Istorija srpskog filma

Plakat prvog srpskog igranog filma *Život i dela besmrtnog vožda Karađorđa* iz 1911.

Film je moderna umetnost koja u velikoj meri zavisi od nauke i tehnologije. Prva filmska predstava prikazana je u Parizu 28. decembra 1895, a šest meseci kasnije, ista je prikazana 6. juna 1896. u Srbiji, u kafani Kod zlatnog krsta.^[1] Predstavi su prisustvovali kralj Aleksandar Obrenović i kraljica Natalija.

Prvi stalni bioskop otvoren je u Beogradu 1909, a ubrzo je uslijedilo otvaranje drugih bioskopa u Beogradu i drugim gradovima Srbije. Prvi filmski producent bio je Svetozar Botorić, vlasnik bioskopa „Pariz“, koji je angažovao francuske snimatelje za proizvodnju filmskih žurnala o prestoničkim događajima. Prvi srpski film Život i delo Besmrtnog Vožda Karađorđa sniman je 1911. godine u režiji Čiča Ilije Stanojevića. Rad na snimanju dokumentarnih filmova intenziviran je u doba balkanskih i Prvog svjetskog rata. Veliki dio te filmske građe sačuvan je i nalazi se u arhivu jugoslovenske konoteke u Beogradu. U Vojvodini se putujući kinematografi javljaju u isto vrijeme kad i u Srbiji, a prvi stalni kinematograf u Vojvodini otvoren je u Somboru 1906. I još jedan događaj privlači pažnju u istoriji srpskog filma. Poslije povlačenja srpske vojske preko Albanije, na Krfu je pri Srpskoj komandi osnovana filmska sekcija sa zadatkom da prikazuje savezničke filmove srpskoj vojsci i da snima ratna zbivanja na Solunskom frontu. Najznačajniji član te sekcije Mihailo Mihailović postao je jedan od pionira filma u Kraljevini Jugoslaviji.

Filmsko stvaranje[uredi | uredi izvor]

Početak filmske produkcije u Srbiji počinje 1911. kada je producent Svetozar Bototrić producirao, dva igrana filma Život i dela besmrtnog Vožda Karađorđa i Ulrih Celjski i Vladislav Hunjadi koje je režirao Čiča Ilija Stanojević,^[2] kao i dokumentarni film Ciganska svadba. U istoriji filma su zabeleženi i pokušaji Đoke Bogdanovića sa njegovom velikom dokumentarnom produkcijom, braće Bože, Pere i Svetolika Savića u uspostavljanju produkcije srpskih filmova.^[3]

Od 1911. do 1913, De Beri je snimio oko 20 dokumentarnih filmova za Svetozara Botorića, među najpoznatijima su Svečana predaja starih i prijem novih zastava, Odlazak kralja, prestolonaslednika i princeze Jelene u Petrograd, Trke na Banjici, Letenje avijatičara Đovanija Vidmera na Banjici“ i drugi. Slavko Jovanović je uz Luja de Berija koji je snimao filmove iz Balkanskih ratova naučio zanat i postao prvi srpski filmski snimatelj, snimao je filmove za Svetozara Botorića ali i za druge filmske producente.

Produkcija[uredi | uredi izvor]

Posle Drugog svetskog rata Beograd postaje filmski centar Srbije i Jugoslavije, sa značajnim produkcijskim kućama Jugoslovenske kinoteke, „Zastava film“, „Avala film“, „Filmske novosti“, „Dunav film“, „Jadran film“. Značajni igrani film je Slavica (1947), prva ekranizacija književnog dela Sofka (1948), prvi film u boji je Pop Ćira i pop Spira prve srpske režiserke Soje Jovanović. Vrhunac predstavljaju 1961—1971. godine s pojavom crnog talasa: Dušan Makavejev, Aleksandar Petrović, Živojin Pavlović i dr. Aleksandar Petrović je najuspješniji, koji je u filmu Tri snimljenom po novelama Antonija Isakovića dostigao savršenstvo filmskog izraza i forme. Drugi njegov film Skupljači perja dobio je Gran pri na međunarodnom filmskom festivalu u Kanu. Značajni reditelji su Živojin Pavlović poznat po filmovima: Buđenje pacova, Kad budem mrtav i beo i dr. Dušan Makavejev: Čovek nije tica. „Crni talas“ je zbog neutralističnog prikazivanja savremenih prilika podvrgnut žestokoj partijskoj ideološkoj kritici i ugušen. Među kasnijim rediteljima izdvajaju se Goran Paskaljević, Srđan Karanović, Goran Marković, Slobodan Šijan, Emir Kusturica, najuspješniji srpski filmski stvaralac, dobitnik mnogih međunarodnih nagrada. Značajan je i srpski dokumentarni film. Oko filmskog preduzeća „Dunav film“ oformila se beogradska škola dokumentarnog filma koja se pročula po mnogim nagradama osvojenim na međunarodnim festivalima.