Gasovi staklene bašte
Gasovi staklene bašte su prirodni deo atmosfere. Međutim, od početka industrijske revolucije do danas, uočeno je značajno povećanje njihove koncentracije, kao posledica ljudskog delovanja. Osim vodene pare, najznačajniji gasovi sa efektom staklene bašte su ugljen-dioksid, koji je odgovoran za oko 62% ukupne dodatno proizvedene toplote, metan (oko 20%), hlorofluorougljenici (oko 10%), azot-suboksid (oko 6%) i troposferski ozon (oko 2%).
Vodena para[uredi | uredi izvor]
Vodena para je najzastupljeniji gas staklene bašte u atmosferi. Njen najveći izvor je isparavanje vode sa površine mora i okeana, pa čovek ima vrlo zanemarljiv uticaj na njenu koncentraciju. Međutim, iako čovek svojim direktnim uticajem ne može značajno da uveća sadržaj vodene pare u atmosferi, ona je deo pozitivne povratne sprege u kojoj povećanje konecntracije gasova staklene bašte zagreva Zemlju, što dovodi do povećanja isparavanja vode i veće koncentracije vodene pare u atmosferi (jer topliji vazduh može da sadrži više vodene pare pre nego što se kondenzuje). To opet, zbog sposobnosti molekula vode da apsorbuje infracrveno zračenje, dovodi do povećanja temperature, još većeg isparavanja i još veće koncentracije vodene pare u atmosferi.
Ugljen-dioksid[uredi | uredi izvor]
Ugljen-dioksid (CO2), se prirodnim putem oslobađa pri vulkanskim erupcijama, a oslobađa i troši u ciklusima disanja i fotosinteze, kao i pri razmeni između okeana i atmosfere. Najčešće su prirodni ponori i izvori CO2 uravnoteženi, tako da se proizvede upravo onoliko koliko se potroši.
Međutim, u poslednjih 200 godina, najveći deo atmosferskog CO2 emitovanog u atmosferu je posledica ljudske aktivnosti. Najznačajniji antropogeni izvori su sagorevanje fosilnih goriva (petrolej, prirodni gas, ugalj) u elektranama, industriji i saobraćaju i unštavanje šuma. Proces proizvodnje električne energije je odgovoran za 39% celokupne emisije CO2. Petro-rafinerije, hemijska industrija, industrija proizvodnje metala, papira, hrane i minerala oslobađaju velike količine CO2, dok se manja količina oslobađa kao nusprodukt pri proizvodnji cementa, gvožđa, čelika, aluminijuma i cinka. Produkti petroleja se koriste u različitim materijalima kao što su plastika, lubrikanti i rastvarači koji mogu ispariti, rastvoriti se ili razgraditi, pri čemu se takođe emituje CO2. Dve trećine emisije od transporta potiče od kopnenog saobraćaja. Mlade biljke u procesu rasta više ukalanjaju CO2 iz atmosfere, nego što ga proizvode. Sva područja kao što su farme, poljane ili šume mogu biti izvori ili ponori CO2. Konstantno uništavanje šuma dovodi do povećanja emisije CO2, jer se ugljenik koji oslobađa drveće nije uravnotežen novim rastom šume.
U prvoj polovini 20. veka pojavila se sumnja da se koncentracija CO2 u atmosferi povećala usled sagorevanja fosilnih goriva. Posle nekoliko manje uspešnih pokušaja, 50-ih godina je uspostavljeno nekoliko stalnih merenih mesta, između ostalog na Južnom polu i Havajima, dovoljno daleko da se izbegne zagađenje od lokalne industrije.
Rezultati sa mernog mesta Mauna Loa na Havajima prikazani su na grafiku, gde se jasno vidi kostantan rast srednje godišnje koncentracije CO2 (crna linija). Pored toga, srednje mesečne koncentracije (crvena linija) imaju izražen sezonski hod, sa povećanim vrednostima tokom zimskih meseci i nižim tokom letnjih meseci za severnu Zemljinu hemisferu. Sezonske varijacije su posledica činjenice da se najveći deo kopna, a samim tim i vegetacije, nalazi na severnoj Zemljinoj hemisferi, pa tokom letnje polovine godine lišće koje je u fazi rasta apsorbuju više ugljen-dioksida. Dodatan faktor za povećanje CO2 tokom zimskih meseci je povećano sagorevanje fosilnih goriva tokom grejne sezone sa severnoj polulopti, gde živi veći deo populacije. Na osnovu proučavanja sadržaja ugljenika u ledu sa Antarktika i Arktika[1]., napravljena je kriva promene kocentracije CO2 od pre 420.000 godina do 2005. godine. Tokom ledenih doba, koncentracija CO2 se kretala oko 200 ppm (broj molekula CO2 na jedan milion molekula vazduha), a tokom toplijih, interglacijalnih, perioda oko 280 ppm. U odnosu na period pre industrijske revolucije količina CO2 u atmosferi se povećala za 35%, od čega 6% u poslednjih 20 godina. Današnja vrednost izmerena u na stanici Mauna Loa u februaru 2013. iznosi 396 ppm i najveća je u poslednjih 400.000 godina.
