Kraljevina Kartlija-Kahetija
| Kraljevina Kartlija-Kahetija ქართლ-კახეთის სამეფო (gruzinski) Kartlija-Kahetija | |||
|---|---|---|---|
 Zastava
 Grb
| |||
 Kraljevina Kartlija-Kahetija u 18. veku | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | istočna Evropa | ||
| Zemlja | Gruzija, Azerbejdžan | ||
| Prestonica | Tbilisi | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | gruzijski | ||
| Religija | pravoslavlje | ||
| Politika | |||
| Oblik države | kraljevina | ||
| — Kralj | Georgije XI | ||
| Vladajuća partija | Bagration | ||
| Istorija | |||
| Postojanje | |||
| — Osnivanje | 1762. | ||
| — Ukidanje | 1801. | ||
| — Status | bivša država | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice Kraljevine Kartlije-Kahetije | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
| |||
| Istorija Gruzije |
|---|
.jpg) |
 Istorija Gruzije |
Kartli-kahetinsko kraljevstvo (gruz. ქართლ-კახეთის სამეფო) je gruzijska država, koja je osnovana 1762. godine[1][2] kao rezultat ujedinjenja dve isočno-gruzijske države, kraljevstva Kartil sa Kraljevstvom Kaheti, koja je kao nezavisna država postojala od raspada Gruzije u XV veku. Od početka 16. veka, i potvrđivanja mira u Amasiju 1555. godine, oba kraljevstva su se naizmenično nalazila pod persijskom vlašću, sve do smrti persijskog Nadir-šaha 1747. godine kada su oba kraljevstva pod energičnim Iraklijem II, defakto proglasili nezavisnost i ujedinjenje. Iraklije je uspeo da posle vekova periodičnih persijskih okupacija Gruzije , uspeo je da osigura nezavisnost u vreme obnove carstva pod Zadn dinastijom koja je zavladala Iranom posle građanskog rata i haosa koji je potresao Persiju. Godine 1783. zaključio je Georgijevski sporazum, čime će i formalno Gruzija doći pod zaštitu ruskog cara, i koja će biti nominalna garancija zaštite Gruzije od persijskih pretenzija kao i od “ svakog osvajanja ili napada na Gruziju”. Do 1790. godine na vlast u Iranu dolazi još moćnija dinastija Kadžara koju je osnovao Muhamed-han, i koji će se pokazati kao ključna figura tokom kratkog postojanja ovog carstva. U narednih nekoliko godina, nakon što je osigurao iranske zemlje, novi persijski car prvo je krenuo u ponovno osvajanje Kavkaza kako bi ga ponovo uključio u persijke posede. Nedugo zatim zatražio je od Iraklija II da poništi ugovor koji je sklopio sa Rusijom i da dobrovoljno prihvati persijsko sizerenstvo i tako povrati mir i prosperitet svojoj državi, što je Iraklije II odbio, da bi zatim Mauhamed- han napao Karli-Kahetinsko kraljevstvo, zauzevši Tbilisi, i u potpunosti ga vratio pod persijsku vlast. Narednih godina usledio je period tokom kojeg su vladli haos i opšte pometnje, on se završio 1801. godine zvaničnom anaeksijom od strane Aleksandra I Ruskom carstvu za vreme vladavine Iraklijevog sina Georgija XI na gruzijskom prestolu. Nakon Rusko-persijskog rata (1804—1813), Persija je i zvanično ustupila ove predele Ruskom carstvu, što je označilo početak centralne uloge Rusije u istoriji Kavkaza i Gruzije.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Istorijski gledano, Kartli je bila dominantna pokrajina u Gruziji, ali u to vreme, ona je bila oslabljena zbog iranske vojne invazije i upada iz nekoliko susednih kraljevstava sa istoka.Stoga, je kraljevina Kaheti postala najjača država sa prestonicom u gradu Telavi, koji je postao prestonica nove države.Ujedinjenje ovih država nije sprečilo Persiju da kasnije ponovo stavi pod svoju kontrolu sve ove teritorije, što je pokušavala u više navrata tokom 16 veka.
