupljalo 40 hiljada brodova sa 300.000 ribara. Carine na ta lovišta ribe predstavljale su najvažniji izvor kraljevskih prihoda [7].
Valdemar IV je reorganizovao vojsku. Sem feudalne vojske on je tražio da mu gradovi stave na raspoloženje ljude i brodove, a kupio je pešadiju — strelce — među seljaštvom. Gradio je zamkove, koristeći se prinudnim radom seljaka, i davao ih sa okolinom u leno svojim pristalicama. Ustanci feudalaca, nezadovoljnih jačanjem kraljevske vlasti, dali su mu povod za konfiskacije, kojima je povećavao kraljevski domen. U ruke mu j pao i niz feuda koji su ostali bez sopstvenika u doba crne smrti, koja je pustošila Dansku od 1349. do 1350. godine [7].
Ojačavši na taj način kraljevsku vlast i njene izvore sredstava, Valdemar IV je odlučio da zada udarac severonemačkoj Hanzi, od koje je u to vreme obrazovan moćan savez. 1361. godine zauzeo je Vizbi na Gotlandu, važan centar Hanzine trgovine u Skandinaviji, i tamo došao do ogromnog plena. On je uspeo da razbije Hanzinu flotu. Ali je to izazvalo ujedinjenje 60 Hanzinih gradova, Švedske, Meklenburga i Holštajna s ciljem da se uništi Danska. Podržavala ih je i danska aristokratija, digavši ustanak protiv Valdemara na Jilandu. Hanza i njeni saveznici naneli su Valdemaru potpun poraz. 1370. godine Danska je bila primorana da zaključi u Štralzundu mir pod krajnje nepovoljnim uslovima: Hanzi je priznala sve privilegije, ustupila joj je nekoliko utvrđenih mesta i dala joj pravo da se meša u izbor danskog kralja [8].
Margarita Danska[uredi | uredi izvor]
Politiku Valdemara IV nastavila je njegova kći Margarita, žena norveškog kralja Hokona VI. Posle Valdemarove smrti ona je postigla da na danski presto bude izabran njen maloletni sin Olaf, koji je 1380. godine nasledio i norveški presto. Margarita je kao regentkinja vladala obema državama. Olaf je umro 1387. godine i Margarita je postala kraljica. Koristeći se unutrašnjom borbom u Švedskoj, ona je dobila i švedsku krunu (1389. godine). Ona je sada stajala na čelu vrlo velike evropske države. Margarita je težila da učvrsti ujedinjenje tri severne kraljevine, da ih obezbedi svojoj dinastiji i da u isto vreme stvori političku prevlast Danske u toj zajednici. Ona je postigla da njen bratanac iz trećeg kolena, Erik Pomeranski, bude izabran najpre za kralja Norveške, a onda Danske i Švedske. 1397. godine u Kalmaru, na skupu duhovne i svetovne aristokratije sve tri kraljevine, Erik je bio svečano krunisan za kralja Danske, Švedske i Norveške. Uslovi pod kojima su se sve tri zemlje ujedinile nisu bili formalno utvrđeni, ali je Kalmarska unija u celini donosila sve koristi samo Danskoj [9].
Margarita je i dalje vladala zemljama Kalmarske unije sve do svoje smrti (1412. godine) [9].
Čitavu dansku aristokratiju obuzeo je strah od mudrosti i moći te žene.
— kaže savremena hronika. Margarita je vodila samovlasnu politiku u težnji da sebi potčini feudalce na svim njihovim posedima. Svojim najbližim ljudima ona je obilno delila feude i biskupska mesta kako u Danskoj, tako i u Švedskoj i Norveškoj [9].
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ Pejnter 1997, str. 219.
- ^ a b v g d đ e ž z i j Udaljcov 1950, str. 317.
- ^ a b v g d đ e ž z Udaljcov 1950, str. 318.
- ^ Pejnter 1997, str. 219–220.
- ^ Udaljcov 1950, str. 318–319.
- ^ Pejnter 1997, str. 220.
- ^ a b v g d đ Udaljcov 1950, str. 319.
- ^ Udaljcov 1950, str. 319–320.
- ^ a b v Udaljcov 1950, str. 320.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Pejnter, Sidni (1997). Istorija srednjeg veka (284-1500). Beograd: Clio.
- A. D. Udaljcov, J. A. Kosminski i O. L. Vajnštajn, Istorija srednjeg veka, 1950. Beograd