Tributi

Tributi subila uobičajena i obavezna davanja gradova, država i vladara srednjem veku.

Savremena nauka je reč tribut preuzela iz dubrovačkih arhivskih dokumenata i primenila u odnosu na grad i nekoliko njegovih dažbina različitih po poreklu. Grad Dubrovnik i njegovo područje, dugo je obuhvatao samo uzano kopno od Zatona na zapadu do župe Žrnovnice na istoku. Zato je bio upućen na ekonomske veze sa državama u unutrašnjosti kojima je davao razne tribute. Prvi dubrovački tribut zabeležio je vizantijski car i pisac Konstantin Porfirogenit. Za zemljište koje je obrađivalo njegovo stanovništvo, Dubrovnik je plaćao zakupninu po 36 zlatnika godišnje knezovima Trebinja i Zahumlja.

U povelji srpskog kralja Radoslava koju je 1234. godine izdao Dubrovniku spominje se humski i trebinjski tribut pod nazivom mogoriš. Humski mogoriš davala je Dubrovačka opština za Rijeku, i zatonske vinograde i poljičke vinograde, a trebinjski mogoriš bio je naknada za vinograde u Žrnovnici.

Kralj Vladislav je oslobodio Dubrovčane trebinjskog mogoriša, a humski mogoriš, sve dok je postojao, padao je na teret posednika imanja u Rijeci i Zatonu. Prilikom isplate tributa Opština je kao uzdarje dobijala kravu, a statutom je predviđeno kome i kako se goveđe meso delilo. Početkom XIV veka humski mogoriš primali su Dedići iz Popova polja.

Kada je Humom zavladao, ban Stjepan II Kotromanić tražio je mogoriš za sebe, što su Dubrovčani odbili sa obrazloženjem da on pripada Dedićima iz Popova i da na njega nemaju pravo ni srpski ni bosanski vladari ni humski knez.

Nakon županovog sloma mogoriš je pripao Tvrtku I Kotromaniću. Od tada je isplaćivan ili bosanskim vladarima ili gospodarima Popova polja. Širenjem poslovnih veza dubrovačkih trgovaca u Srbiji i povećanjem ukupne razmene, srpski vladari su nastojali da povećaju regalna prava od ove delatnosti. Dubrovčani su Stefanu Prvovenčanom plaćali što je zakon tržnikom, kralj Vladislav je dobio hiljadu perpera i pedeset lakata skrlata.

Stalan godišnji dohodak od 2 000 perpera prvi je počeo da prima kralj Uroš I. Dubrovačka opština plaćala ga je za slobodu trgovine. Od vremena kralja Dragutina kao rok isplate ustalio se Mitrovdan. Ovaj rok je po pravilu poštovan, a isplata se odlagala u vreme pretnji, međusobica, smutnji i sukoba. Za vreme stabilne vlasti, pravo na dohodak srpskim vladarima nije osporavano. Međutim, slabljenjem centralne vlasti i pojavom oblasnih gospodara, vladarevo pravo na dohodak dovodi se u pitanje. Srpski i oba stonska dohotka tražio je ugarski kralj Ludvig I posle Zadarskog mira 1358, kada je postao zaštitnik Dubrovačke opštine. Ovaj zahtev je ušao u ugovor između Ugarske i Opštine. Uz dozvolu cara Uroša, svetodmitarski dohodak povremeno su primali gospodari Konavala, Trebinja i Dračevice, najpre Vojislav Vojinović, a zatim njegova udovica Goislava. Pošto je 1368. godine potisnuo strinu Goislavu, ovaj dohodak zahtevao je župan Nikola Altomanović, što je Opština energično odbila. Ipak, posle smrti cara Uroša, Opština je sa županom sklopila mir i njegovim ljudima 1372. godine isplatila 2 000 perpera dohotka.