Tražeći zaštitu od ovih napada, 1783. kralj Iraklije II zaključio je Georgijevski sporazum sa Rusijom, kao rezulta ovog sporazuma izvršen je prenos ovlašćenja na Rusiju po pitanju : odbrane i spoljnih poslova, i najvažnije, što je proglašena nezavisnost od Persije i drugih velikih sila[1]. Međutim, uprkos svim ovim ustupcima učinjenim Rusiji,Iraklije II uspešno je održao unutrašnju autonomiju svoje države.[1]
Persijska invazija[uredi | uredi izvor]
Nakon smrti Nadir-šaha, karaljevine Kartli i Kaheti oslobodile su se persijske vlasti, a zatim su se ujedinile putem personalne unije pod kraljem Iraklijem II 1762. godine. Između 1747. i 1795. godine Iraklije je bio primoran na oprezne poteze, zbog događaja koji su se odigravali u samoj Persiji, koja je i sama proživljavala unutrašnju krizu, kako bi sačuvao gruzijsku samostalnost za vreme Zand (dinastije) perioda[3]. Iraklije II je 1783. godine stavio svoju sržavu pod pokroviteljstvo Rusije potpisivanjem Georgijevskog sporazuma. Tokom poslednjih nekoliko decenije 18. veka, Gruzija je postala monogo važniji element u rusko-persijskim odnosima nego pojedine teritorije na severu Irana, kao što su Mazandaran ili čak Gilan[4]. Za razliku od Petra I , Katarina Velika, koja je u tom periodu vladala Rusijom, gledala je na Gruziju kao na stub svoje kavkaske politike, radi ostvarivanja svojih novih aspiracija ona je trebalo da posluži kao baza za operacije koje će se sprovoditi protiv Persije i Osmanlijskog carstva[5], koji su u tom periodu predstavljali glavne političke rivale Rusije u tom regionu. Pored toga, mogućnost za zaposedanje još jedne luke na gruzijskoj obali Crnog mora moglo je biti idealno rešenje za narstajuće potrebe Rusije. Ograničeni Ruski kontingent od dva pešadijska bataljona sa četiri artiljerijska oruđa stigao u Tbilisi 1784.[3], ali je povučen, uprkos očajničkim protestima Gruzije, a 1787. zbog novog rata protiv Osmanlijske Turske koji se odvijao na drugom frontu.[3]
Posledice ovih događeja osetiće se nekoliko godina kasnije, kada će nova dinastija, Kadžara izaći kao pobednik posle dugotrajnih borbi za vlast u Persiji. Kadžar-šah, Aga Mohamed Kan, kao svoj prvi cilj, [6] postavio je rešavanje pitanja Kavkaza tako što bi on ponovo bio vraćen pod perijsku vlast. Za Mohamed Kana, ponovno vraćanja Gruzije u sastav Persijskog carstva bio je deo istog procesa koji je doveo pod njegovu vlast Širaz, Isfahan i Tabriz[3]. On je, želeo da Gruzija kao u vreme njegovih prethodnika Safavida i Nadir-šaha, ponovo postane persijska pokrajina kao i svaka druga npr. Horasan[3]. Prema Kembridžkoj Istoriji Irana, stalna otcepljivanja teritorija bila su nezamisliva za persijance koji su smatrali da se u takvim situacijama mora pružiti energičan otpor onako kako bi se sprečilo odvajanje provincije Fars, Gilan ili bilo koji drugi deo carstva[3]. To je bio logičan potez Aga Mohamed Kana koji je bio neophodan kako bi se osvajanjem Kavkaza povratile izgubljene pokraine, koje su se osamostalile posle smrti Nadir-šaha i propasti Zand dinastije, što je u očima persijanaca smatrano izdajom kada se Gruzija odvojila.[3]
Tokom perioda mira koji je usledio posle stalnih unutrašnjih sukoba i previranja i uspostavljanja reda u severnim, zapadnim i centralnim delovima Irana, persijanci su od Iraklija II zatražili da raskine sporazum koji je prethodno zaključio sa Rusijom, i da prihvati vrhovnu vlast Persije[6], u zamenu za mir i bezbednost u njegovom kraljevstvu. Osmanlije, persijski suparnici u tom području priznali su persijancima pravo nad Kartli i Kaheti državama prvi put posle četiri veka sukoba oko tih teritorija[7]. Iraklije II je zatim obrati od svom formalnom savezniku,Ruskoj carici Katarini II , moleći za barem 3000 ruskih vojnika[7], bio je ignorisan, tako da je Gruzija na kraju bila prepuštena sama sebi u otklanjanju persijske opasnosti[8]. Uprkos tome Iraklije II je idalje odbacivao ultimatum persijanaca.[8]
Nedugo zatim Aga Mohamed Han je prešao reku Aras, nakon promene pomenute situacije tokom koj je pridobio podršku vazalnih hanova iz Jerevana i Ganje, uputio je Irakliju poslednji ultimatu, koji je ovaj ponovo odbio, ali je poslao svog izaslanika u Sankt Peterburg. Gudovič koji se u to vreme nalazio u Georgijevsku, savetovao je Iraklija da izbegne “troškove i sukobe” dok se IraklijeII, zajedno sa Solomonom II i nekim Imeritima kretao u pravcu juga ka Tbilisiju, kako bi zaustavio persijance.
