Četrnaesta vlada Nikole Pašića
| Datum osnivanja | 26. mart 1921. |
|---|---|
| Prethodne administracije | |
| Rasformirano | 24. decembar 1921. |
| Zamenjena sa administracijom | |
| Sedište | Beograd Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca |
| Predsednik Ministarskog saveta |
Četrnaesta vlada Nikole Pašića je bila vlada Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca koja je vladala od 26. mart 1921. do 24. decembra 1921. godine.
Vidovdanski ustav[uredi | uredi izvor]
Postojali su različiti nacrti novog ustava. Radikali i demokrate bili su za centralističko državno uređenje. I pored razlika koje su ih delile, Pribićević i Davidović saglasili su se oko nacrta novog ustava. Njima se suprotstavio Stjepan Radić na čelu Hrvatske pučke seljačke stranke (do 1920). Oni su predlagali federativnu, seljačku državu sastavljenu od Srbije, Hrvatske i Slovenije, dok bi se ostale teritorije (Crna Gora, Bosna, Hercegovina, Vojvodina) opredelile kome će se pridružiti. Demokrate i radikali stajali su na istoj strani u borbi za ustav. Demokrate su zauzimale radikalniji stav: jedan narod, nasuprot radikalskom kompromisu o troimenom narodu.
Novi Ustav donet je na Vidovdan, 28. juna 1921. godine. Pobedu je odnela nadmoćnija i brojnija, centralistička struja. Država je definisana kao nasledna, ustavna i parlamentarna monarhija, uprkos brojnoj opoziciji. Opozicija je delom uklonjena silom državne moći (KPJ), a delom je apstinencijom sama sebe odstranila iz političkog života (HRSS). Za službeni jezik proglašen je srpsko-hrvatsko-slovenački. Zakonodavnu vlast vršili su kralj i Narodna skupština zajednički. Kralj je sazivao i raspuštao skupštinu, potvrđivao zakone, kralj je bio vrhovni zapovednik vojske, zastupao je državu u odnosima sa inostranstvom, nije nikome odgovarao niti je mogao biti tužen, objavljivao je rat i zaključivao je mir, a sudske presude izvršavale su se u njegovo ime. Izvršnu vlast vršio je kralj preko ministara koje je sam postavljao, a sudsku sudovi koji su sudili u ime kralja i na osnovu zakona. Novi ustav isticao je parlamentarizam kao jedno od svojih osnovnih načela.
Država je podeljena na oblasti (najviše po 800.000 stanovnika), okruge, srezove i opštine . Ukupno je postojalo 33 oblasti. Ova administrativna podela zadržala se do stvaranja banovina 1929. godine. Na čelu oblasti nalazio se veliki župan, postavljen od kralja. Pored organa državne uprave predviđeni su i organi lokalne samouprave. Nakon 1. decembra 1918. godine nije uspostavljen jedinstveni pravni poredak. Postupak unifikacije prava nailazio je na brojne smetnje i nakon donošenja ustava, te je dobrim delom izostao. U pogledu pravnog poretka, država je bila federalistička i nakon ustava. Opstalo je šest različitih pravnih oblasti, te se državnopravni provizorijum u tom pogledu preneo i na razdoblje nakon 1921. godine. Punovažnost pravnih normi zavisila je od geografske širine i dužine. Iz biračkog prava isključeni su oficiri, podoficiri i vojnici, ženski deo populacije, osuđenici na robiju i dr.
Direktna posledica donošenja Vidovdanskog ustava je osnivanje „Hrvatskog bloka“ (avgust 1921) od strane predstavnika HRSS, Hrvatske zajednice i Hrvatske stranke prava. Program Hrvatskog bloka bio je izrazito federalistički. Vladina štampa, a naročito listovi oko Svetozara Pribićevića, napadali su Hrvatski blok zbog separatizma što nije bilo osnovano, jer se blok izjasnio za državnu zajednicu, ali federalističku, ne centralističku.
Zakon o zaštiti države[uredi | uredi izvor]
Na donošenje Obznane izvestan broj mlađih komunista odgovorio je crvenim terorom, odnosno atentatima na istaknute predstavnike građanskog društva. Marta 1921. godine formirana je u Bijeljini grupa mladih komunista nazvana „Crvena pravda“ koja je odlučila da izvrši atentat na autora Obznane, ministra unutrašnjih poslova, Milorada Draškovića. Atentat je 21. jula izvršio Alija Alijagić pucavši Draškoviću u srce. Atentat je zaprepastio državne vrhove. Alijagić je osuđen na smrt, a njegovi saradnici na robiju.