Rasapom Nikole Altomanovića, gospodar primorskih župa u okolini Dubrovnika postao je Đurađ Balšić, te je on stekao pravo na svetodmitarski dohodak do obnove srpske države. Balšići bi to pravo izgubili. Konavle, Trebinje i Dračevicu uskoro je zauzeo ban Tvrtko koji se 1378. proglasio za kralja Srba i Bosne te je srpski dohodak pripao njemu. Dubrovča-ni su ga isplaćivali i njegovim naslednicima sve do pada Bosne 1463.

Za Ston i poluostrvo Pelješac, Stefan Dušan dobio je 8 000 perpera i 500 perpera godišnjeg danka. Isti godišnji tribut od 500 perpera dobio je i ban Stjepan II Kotromanić, kao gospodar Humske zemlje.

1350. godine Stefan Dušan, je tribut ustupio manastiru Svetog Mihaila u Jerusalimu. Kada je reč o stonskom dohotku,

Isplatu stonskog dohotka Dubrovačka opština dovodila je u pitanje kada su se, tokom XV veka, jerusalimski monasi preselili u manastir Hilandar i manastir Svetog Pavla na Atosu. Stonski tribut Opština je izjednačavala sa milostinjom. Na još veće prepreke monasi su nailazili posle pada srpske države, jer su isplate vršene uz verovna pisma srpskih vladara. Zbog odugovlačenja i uskraćivanja isplate, monasi su potražili zaštitu od Mare Branković i njene sestre Katarine Kantakuzine. Intervenisao je i sultan Mehmed II.

Tek pretnjom Ahmet-paše Hercegovića, bratstva hilandarskog i svetopavlovskog manastira priznata su kao pravni naslednici stonskog tributa. Tako je stonski dohodak postao najduža pravna posledica postojanja srpske srednjovekovne države.

Dubrovačka opština je 1452. godine sklopila savez sa braćom Vlatković, gospodarima prostranih krajeva na donjoj Neretvi. Opština je Vlatkoviće pridobila protiv hercega Stjepana sa kojim je bila u ratu i za uzvrat se obavezala da će Vlatkovićima svake godine isplaćivati 600 perpera dokle su oni živi. Vlatkovići su primljeni za dubrovačke građane, dobili kuću u gradu, a u slučaju da budu primorani da žive u Dubrovniku, sledovalo im je još 600 perpera godišnje do povratka na svoju baštinu. Poslednji.put provižiun je isplaćen 1498. godine.

Za godišnji tribut od 500 perpera Sandalj Hranić je ustupio deo Konavala Dubrovačkoj opštini. Opština je Sandalju, a kasnije i njegovom nasledniku Stjepanu Vukčiću redovno isplaćivala dohodak do izbijanja rata između Dubrovnika i hercega (1451-1454). Redovna isplata nastavljena je po zaključenju mira. Međutim, poele smrti hercega Stjepana, Opština je obustavila isplatu konavoskog tributa hercegovićima. Svoje dugove izmirila je tek 1473. Rasuti po svetu, potomci hercega Stjepana primali su konavoski dohodak do XVII veka. Drugi deo plodne župe Konavala Dubrovačka opština dobila je od vojvode Radoslava Pavlovića za 600 perpera godišnje.

Prema ugovoru od decembra 1426, Opština se obavezala da dohodak daje ne samo muškim nego i ženskim potomcima Radoslava Pavlovića. Tri godine kasnije Radoslav Pavlović se pokajao i zatražio nazad svoj deo Konavala. Između njega i Dubrovčana izbio je rat te je privremeno obustavljena isplata konavoskog tributa. Naslednici Radoslava Pavlovića mučno su i sa zakašnjenjem primali dohodak. Posle pada Bosne 1463. i pogubljenja Pavlovića, turski vojvoda Isa-beg Isaković, kao Pavlovića zemlje gospodar, zatražio je da se konavoski dohodak njemu isplaćuje, što je Veće umoljenih jednoglasno odbilo. Deset godina kasnije konavoski dohodak zahtevao je i sultan Mehmed II. Stoga su na Portu upućeni dubrovački poklisari koji su, uz pomoć velikih poklona, uspešno obavili diplomatsku misiju. Turci više nisu spominjali konavoski dohodak Pavlovića.