Leskovački govor
| Južnoslovenski jezici, narečja i izgovori |
|---|
| Standardni jezici |
| Narečja |
| Izgovori |
| Istočnoštokavski dijalekti |
| Zapadnoštokavski dijalekti |
| Lokalni govori, sociolekti, žargon i ostalo |
Leskovački govor je jedna od varijanti u grupi prizrensko-timočkih govora.
Govor Leskovca i okoline spada u prizrensko-južnomoravski govorni tip prizrensko-timočkog dijalekta. On je jedno od važnih polja istraživanja srpske dijalektologije, kao nauke čiji su osnovni predmet interesovanja narodni govori.[1] Leskovački govor spada u specifičnosti leskovačke mikrosredine, i autentičan je u odnosu na susedne i slične govorne varijetete kakvi su niški ili vranjanski.
Poreklo i nastajanje leskovačkog govora[uredi | uredi izvor]
Saopštenja o genezi leskovačkog govora prvi su dali, polovinom 20. veka antropogeograf Jovan Jovanović i filolog Brana Mitrović. Jovan Jovanović je ukazao na postojanje relevantnih sličnosti leskovačkog govora i zvaničnog jezika Despotovine za vreme Stefana Lazarevića, na kojem su pisani zakoni. Preduslovi za nastanak leskovačkog govora nastali su propašću srpske despotovine 1459. godine, što je dovelo do razuđivanja srpskog naroda i raslojavanja u njegovom govornom jeziku. Leskovac i njegova okolina su ostali oaza srpskog autohtonog društva sa mnogim arhaičnim odlikama, počev od odevanja do govornog jezika koji se suštinski nije menjao tokom vekova. (...) Arhaični srpski govor razvijao se tokom osmanske okupacije najviše trpeći turske kulturne uticaje. Pre standardizacije srpskoga jezika, za Leskovac je bila karakteristična jezička asimilacija doseljenika, za čije se poreklo zna tek na osnovu naziva zaseoka ili sokaka u kojima su se nastanjivali.[2] I Brana Mitrović, navodeći lingvističku argumentaciju, dokazao je da se pomeranjem težišta srpske države na sever, aktuelni govor toga vremena zadržao i ograničio geografski u okviru kotline koja ga i dalje prostorno definiše.
Razlike u odnosu na južnomoravska narečja[uredi | uredi izvor]
Za razliku od južnomoravskog narečja koje je primilo uticaje sa raznih strana, leskovački govor je ostao u okvirima srednjevekovne jezičke varijante. Zadržavši prvobitnu recenziju, on u fonetici, morfologiji, etimologiji, sintaksi i akcentu, predstavlja potpunu diferencijaciju od južnomoravskog narečja. Leskovački govor je čuvao poluglas, diftong dz, svodeći imensku promenu na dva padeža, redukujući konjugaciju na najnužnije oblike i puneći leksiku podjednako starim i novim izrazima i rečima, postavši tako regionalni jezik leskovačkog kraja.[3]
Proučavanja leskovačkog govora[uredi | uredi izvor]
Prvi podaci o leskovačkom govoru objavljeni su u monografiji Norvežanina Olafa Broka, o srpskim dijalektima, zasnovanoj na terenskom radu oko Niša i prema tadašnjim granicama sa Turskom i Bugarskom.[4] Aleksandar Belić je reagovao na Brokovo delo naučnim raspravom Dijalekti istočne i južne Srbije.[5] Etnomuzikolog Miodrag Vasiljević, prikupio je skoro polovinu (416) od ukupnog broja leskovačkih lirskih pesama. U 1977. godini, objavljena je rasprava Jovana Mihajlovića, pod nazivom Leskovački govor,[6] a 1984. godine prvo izdanje Rečnika leskovačkog govora, autora Brane Mitrovića.[7] Tokom druge polovine 20. veka, evidentirano je više od 700 bibliografskih jedinica o leskovačkom govoru.[8] Otvorena su pitanja kulturne istorije, usmenog narodnog stvaralaštva i etničke strukture koja je u tome učestvovala. Prikupljen je obiman materijal u vidu zapisa lirskog pesništva i proze, kao i onomastičke građe. Od 2007. godine, u Leskovcu se održavaju okupljanja dijalektologa u formatu međunarodnih naučnih skupova.[9]
Strani uticaji[uredi | uredi izvor]
Više od drugih srpskih ekavsko-štokavskih govora prizrensko-timočke dijalekatske zone, jezički fond leskovačkog govora odlikuje se pozajmicama iz turskog jezika. Opšti tip je objašnjiv geografskim i drugim uslovima. Današnji govor Leskovca i okoline nije u potpunosti onakav kakav je bio pre 100, 200 i više godina. On se u ponečem razlikuje i od govora koji je ispitivao Aleksandar Belić.
Savremena upotreba leskovačkog govora[uredi | uredi izvor]
Kao jedan od nosilaca lokalnih specifičnosti, leskovački govor je imao sopstvene korene i pravac razvoja, kao i drugi dijalekti srpskoga jezika. U tom smislu, savremena dijalektologija je na stanovištu da ga treba smatrati prirodnim varijetetom jedinstvenog narodnog govora, u istoj ravni sa dijalektom istočne Hercegovine od kojeg je eksplicitnim normiranjem stvoren standardni srpski jezik. Priključenjem Kraljevini Srbiji 1878. godine, narod u oblastima Niša, Pirota, Vranja i Leskovca počeo je da prihvata službenu upotrebu standardnog srpskog jezika zadržavajući u privatnom životu upotrebu lokalnih govora. Leskovački govor se i danas paralelno koristi kao lokalna jezička praksa koja ima svoja izgrađena pravila i svoj unutrašnji život.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Marković, Jordana (2007). „Leskovački govor i srpska dijalektologija”. Književnost na dijalektu: 9.
- ^ Jovanović, Jovan (1988). „O leskovačkom govoru”. Leskovački zbornik: 227,228.
- ^ Mitrović, Brana (1979). „Pred leskovačkim govorom danas”. Leskovački zbornik. 19: 290.
- ^ Broch, Olaf (1903). Die Dialekte des südlichten Serbiens. Wien: A. Hölder.
- ^ Belić, Aleksandar (1905). „Dijalekti istočne i južne Srbije”. Srpski dijalektološki zbornik.
- ^ Mihajlović, Jovan (1977). Leskovački govor. Leskovac: Narodni muzej.
- ^ Mitrović, Brana (1984). Rečnik leskovačkog govora. Leskovac: Narodni muzej.
- ^ Bogdanović, Nedeljko (2009). O leskovačkom govoru. Leskovac: Leskovački kulturni centar. ISBN 978-86-82031-22-2.
- ^ Međunarodni naučni skup (2014). Dijalekti srpskoga jezika: istraživanja, nastava, književnost: zbornik radova s međunarodnog skupa održanog 11. i 12. aprila 1914. godine u Leskovcu. Leskovac: Univerzitet u Nišu, Univerzitet u Prištini, Leskovački kulturni centar. ISBN 978-86-82031-35-2.