Aleksandar Obradović (kompozitor)

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Aleksandar Obradović.

Aleksandar Obradović
Lični podaci
Mesto rođenja	Bled, Kraljevina SHS
Mesto smrti	Beograd, SR Jugoslavija

Aleksandar Obradović (Bled, Kraljevina SHS, 22. avgust 1927 — Beograd, SR Jugoslavija, 1. april 2001) bio je kompozitor, muzički pisac i pedagog koji je delovao pretežno na prostoru Republike Srbije. Najznačajniji doprinos srpskoj muzici, kompozitor je dao u oblasti simfonijske muzike, a kao značajna, mogu se izdvojiti i njegova dela kamernog i koncertantnog žanra. Njegov opus sadrži preko 200 dela. Svoju kreativnost, autor je, osim kroz muziku, ispoljavao i kroz slikarski, te književni medij. Njegovi slikarski radovi, rađeni pretežno tehnikom akvarela, izlagani su na više kolektivnih i jednoj samostalnoj izložbi naslovljenoj Boja, zvuk, reč (KNU, 21.11.1997. godine). Takođe, 1997. godine, objavljena je i knjiga izabranih stihova pod naslovom Negde u meni.

Biografija

Aleksandar Obradović je rođen 1927. godine na Bledu u Sloveniji. Nakon završenih studija kompozicije na Muzičkoj akademiji u Beogradu, u klasi prof. Mihovila Logara, Obradović se usavršava u Londonu (kod L. Barklija) i SAD (kod V. Usačevskog), gde se posvetio pretežno istraživanju u oblasti elektronske muzike. Zatim, od školske 1953/1954. godine, radio je kao predavač u muzičkoj školi „Stanković“ u Beogradu, a zatim prešao na Muzičku akademiju kao nastavnik teorijskih predmeta, orkestracije i kompozicije. U periodu između 1962. i 1966. godine, bio je generalni sekretar Saveza kompozitora Jugoslavije, zatim, od 1979. do 1983. godine, rektor Univerziteta umetnosti, a bio je i šef Katedre za kompoziciju i orkestraciju Fakulteta muzičke umetnosti u Beogradu. Kao muzički pisac i kritičar, objavljivao je članke u Politici, Borbi, Književnim novinama, časopisu Pro musica, Zvuku. Napisao je i udžbenik Uvod u orkestraciju (Univerzitet umetnosti, Beograd, 1978.) koji je doživeo dva izdanja i prevod na italijanski jezik. Dobitnik je i Oktobarske nagrade za Simfonijski epitaf (1959) i Sedmojulske nagrade za životno delo (1980).

Stvaralaštvo

Simfonijska muzika zauzima najznačajnije mesto u opusu Aleksandra Obradovića, koji se smatra jednim od najznačajnijih srpskih simfoničara druge polovine XX veka. Komponovao je osam simfonija, Preludijum i fugu za gudački orkestar (1954), delo Askeza za veliki gudački orkestar i čelestu, svitu Kroz svemir, Epitaf H za simfonijski orkestar i magnetofon. Osim toga, u najznačajnija orkestarska dela se ubrajaju i Koncert za klarinet i gudače, Concertino za klavir i gudače, Simfonijski skerco in D, Skerco-uvertiru i Komitsku igru. Komponovao je i muziku za balet Prolećni uranak i dve kantate – Simfonijski epitaf (postoji u dve verzije, za gudački i za duvački orkestar sa solistima i horom) i Sutjeska – te obredno-komemorativni spektakl Đačko doba Šumarica i cikluse pesama (najobimniji je Plameni vjetar za glas i orkestar, Stradun: tri muzička pastela na poetske impresije Miroslava Belovića, Zeleni vitez). Tu su takođe i kamerne (kvintet za flautu, klarinet, violinu, violu i violončelo, Intermezzo za gudački kvartet, Skerco za gudački kvintet), klavirske (Male varijacije, Sonatina), horske (Mala horska svita, Marika, Ohridska impresija) kompozicije, dela za film i radio-drame, a istaknuto mesto u njegovom opusu zauzimaju i instrumentacije i redakcija Marinkovićeve Kantate Dositeju Obradoviću i Vučkovićevog Herojskog oratorijuma. Važno je pomenuti i Elektronsku tokatu i fugu, nastalu 1967. godine, kao jedno od prvih dela domaće produkcije realizovano u elektronskom mediju.