Metan[uredi | uredi izvor]
Najefikasniji izvor, koji proizvodi čak 76% prirodnog metana (SN4), je vlažno tlo. Ono je stanište za anaerobne bakterije koje vrše razlaganje organskih materija, i pri tome proizvode SN4. U procesu varenja hrane, životinje emituju oko 11%, a zooplanktoni, ribe i zemljište u priobalnim područjima su odgovorni za 8% prirodnog metana.
Antropogena produkcija čini 60% ukupne emisije metana. On se oslobađa pri proizvodnji, transportu i upotrebi prirodnog gasa i nafte, u ugljenokopima i rudnicima. Kanalizacija i otpadne industrijske vode se posebno tretiraju kako bi se uklonile razgradive organske materije, patogeni organizmi i štetna hemijska jedinjenja. Ako se ovi procesi obavljaju u anaerobnim uslovima, mogu proizvesti metan. Otvorene deponije i zemljišta pod vodom (npr. polja pirinča) su idealna sredina za produkciju metana jer imaju visok nivo vlage i veliku količinu organske materije koja se anaerobno razgrađuje. Stočno đubrivo sadrži veliku količinu metana koji u atmosferu dospeva njegovom upotrebom.[2].
Gasovi koji sadrže fluor[uredi | uredi izvor]
Vodonik-fluorougljenici (NFC), perfluorougljenici (PFC) i sulfat-heksaflorid (SF6) su veštačko sintetisani gasovi koji se oslobađaju u različitim industrijskim procesima. Često se koriste kao zamena za gasove koji oštećuju ozonski omotač u rashladnim uređajima, aerosolnim raspršivačima, protivpožarnim penama. SF6 se koristi za izolaciju električnih vodova, proizvodnju otpornika, u trafostanicama i prekidačima, kao i u proizvodnji i livenju magnezijuma.
Azot-suboksid[uredi | uredi izvor]
Prirodna emisija azot-suboksida (N2O) najvećim delom (70%) potiče od mikrobioloških procesa denitrifikacije zemljišta (najviše u tropskim oblastima) i sedimenta u okeanima (najviše u zalivima). Azot-suboksid nastaje i pri oksidaciji amonijaka (NH4).[3].
Prirodna proizvodnja N2O usled mikrobioloških procesa u tlu se može povećati različitim poljoprivrednim delatnostima, kao što su korišćenje sintetičkih i organskih đubriva. Azot-suboksid nastaje kao produkt reakcije između azota i kiseonika pri sagorevanju fosilnih goriva. Emitovana količina zavisi od tipa goriva, tehnologije samog postupka i kontrole zagađenja. Nusprodukt je u proizvodnji nitritne kiseline, najlona, sintetičkih vlakana, odeće i prehrambene industrije.
Troposferski ozon[uredi | uredi izvor]
Ozon (O3) je alotropska modifikacija kiseonika. Nastaje u hemijskoj reakciji azotnih oksida i ugljovodonika u prisustvu Sunčeve svetlosti. Najveći deo ozona se nalazi u stratosferi, gde na visini između 12 i 50 km. Ovaj ozonski omotač ima važnu ulogu da apsorbuje štetno ultraljubičasto zračenje Sunca. Međutim, kada se nađe u troposferi, ovaj gas ima štetno dejstvo. Najčešće se formira u izduvnim gasovima u saobraćaju i pri sagorevanju fosilnih goriva.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Pristupljeno 29. Maja 2016.” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 29. 05. 2016.
- ^ „Pristupljeno 29. Maja 2016.”. Arhivirano iz originala 11. 09. 2005. g. Pristupljeno 29. 05. 2016.
- ^ „Pristupljeno 29. Maja 2016.”. Arhivirano iz originala 16. 07. 2011. g. Pristupljeno 29. 05. 2016.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Gor A. (2008): “Neprijatna istina: planetarna opasnost od globalnog zagrevanja i šta mi možemo da učinimo u vezi sa tim”, Klub plus, Beograd.
- Ruml M. (2005): “Meteorologija”, Poljoprivredni fakultet, Beograd.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- http://www.esrl.noaa.gov/gmd/aggi/
- http://www.spectralcalc.com/info/about.php Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. septembar 2016)
- http://www.eia.gov/energy_in_brief/article/greenhouse_gas.cfm
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
