Zemlje mađarske krune
"Zemlje mađarske krune"[1][2][3] bio je titularni izraz mađarskih pretenzija na različite teritorije koje je mađarski kralj vladao nominalno ili apsolutno. One se razlikuju od Zemlje krune Svetog Stefana, koje su se odnosile na sastavni deo teritorije Austrougarske nakon Austrougarskog kompromisa 1867. do raspada „Carstva” 1918. godine na kraju Prvog svetskog rata.
Srednji vek[uredi | uredi izvor]
Ladislav I Sveti je 1091. godine (?) koristio titulu „kralj Slavonije“. Godine 1102., za vreme mađarskog kralja Kolomana, Kraljevina Hrvatska je stupila u dinastičku uniju sa Kraljevinom Ugarskom, i time je Hrvatska postala autonomna kraljevina unutar nje, podvrgnuta Ugarskoj kruni. Stoga su uzastopni ugarski kraljevi nosili dodatnu titulu „Kralj Hrvatske i Dalmacije“.[4]
Godine 1136. kralj Bela II je prvi put izvršio invaziju na tadašnju Bosnu i pokrenuo dugotrajne napore u pokušaju da se Bosna potčini Ugarskoj kruni.[5] Iako je bila deo mađarske krunske zemlje, Banovina Bosna je bila defakto nezavisna država tokom većeg dela svoje istorije.[6][7][8]
Godine 1137. kralj Bela II preuzeo je titulu „kralja Rame“ („Rex Ramae“) da bi označio svoju vladavinu Bosnom, „Rama“ je ime reke u Bosni, a tako su bili i njegovi naslednici. Kralj Bela II je takođe ustanovio nižu titulu "vojvoda bosanski" kao počasnu titulu za svog odraslog sina, kasnije kralja Ladislava II.
Nakon što su se Stefan Nemanja i njegov sin Vukan Nemanjić zakleli na vernost kralju Emeriku, on je 1202. godine preuzeo titulu kralja Srbije („Rex Serviae“).[9]
Halicka kneževina (Kneževina Galicija) je pripojena zemljama mađarske krune za vreme kralja Andrije II, koji je usvojio titulu „kralja Galicije“.[10] Uzastopni kraljevi su obično nosili alternativnu titulu „Kralj Lodomerije i Galicije“,[10] „Lodomerija“ koja je označavala grad Volodimir-Volinski (danas u Ukrajini).
Mađarski Bela IV započeo je ekspanzionističku politiku prema Kumaniji. On je promovisao hrišćanske misije među paganskim Kumanima koji su živeli u ravnicama južno od Karpata. Godine 1228. osnovao je eparhiju kumansku koja je u početku bila pod jurisdikcijom Estergomske arhiepiskopije. Lokalne poglavice su priznale njegovu vlast i on je 1233. godine usvojio titulu kralja Kumanije („Rex Cumaniae“).
Kralj Stefan V je osvojio teritoriju u Bugarskoj, primio za vazale njene lokalne plemiće i posle toga nosio titulu „kralja Bugarske“.[11]
Rođenje tri carstva[uredi | uredi izvor]
Između 1526. i 1541. godine Mađarska kraljevina se raspala na tri dela. Od 16. veka pa nadalje, Mađarska, Hrvatska i Erdelj bile su tri kraljevine krune.[1] Ove zemlje su imale veze jedna sa drugom, ali su tokom vekova postajale sve više i više autonomne.[1]
U 18. veku zemlje mađarske krune činile su Kraljevina Ugarska, Kraljevina Hrvatska i Kraljevina Slavonija sa gradom Fijume, Kneževina Transilvanija (1711–1867), Hrvatska vojna krajina, Slavonska vojna krajina i srpsko-mađarske vojne granice.