Muzički jezik

Muzički jezik i stvaralačka poetika Aleksandra Obradovića se mogu sagledati kao dominantno modernisitički. Kompozitor se tako, „kreće“ u stilskom rasponu od neoklasicizma (Prva simfonija) do neoekspresionizma (Mikrosimfonija). Jedna od osnovnih karakteristika kompozicija Aleksandra Obradovića jeste smisao za jasnu i preglednu formu i arhitektoniku i utemeljenost u tradicionalnim formalnim obrascima. Ovako koncipirana forma „ispunjena“ je harmonskim jezikom koji počiva na proširenom tonalitetu i obiluje hromatikom, ali u kome se mogu uočiti i određena, jasna tonalna uporišta. Složen kontrapunktski rad koji je uočljiv u mnogim njegovim ostvarenjima često uslovljava i pojavu politonalnosti, a u kompozicijama se mogu sresti i klasteri, elementi dodekafonske tehnike i aleatorike, te paralelna kretanja akordskih kompleksa. Bogat i raznovrsan orkestarski zvuk, kao i upotreba elektronskih medija, mogu se takođe ubrojati u glavne odlike Obradovićeve muzike. Težnja ka širenju i obogaćenju tradicionalnih obrazaca, vidljiva je prilikom razmatranja dela poput Druge simfonije (1964) i Epitafa Ha (1965), u kojima se može uočiti korišćenje dodekafonske tehnike, Mikrosimfonije (Treće simfonije, 1967) obogaćene upotrebom elektronskog medija itd.

Epitaf Ha, zamišljen je kao simfonijski natpis na imaginarnom grobu posle velike katastrofe čovečanstva. Zbog toga je, za svojevrsan moto kompozicije, Obradović odabrao stihove iz Lukrecijevog speva O prirodi stvari. U duhu svojevrsne opomene čovečanstvu jeste i upotreba dodekafonske serije, raznovrsnih ritmičkih figura i politonalnosti kojima kontrastira snimak sa trake Betovenove Devete simfonije koji „simbolizira toplu humanu poruku iz prošlosti“. Sličnu, programsku pozadinu ima i Obradovićev Koncert za klavir i orkestar (1999). Ideološke reference podnaslova dela Pro libertate su podržane zaoštrenim muzičkim pismom, koje dotiče ivice atonalnosti, posebno u uzbrukanom prvom i trećem stvaru. U početnom delu koncerta, čiji su tempo i karakter određeni oznakom Alegro risoluto e con colera, mogu se uočiti složeni klasteri koji, prema rečima autora predstavljaju „fon uzburkane mikropolifonije“. U kontekstu bombardovanja 1999. godine tokom kojeg je delo nastalo, važno je pomenuti i da se kompozitor u laganom stavu inspirisao napevom iz Mokranjčevog Osmoglasnika, čija je modalna struktura uslovila tonalno-modalnu centriranost drugog stava i kvazi-improvizacioni rad sa delovima teme-napeva. Konačno zaokruženje kompozitorove težnje za slobodom dolazi u finalnom stavu, kroz pojavu teme u trubama kojom autor, signalima Morzeove azbuke, „ispisuje“ reč libertas – sloboda.

U Askezi (1991), delu komponovanom povodom sedamdesetogodišnjice Beogradske filharmonije, autor primenjuje minimalističke kompozicione tehnike – na šta upućuje i sam naslov kompozicije. Čitavo delo protiče u redukovanom muzičkom materijalu, sve do pojave „raspevane“ teme koju donosi violina, osam taktova pred kraj kompozicije. Ovakva upotreba oštrih kontrasta, može se izdvojiti kao još jedna karakteristika Obradovićevog pisma, a može se protumačiti u kontekstu autorove stalne potrebe za pronalaženjem novih rešenja.

Poslednje kompozitorovo delo, Pasakalja za gudače (2001), takođe odaje jedan vid „rada sa kontrastima“. Naime, pisano na temu Crni goro (iz Mokranjčeve rukoveti), pasakalja sjedinjuje jednostavnu melodiju narodne pesme i složen kontrapunktski rad, upotrebu mikstura i raskošnu orkestraciju. Ovo delo, završeno samo par meseci pred kompozitorovu smrt, predstavlja i, donekle neočekivan „obrt“ u njegovom stvaralaštvu, s obzirom na to da folklorna tematika nije bila u fokusu interesovanja ovog stvaraoca.