Sa polovinom svojih trupa Aga Mohamed je prešao reku Aras. Oni su sada marširali ka Tbilisiju, gde će se odigrati veliki sukob između persijanaca i gruzijske vojske. Iraklije II uspeo je da mobiliše 5000 ljudi, uključujući i nekih 2000 ljudi iz susedne gruzijske kraljevine Imeritije koje je predvodio kralj Solomon II. Gruzijci su se nalazili u beznadežnoj sistuaciji jer su bili višestruko nadbrojani, i pored žestokog otpora na kraju su bili poraženi. Kroz nekoliko sati, persijski šah Aga Mohamed Han stavio je pod punu kontrolu glavni grad Gruzije. Persijska vojska marširala je nazad natovarena velikim plenom i hiljadama zarobljenika.[8][9][10]
Na ovaj način, nakon osvajanja Tbilisija biće uspostavljena efektivna kontrola nad Istočnom Gruzijom, da bi Aga Mohamed Han i formalno bio krunisan 1796. godine u Mugahalskoj ravnici (današnji Azerbejdžan). Prema beleškama iz Kabridžke istorije Irana; “Ruski klijent, Gruzija, bio je kažnjen, a ruski prestiž, oštećen.” Iraklije II vrato se u grad kako bi pokrenuo njegovu obnovu, ali razaranja koja je grad doživeo zadala su smrtan udarac svakoj daljoj nadi i novim projektima. Nakon lekcije koju je dobio tokom pada Tbilisija General Gudovič je krivicu svalio na same gruzijce. [11] Kako bi se povratio ruski prestiž, Katarina II je objavila rat Persiji, na predlog Gudoviča [11], i poslala vojsku pod komandom Valerijana Zubova na oblasti koje su se nalazile pod upravom Kadžarske Persije aprila iste godine, ali je novi car Pavle I koji je nasledio Katarinu II u novembru, na kratko opozvao tu odluku.
Posledice i pripajanje carskoj Rusiji[uredi | uredi izvor]
Obnova persijske vlasti nad gruzijom ovga puta bila je kratkog veka, u narednih nekoliko godina nastavilo se sa previranjima i napetostima. Godine 1797. Aga Mohamed Han ubijen je u svom šatoru dok se nalazio u Šuši, glavnom gradu Karbanaškog Hanata, koji je osvojio nekoliko dana ranije[11]. Zatim je 14. januara 1798. godine preminuo car Iraklije II , a na tronu ga je nasledio njegov najstariji sin , Georgije XII, (1746–1800) koji je 22. februara 1799. odredio za svog naslednika svog najstarijeg sina princa Davida (David Bagariton-batonišvili) 1767–1819. Iste godine, dolazi do vakuuma moći u samoj Gruziji, do ovga je uglavnom došlo zbog Aga Mohamed Hanove smrti, nakon čega su ruske trupe ušle u Tbilisi. Na osnovu člana VI sporazuma iz 1783. godine, car Pavle I je potvrdio Davidu pravo da zauzme očevo mesto kao kralj od 18.aprila 1799. godine. Međutim, došlo je do sukoba između mnogobrojnih sinova gruzijskog vladara oko toga ko će vladati posle smrti oca, Iraklije II je promenio redosled nasleđivanja pod uticajem svoje žene carice Darje, pri čemu su bili favorizovani sinovi njegove mlađe braće koja su preminula u odnosu na sopstvene sinove. Tokom dinamičnog preokreta koji je zatim usledio, gruzijski vladar je zatražio od Pavla I da zaposedne Kartli-Kaheti, kako bi svladao pobunjene velikaše iz dinastije Bagarition, i upravljo njima iz Sankt Peterburga, pod uslovom da se Georgiju i njegovi naslednicima omogući normalna vladavina — u stvari, ponudio je dinastiji Bagariton da dođe pod direktnu upravu careva dinastije Romanov[12]. Sa persijske strane se idalje nastavljalo sa pritiscima, što je Georgija XII nateralo da zahteva rusku intervenciju.[13]
Pavle je uslovno prihvatio ovu ponudu, ali pre nego što su pregovori bili završeni, on se predomislio i izdao ukaz 18. decembra 1800. godine o pripajanju (aneksiji) Kartli-Kaheti i svrgavanju dinastije Bagarition[2]. Pavle je nedugo zatim ubijen u dvorskom prevratu. Zatim je iz Rusije rečeno, da se njegov sin i naslednik Aleksandar I odriče pripajanja u korist dinastije Bagarition, ali zbog nemogućnosti određivanja legitimnog naslednika prestola, 12. septembra Aleksandar I je potvrdio odluku svog oca o pripajanju Rusiji[2]. U međuvremenu, car Georgije XII umire 28. decembra 1800. godine, pre nego što je saznao da je izgubio presto. Do sledećeg aprila, ruske trupe preuzele su kontrolu nad upravom u zemlji i u februaru 1803. godine princ David Bagration je u pratnji ruskih trupa iz Tbilisija stigao u Petrograd.
