Pomračenje

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Pomračenje Sunca 11. avgust 1999.
Potpuno pomračenje Meseca snimljeno 9. novembra 2003.

Pomračenje ili eklipsa je astronomski događaj tokom kojeg jedno nebesko telo ulazi u senku drugog nebeskog tela. Pomračenje može biti: potpuno, kada jedno nebesko telo bude u potpunosti zaklonjeno drugim nebeskim telom, ili delimično, kada jedno nebesko telo bude delimično zaklonjeno drugim nebeskim telom. Ovo poravnanje tri nebeska objekta poznato je kao sizigija.[1] Pomračenje Sunca ili Meseca nastaje kada se oni nalaze u blizini jednog čvora Mesečeve staze oko Zemlje (staza Meseca nagnuta je prema ekliptici za 5° 9').[2]

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Ovaj otisak prikazuje Parižane kako posmatraju pomračenje Sunca 28. jula 1851

Termin eklipsa je izveden iz starogrčke imenice ἔκλειψις (ékleipsis), što znači „napuštanje”, „propast” ili „zatamnjenje nebeskog tela”, što je izvedeno od glagola ἐκλείπω (ekleípō) koji znači „napustiti”, „potamneti” ili „prestati da postoji”,[3] kombinacija prefiksa ἐκ- (ek-), od predloga ἐκ (ek), „out”, i glagola λείπω (leípō), „biti odsutan”.[4][5]

Pomračenje Sunca[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Pomračenje Sunca

Pomračenje Sunca nastaje kada se Mesec ispreči između Sunca i Zemlje, pa delimično ili potpuno zakloni Sunce. Mesec je tada u fazi mlađaka, a Sunce se može nalaziti do 16,5° s jedne ili druge strane uzlaznog ili silaznog mesečevog čvora. Luk od 33° pokraj čvora Sunce prolazi za 34 dana, a Mesec tada može dva puta doći u fazu mlađaka (svakih 29,53 dana). U jednoj godini moraju biti barem dva pomračenja Sunca, a najviše ih može biti pet, ako se prvo dogodi početkom januara, a peto krajem decembra. Linija čvorova zakreće se retrogradno za 19,3° godišnje, pa Sunce kroz isti čvor prolazi nakon 346,62 dana (eklipsna ili drakonistička godina).[6]

Pomračenje Sunca može biti potpuno (totalno), prstenasto (anularno), delimično (parcijalno) i hibridno (kada se u središnjoj fazi pomrčenje zapaža kao potpuna, a izvan središnje faze kao prstenasto).[7] Različite vrste pomračenja nastaju jer je staza Meseca eliptična. Kada je Mesec udaljeniji, ne zaklanja celi Sunčev disk i zapaža se prstenasto pomračenje, a kada je Mesec bliže, može potpuno da zakloni Sunce i nastupa potpuno pomračenje. Pomračenje Sunca se opaža s malog dela Zemlje. Zbog okretanja Zemlje, Mesečeva senka prelazi po Zemljinoj površini od zapada prema istoku, pa se potpuno pomračenje vidi s uskoga pojasa (zone totaliteta). Senka nije šira od 270 kilometara i putuje brzinom od 1 km/s, pa potpuno pomračenje u nekoj tački Zemlje traje najviše 3 minuta 31 sekundi. Pri potpunom pomračenju zbivaju se četiri dodira: rub Meseca nailazi na rub Sunca, napredujući rub Meseca stiže do suprotnoga Sunčevog ruba, zalazni Mesečev rub dotiče početni rub Sunca, Mesec napušta Sunce; od prvoga do četvrtoga dodira mogu proći do 3 sata. Potpuno pomračenje Sunca na nekome mestu Zemljine površine javlja se u proseku svakih 400 godina. Poslednje potpuno pomračenje Sunca, vidljivo sa Balkana, dogodilo se 15. februara 1961. godine, a sledeće će se dogoditi 3. septembra 2081.

