21. brdski armijski korpus (Nemačka)
 | Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. |
| 21. brdski armijski korpus | |
|---|---|
| Formacija | avgust 1944:
|
| Jačina | 47.000 vojnika i oficira (16. novembra 1944)[1] |
| Deo | Nemačkog Vermahta |
| Angažovanje | |
| Komandanti | |
| Komandant | general artiljerije Paul Bader (25. avgust 1943 — 10. oktobar 1943) |
| Komandant 2 | general oklopnih trupa Gustav Fen (10. oktobar 1943 — 20. juli 1944) |
| Komandant 3 | general pešadije Ernst fon Lajzer (20. juli 1944 — 11. oktobar 1944) |
| Komandant 4 | general-lajtnant Albreht Bajer (11. oktobar 1944 — 25. oktobar 1944) |
| Komandant 5 | general pešadije Ernst fon Lajzer (25. oktobar 1944 — 29. april 1945) |
| Komandant 6 | general-lajtnant Gustav Fen (29. april 1945 — 8. maj 1945) |
21. brdski armijski korpus Vermahta (nem. XXI. Gebirgs-Armeekorps) stavljan je na 12. avgusta 1943. pod komandu Druge oklopne armije. Štab Korpusa je, po prebacivanju iz Norveške, preuzeo komandu nad 100. lovačkom i 297. divizijom u Albaniji, sa ciljem odbrane jadranske obale od iskrcavanja saveznika. 181. divizija transportovana je tokom oktobra 1943. iz Norveške za Crnu Goru, gde je u prvo vreme bila potčinjena 5. SS korpusu. 21. korpus preuzeo je komandu nad ovom jedinicom u februaru 1944. i time preuzeo svoju oblast delovanja, koja je obuhvatala Crnu Goru, Sandžak, deo Kosova i Metohije i severnu Albaniju.
Na teritoriji Crne Gore i Sandžaka, snage Korpusa su, posredstvom svog obaveštajnog odeljenja i posredstvom teritorijalne Feldkomandanture 1080 (Cetinje) uspostavile veze sa Mihailovićevim četnicima i sa crnogorski federalistima. Preko 2. puka Brandenburg uspostavljena je veza sa lokalnom muslimanskom milicijom u Sandžaku. Nemačke snage su opremale i naoružavale ove trupe, i uključile ih u svoj sistem odbrane. Takođe su upotrebljavane i u ofanzivnim operacijama protiv NOVJ (operacije Bora, Frilingservahen, Ribecal). U julu 1944. četnici sa područja Korpusa preformirani su u Crnogorski dobrovoljački korpus, koji je u julu 1944. brojao 5.600 boraca, a u novembru 10.000.
U maju 1944, po svom formiranju, pod komandu Korpusa stavljena je i 21. SS divizija "Skenderbeg". Sa njom kao glavnom udarnom snagom, Korpus je pokrenuo operaciju Draufgenger protiv snaga NOVJ u dolini Lima. U ovoj operaciji nemačke snage su poražene. U toku operacije i nakon poraza počelo je osipanje 21. SS divizije. Njeni ostaci potčinjeni su u oktobru 1944. Korpusu "Miler" (kasnije 34. armijski korpus).
10. septembra 1944. Korpus je izašao iz sastava Druge oklopne armije i ušao u sastav Grupe armija E.
Tokom oktobra 1944, nakon poraza 5. SS korpusa u Hercegovini i Dalmaciji, Korpus se našao u izolaciji, bez veze sa ostalim trupama. Komanda Jugoistoka naredila mu je da borbom probije sebi put i da se poveže se sa 5. SS korpusom u oblasti Mostara. U tom cilju Korpus je otpočeo napad od Podgorice prema Nikšiću, koji su držale snage NOVJ. Napad je posle višenedeljnih borbi okončan neuspehom, prvenstveno zahvaljujući umešnoj i upornoj odbrani Šeste crnogorske brigade.
Na južnom krilu Korpusa, napad se nije ni ispoljio. Na tom području inicijativu je preuzela Primorska operativna grupa NOVJ, koja je 20. oktobra 1944. oslobodila Grahovo, 11. novembra Cetinje, i 17. novembra nakon teških borbi Ledenice, ključni položaj za vezu Boke Kotorske sa unutrašnjošću. 26. novembra POG je likvidirala poslednje nemačko uporište u Boki.
U ovim borbama pod nemačkom komandom učestvovale su i četničke snage Pavla Đurišića. Naročito su se istakle u borbama za [[Grahovo (višeznačna odrednica)|Grahovo] i Cetinje. U svom izveštaju o brojnom stanju, komandant Grupe armija E navodi da ih ima 10.000, i smatra ih integralnim delom svojih formacija)[1].
Nakon neuspeha napada u pravcu Hercegovine, nakon posete liniji fronta, krajem novembra 1944. komandant Jugoistoka naredio je da se pokša proboj od Podgorice preko Kolašina i Mateševa prema dolini Lima. Ovom proboju asistirale su snage 91. korpusa prodorom iz Prijepolja prema Bijelom polju i Mojkovcu. Napadni klinovi dva korpusa spojili su se i 21. korpus otpočeo je evakuaciju putem Podgorica - Kolašin - Bijelo Polje- Prijepolje - Višegrad. Četnici Pavla Đurišića odvojili su se od nemačke glavnine u oblasti Prijepolja, i nastavili preko Sandžaka za istočnu Bosnu, zapadno od nemačkih snaga. Prilikom izvlačenja, snage NOVJ vršile su napade na bočna osiguranja i zaštitnice, a savezničko vazduhoplovstvo na kolone u izvlačenju, tako da je Korpus pretrpeo znatne gubitke, naročito u tehnici i motorizaciji.
Od januara 1945. Korpus je, u nešto izmenjenom sastavu, držao front u istočnoj Bosni i Hercegovini, sa centrom u Sarajevu. Sredinom februara Korpus je poražen u Hercegovini od 8. korpusa NOVJ ojačanog 29. divizijom (u takozvanoj Mostarskoj operaciji), i izgubio je Mostar. U Sarajevskoj operaciji uspešno je izbegao opkoljavanje, i uz gubitke se povukao u Slavoniju.
Ostaci Korpusa predali su se snagama JA početkom maja 1945. u Sloveniji.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b Pregled brojnog stanja jedinica Grupe armija E od 16. 11. 1944 - Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda-a, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4 (1944. i 1945. godina), Vojnoistorijski institut, Beograd, dokument 174
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]- XXI. Gebirgs-Armeekorps (15.) - Lexikon der Wehrmacht (jezik: nemački)
- XXI Gebirgs-Armeekorps - Axis History Factbook}- (jezik: engleski)