Galiciju su stekli Habzburzi u ime Mađarske krune, međutim, nije bila pripojena Mađarskoj.[1]
Tokom Mađarske revolucije 1848. godine, mađarska vlada je u aprilskim zakonima iz 1848. proglasila da je Transilvanija postala potpuno integrisana u Mađarsku. Međutim, nakon propasti revolucije, martovski ustav Austrije definisao je da je Kneževina Transilvanija posebna krunska zemlja koja je potpuno nezavisna od Mađarske.[12]
Godine 1867, dve krunske vladavine, Transilvanija i Mađarska, ponovo su ujedinjene u procesu stvaranja Austrougarske. Međutim, Kraljevina Hrvatsko-Slavonska je zadržala i poboljšala svoj položaj kao autonomne oblasti u okviru zemalja krune Svetog Stefana. Godine 1881. ukinute su hrvatska i slavonska vojna granica i ujedinjene u Hrvatsko-slavoniju.
Posle Prvog svetskog rata, Transilvanija je pripala Rumuniji, a Hrvatska (sa Slavonijom) formirala je Državu Slovenaca, Hrvata i Srba (1. decembra 1918. ujedinila se sa Kraljevinom Srbijom u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca). Grad Fijume je postao kratkotrajna Slobodna država Fiume sve do 1924. godine kada je ustupljen Italiji. Teritorije južnomađarskih županija u Banat, Bačka i Baranja (zapad Tamiške županije, Torontalske županije, Bačko-bodroške županije i Baranjske županije) kao pokrajine Banata, Bačke i Baranje ušle su u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Spisak titula[uredi | uredi izvor]
| Titula | Prvi mađarski vladar sa ovom titulom | |
|---|---|---|
| 1. | Kralj Mađarske | Stefan I Ugarski |
| 2. | Kralj Hrvatke | Koloman |
| 3. | Kralj Slavonije | Ladislav I Sveti |
| 4. | Kralj Srbije | Emerik Ugarski |
| 5. | Vladari Galicije | Andrija II Arpadović |
| 6. | Kralj Bugarske | Stefan V Ugarski |
| 7. | Vlaški vladari | Bela IV |
| 8. | Kralj Lodomerije i Galicije | Karlo Robert |
| 9. | Kralj Rame | Bela II |
| 10. | Kralj Dalmacije | Koloman I |
| 11. | Kralj Jerusalema | Andrija II |
| 12. | Grof Sekelja | Kralj Sveti Stefan I |
| 13. | Knez Volhinije | Mašarski kraljevski knez Andraš |
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g Laszlo Péter, Hungary's Long Nineteenth Century: Constitutional and Democratic Traditions in a European Perspective, BRILL, 2012, pp. 51–56
- ^ David F. Good, The Economic Rise of the Habsburg Empire, 1750–1914, University of California Press, 1984, p. 3
- ^ Alan Sked, Radetzky: Imperial Victor and Military Genius, I.B.Tauris, 2011, p. 3
- ^ Titles of king of Hungary - eurulers.altervista.org
- ^ Marko Attila Hoare (2007). The History of Bosnia: From the Middle Ages to the Present Day, Saqi. str. 35. ISBN 9780863569531.
- ^ Mojzes, Paul (2000). Religion and the war in Bosnia. Oxford University Press. str. 22. „Medieval Bosnia was founded as an independent state (Banate) by Ban Kulin (1180-1204).”
- ^ Fine 1994, str. 44, 148.
- ^ Klaić 1994, str. 34, 42, 55, 58, 71, 76, 105, 116, 119, 169, 172, 173, 181, 183, 186, 221, .
- ^ Szekfű, Gyula (2000). A magyarság és a szlávok. Lucidus. str. 193. ISBN 9789638595478.
- ^ a b Vasylʹ Mudryĭ, Lviv: A Symposium on Its 700th Anniversary, 1962, p. 62
- ^ Engel, Pal (4. 5. 2001). Realm of St. Stephen: A History of Medieval Hungary, 895-1526. I. B. Tauris. str. 107. ISBN 1-86064-061-3.
- ^ Austrian Constitution of 4 March 1849. (Section I, Art. I and Section IX., Art. LXXIV)
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Fine, John Van Antwerp Jr. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press. ISBN 0472081497.
- Fine, John Van Antwerp Jr. (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press. ISBN 0472082604.
- Klaić, Nada (1994) [1994]. Srednjovjekovna Bosna. Zagreb: Eminex. ISBN 953-6112-05-1.