U krugovima mlađih komunista dolazi do velikog revolta protiv vlade nakon donošenja Obznane. U njihovim redovima teži se za individualnom akcijom. Organizacija nastala u Bijeljini izvršila je atentat na Milorada Draškovića, ministra unutrašnjih poslova i autora Obznane (Alija Alijagić). Spasoje Stejić je na čelu grupe atentatora pokušao ubistvo regenta Aleksandra. Međutim, bomba koju je zidarski radnik Stejić bacio na Aleksandra pala je iza regentovih kola ne nanevši mu povrede. Atentat je prouzrokovao oštre mere protiv KPJ. Uhapšeno je preko 10.000 ljudi, ali su za učešće u atentatu optužena 33 lica među kojima je 10 komunističkih poslanika. Ubrzo je došlo do Alijagićevog atentata što je bio i formalni povod da se donese Zakon o zaštiti države, legalno sredstvo za borbu protiv komunista, što je otvoreno izjavio Svetozar Pribićević. On je izglasan 1. avgusta 1921. godine, i već sledećeg dana sudu je izručeno još 54 komunista zbog učešća u Stajićevom atentatu na Aleksandra. Usledila su hapšenja, a KPJ se povukla u ilegalu u kojoj će ostati do 1941. godine.
Članovi vlade[uredi | uredi izvor]
| Funkcija | Slika | Ime i prezime | Detalji |
|---|---|---|---|
| Predsednik Ministarskog saveta i ministar inostranih dela | 
|
Nikola P. Pašić | |
| Ministar vojske i mornarice | 
|
Branko Jovanović | |
|
Milorad Drašković | zastupnik, od 29.4.1921. | |
|
Stevan Hadžić | od 24.5.1921. do 18.7.1921. | |
|
Milivoje Zečević | ||
| Ministar unutrašnjih dela |
|
Milorad Drašković | do 18.7.1921. |
|
Svetozar Pribićević | ||
| Ministar pravde | 
|
Marko S. Đuričić | |
| Ministar prosvete |
|
Svetozar Pribićević | do 18.7.1921. zastupnik od 18.7.1921. |
| Ministar finansija | 
|
Kosta Kumanudi | |
| Ministar građevina | 
|
Jovan P. Jovanović | |
| Ministar trgovine i industrije | 
|
Mehmed Spaho | |
| Ministar poljoprivrede i voda | 
|
Ivan Pucelj | |
| Ministar pošta i telegrafa | 
|
Slavko S. Miletić | |
| Ministar šuma i rudnika | 
|
Hinko Krizman | |
| Ministar socijalne politike | 
|
Vjekoslav Kukovec | |
| Ministar narodnog zdravlja | 
|
Hamdija Karamehmedović | |
| Ministar vera | 
|
Milivoje Jovanović | |
| Ministar pripreme za Ustavotvornu skupštinu i izjednačenje zakona | 
|
Marko N. Trifković | |
| Ministar agrarne reforme | 
|
Nikola T. Uzunović | do 18.7.1921. |
|
Krsta Lj. Miletić | ||
| Ministar saobraćaja | 
|
Velizar Janković | do 18.7.1921. |
|
|
Nikola T. Uzunović |
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Službene Novine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, 29. mart 1921, Broj 70[mrtva veza]
- ^ Službene Novine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, 9. maj 1921, Broj 101[mrtva veza]
- ^ Službene Novine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, 28. maj 1921, Broj 118[mrtva veza]
- ^ Službene Novine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, 25. jul 1921, Broj 163[mrtva veza]
- ^ Vanredni broj Službene Novine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, 24. decembar 1921, Broj 288 A[mrtva veza]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Dimić, Ljubodrag (2005). „Ministarski saveti Kraljevine Jugoslavije 1918-1941”. Vlade Srbije 1805-2005. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. str. 245—272.
- Branko Petranović, Istorija Jugoslavije 1918-1978, Nolit, Beograd, 1988.
- Ferdo Čulinović, Jugoslavija između dva rata, druga knjiga, JAZU, Zagreb, 1961