Spisak značajnijih dela

Orkestarska dela

• Prva simfonija (1952)
• Preludijum i fuga za gudački orkestar (1954)
• Concertino za klavir i gudače (1957)
• Koncert za klarinet i gudače (1958)
• Skerco-uvertira (1959)
• Druga simfonija (1964)
• Epitaf H za simfonijski orkestar i magnetofon (1965)
• Mikrosimfonija (Treća simfonija) (1967)
• Četvrta simfonija (1972)
• Peta simfonija (1974)
• Šesta simfonija (1977)
• Sedma simfonija (1986)
• Osma simfonija (1989)
• Koncert za violinu i gudače (1992)
• Askeza za veliki gudački orkestar i čelestu (1993)

Vokalno-instrumentalne i scenske kompozicije

• kantata Simfonijski epitaf (postoji u dve verzije, za gudački i za duvački orkestar sa solistima i horom) (1959)

Ciklusi pesama

• Plameni vjetar za glas i orkestar (1955)
• Stradun: tri muzička pastela na poetske impresije Miroslava Belovića (1990)
• Zeleni vitez (1990)

Elektronske kompozicije

• Elektronska tokata i fuga (1967)

Notna izdanja (izbor)

• Stihira II, za solo klarinet in B i četvoroglasni mešoviti hor (Beograd, 1999)
• Posveta, za solo flautu četvoroglasni ženski hor (UKS, 1999)
• Divertimento, za duvački kvintet (Beograd, 1983)
• Preludijum i fuga, za gudače (Edicije kompozitora Jugoslavije)
• Mezomed muzi, za mecosopran, alt-flautu, violinu i harfu (UKS, 1988), partitura i štimovi za violinu i harfu
• Koncert za violončelo i orkestar, (UKS, 1989), džepna partitura
• Plameni vjetar, za glas i orkestar (UKS, 1987)
• Mikrosimfonija (Treća simfonija), (UKS, 1968)
• Četvrta simfonija (UKS, 1974)
• Šesta simfonija (Beorad, 1977)
• Sedma simfonija (UKS, 1986)
• Epitaf H, za simfonijski orkestar i stereo – magnetofon (UKS, 1975)
• Simfonijski epitaf („Kadinjača“), za recitatora, mešoviti hor i simfonijski orkestar (UKS, 1985)
• Venac Titu, za četvoroglasni žensi hor (UKS, 1981)
• Male varijacije za klavir (SOKOJ - UKS, 1955)
• Varijacije, za klavir (UKS, 1987)
• Mikrosonata za solo klarinet in B (UKS, 1970)
• Mikrosonata (UKS, 1987)
• Vision d’or sul rе, za glas i klavir (UKS, 1988)

Diskografija (izbor)

• Concerto for Violin and Strings, New sound, cd 3.
• Microsonate, New sound, cd 10.
• Dyptich, New sound, cd 18.
• Mikrosonata Za Klarinet Solo, Kroz Svemir – Svita Za Simfonijski Orkestar, Aleksandar Obradović/Kosta Babić ‎– MikroSonata / Kroz Svemir / Levačka Svita / Zagonetke / Tri Madrigala, PGP RTB, LP 2511, 1977.
• Koncert za violinu i gudače, PGP RTS, CD 430473, Jugoslovenski savremeni kompozitori, 1998.

Literatura

• Veselinović-Hofman, Mirjana, „Muzika u drugoj polovini XX veka“, u: Istorija srpske muzike, Zavod za udžbenike, Beograd, 2007.
• Marinković, Sonja, „Dva diptiha Aleksandra Obradovića“, Novi Zvuk br. 18, Beograd, 2001, 89 – 99.
• Marinković, Sonja, „Razumeti početak i kraj, Intervju sa kompozitorom Aleksandrom Obradovićem, Novi Zvuk br. 10, Beograd, 1997, 5 – 17.
• Mikić Vesna, „Neoklasične tendencije“, u: Istorija srpske muzike, Zavod za udžbenike, Beograd, 2007.
• Peričić, Vlastimir, Muzički stvaroci u Srbiji, Prosveta, Beograd 1969.
• Radić, Zorana Simfonizam Aleksandra Obradovića, UKS, Beograd, 1987, 193 – 200.
• Radić, Zorana „Odnos tradicionalnog i savremenog u simfonijama Aleksandra Obradovića, Zvuk br. 2, Sarajevo, 1984, 5.
• Sabo Anica, „Koncert za violinu i gudače i Muzika za klavir i gudače“, Novi zvuk, br. 3, Beograd, 1994, 85 – 96
• Sabo, Anica, „Obradovićev poslednji Largo elegico e espressivo“, Mokranjac br. 3, Negotin, 2001, 51.
• Sabo, Anica, „Napisi o Aleksandru Obradoviću“, Mokranjac br. 9, Negotin, 2007, 32 – 35.
• Siter, Luj-Mark, Četiri koncertantna dela srpskih kompozitora, Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd 1989, 135 – 148.
• Stambolić, Olivera, „Sonatni oblik u prvim stavovima simfonija Aleksandra Obradovića“, Muzička teorija i analiza br 2, Signature, Beograd, 2005, 278 – 289.
• Stojanović-Novičić, Dragana, Marija Masnikosa, „Orkestarska muzika“, u: Istorija srpske muzike, Zavod za udžbenike, Beograd, 2007.