Ovakav razvoj događaja nije naterao Persiju da odustane od svojih prava povodom Gruzije, koja je u poslednja tri veka bila delom persijskih poseda na Kavkazu, [11] aneksija Kartli-Kaheta označila je početak neizbežnih ratova u 19. veku između Rusije i Persije što će se kasnije samo potvrditi Rusko-persijskim ratom (1804–1813) i Rusko-persijskim ratom (1826–1828). Ratom od 1804—1813. godine, postignuta je ključna pobeda nad Persijom kod reke Zagam , Tbilisi je bio pošteđen novih persijskih razaranja, a završio se Mirom u Gulustanu, kojim je Persija bila primorana da i zvanično preda istočnu Gruziju, Dagestan, kao i veći deo današnjeg Azerbejdžana Rusiji. Tokom rata od 1826—28. godine Rusija je od Persije preotela današnju Jermeniju , Nahičevanski Hanat, Taljiško Hanstvo i Igdir, čime su tokom 1928. godine, završena osvajanja svih kavkaskih teritorija na Transkavkazu i Severnom Kavkazu od Persije, što je obezbedilo stvaranje izuzetno jakog uporišta na Kavkazu. Delovi zapadne Gruzije će kasnije biti pridodati carstvu tokom ratovima protiv Osmanskog carstva, i tokom 19. veka.
Ruske trupe ostale su u Tbilisiju do jula 2001. godine, ostavljajući tu zemlju nakon nešto više od 200 godina.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Eur, Imogen Bell (2002). Eastern Europe, Russia and Central Asia 2003. Taylor & Francis. str. 170. ISBN 978-1-85743-137-7.
- ^ a b v Encyclopædia Britannica, "Treaty of Georgievsk", 2008, retrieved 2008-6-16
- ^ a b v g d đ e Fisher et al. (1991). str. 328.
- ^ Fisher et al. 1991, str. 327.
- ^ Mikaberidze 2011, str. 327.
- ^ a b Mikaberidze 2011, str. 409.
- ^ a b Rayfield, Donald (15. 02. 2013). Edge of Empires: A History of Georgia. Reaktion Books. str. 255. ISBN 978-1-78023-070-2.
- ^ a b v Lang, David Marshall (1962), A Modern History of Georgia. str. 38. London: Weidenfeld and Nicolson.
- ^ P.Sykes, A history of Persia, Vol. 2. str. 293.
- ^ Malcolm, Sir John (1829), The History of Persia from the Most Early Period to the Present Time. str. 189-191. London: John Murray.
- ^ a b v g Fisher et al. 1991, str. 329.
- ^ Montgomery-Massingberd, Hugh, 1980, "Burke’s Royal Families of the World: Volume II Africa & the Middle East. ISBN 978-0-85011-029-6. str. 59.
- ^ Tsagareli 1902, str. 287–288
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Tsagareli, A (1902). Charters and other historical documents of the XVIII century regarding Georgia. str. 287—288.
- Rayfield, Donald (15. 02. 2013). Edge of Empires: A History of Georgia. Reaktion Books. str. 255. ISBN 978-1-78023-070-2.