Pomračenje Meseca[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Pomračenje Meseca

Pomračenje Meseca nastaje ulaskom Meseca u Zemljinu senku, vidi se s cele Zemljine noćne polutke, pritom je Mesec obasjan zagasitocrvenom svetlošću koja se raspršila prolazeći kroz Zemljinu atmosferu. Pomračenje Meseca nastaje kada je Mesec pun, a kupa Zemljine senke udaljena je najviše 11° od jednoga Mesečevog čvora. Kako Zemljina senka tim područjem prolazi svakih 21 do 22 dana, a mene se ponavljaju svakih 29,53 dana, u jednoj godini može biti najviše 3 pomračenje Meseca, a u nekim se godinama ne dogodi ni jedno. Površina Zemljine senke nekoliko je puta veća od površine Meseca, pa Mesec može kroz senku prolaziti do 1 sat 47 minuta.[8][9]

Zbir pomračenja Meseca i Sunca u godini ne može biti veći od 7,[10] a manji od 2. Najčešće se zbivaju po dva pomračenja Sunca i Meseca, a najviše se mogu dogoditi tri Mesečeva i četiri Sunčeva, ili dva Mesečeva i pet Sunčevih. Budući da se pomračenje Meseca vidi s cele tamne Zemljine polulopte, a pomračenje Sunca samo s uskoga pojasa, čini se da se pomračenje Meseca zbiva češće od pomračenje Sunca, iako je obrnuto. Pomračenja se zbivaju gotovo u istom redosledu nakon 18 kalendarskih godina i 11 i 1/3 dana, ili 10 i 1/3 dana ako razdoblje obuhvata 5 prestupnih godina, odnosno 12 i 1/3 dana ako obuhvata samo 3 prestupne godine, što se može dogoditi na prelazu veka (Sarosov period).

Pomračenja ostalih nebeskih tela[uredi | uredi izvor]

Merkur i Venera prelaze preko Sunčevog kruga (tranzit), a Mesec i planete zaklanjaju pozadinske zvezde (okultacija).[11] Pomračenja Jupiterovih satelita služila su pomorcima u doba kada mehanički satovi nisu bili dovoljno pouzdani za određivanje tačnog vremena koje je bilo potrebno za proračun geografske dužine. Pomračenje zvezda događa se u sistemima dvojnih zvezda što se na Zemlji zapaža kao periodična promena sjaja. Zvezdu mogu delom pomračiti i ekstrasolarne planete, a to se preciznim merenjem intenziteta svetlosti zvezda može zabeležiti; na primer pratilac zvezde HD 209 458, udaljene 150 svetlosnih godina, planeta je 1,32 puta većeg poluprečnika od Jupiterovog, a zamračuje zvezdu za 1,5% svakih 3,5246 dana.

Pomračenja se istražuju radi spoznaje o masi, obimu, međusobnoj udaljenosti, inklinacijama i atmosferama tela koja se pomračuju.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Staff (31. 3. 1981). „Science Watch: A Really Big Syzygy” (Saopštenje). The New York Times. Arhivirano iz originala 10. 12. 2008. g. Pristupljeno 29. 2. 2008. 
  2. ^ Pomračenje, [1] "Hrvatska enciklopedija", Leksikografski zavod Miroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, 2014.
  3. ^ „in.gr”. Arhivirano iz originala 2018-05-11. g. Pristupljeno 2009-09-24. 
  4. ^ „LingvoSoft”. lingvozone.com. Arhivirano iz originala 2013-01-28. g. 
  5. ^ „Google Translate”. translate.google.com. 
  6. ^ Hipschman, R. (2015-10-29). „Solar Eclipse: Why Eclipses Happen”. Arhivirano iz originala 2008-12-05. g. Pristupljeno 2008-12-01. 
  7. ^ Zombeck, Martin V. (2006). Handbook of Space Astronomy and AstrophysicsSlobodan pristup ograničen dužinom probne verzije, inače neophodna pretplata (Third izd.). Cambridge University Press. str. 48. ISBN 978-0-521-78242-5. 
  8. ^ Smith, Ian Cameron. „Eclipse Statistics”. moonblink.info. Arhivirano iz originala 2014-05-27. g. 
  9. ^ Staff (6. 1. 2006). „Solar and Lunar Eclipses”. NOAA. Arhivirano iz originala 12. 5. 2007. g. Pristupljeno 2007-05-02. 
  10. ^ Gent, R.H. van. „A Catalogue of Eclipse Cycles”. staff.science.uu.nl. Arhivirano iz originala 2011-09-05. g. 
  11. ^ Espenak, Fred (12. 7. 2007). „Eclipses and the Saros”. NASA. Arhivirano iz originala 2007-10-30. g. Pristupljeno 2007-12-13. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Pomračenje na Vikimedijinoj ostavi.


Galerije slika
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Помрачење&oldid=27552736”