Gibavac (šuma)

Gibavac zimi

Šuma Gibavac se nalazi na teritoriji opštine Surčin u selu Bečmen. Opština Surčin raspolaže prirodnim lepotama i javnim zaštićenim prirodnim dobrom Bojčinskom šumom kao izletište sa brojnim sadržajima ( rekreativne staze, jahanje, letnja pozornica, etno restoran) kao i manastir Fenek iz XV veka koji pripada grupi fruškogorskih manastira. Takođe poseduje sedam šuma čija ukupna površina iznosi 3200 km ( Cerova greda, Gibavac, Crni lug, Zidine, Bojčinska šuma, Dobanovački zabran), lovišta (Zabran i Crni lug) kao i ribnjaci Bečmenska Bara i Živača.

Bečmen poseduje dosta šumovitih i vodenih površina, među kojima je šuma Gibavac i bečmensko jezero bogato ribom, pravi raj za ribolovce.

Opšte karakteristike

Šuma Gibavac udaljena je oko 1500 m od sela Bečmen, Boljevaca i manastira Fenek. Šuma je velika i njena  površina iznosi oko 300 hektara. Šuma se nalazi pored zaštićenog prirodnog dobra Bojčinske šume i lovišta Crni lug. Šuma Gibavac nije lovište. To je sačuvalo biljni i životinjski svet, vazduh, mir i poredak u njoj. Šuma Gibavac pruža doživljaj „povratka prirodi“. Svi prilazi odnosno putevi do šume su zemljani. Postoje stari ,, proseci“ za šetnju, vožnju zapregom ili džipom. Zemljište oko nje je namenjeno za sport, rekreaciju i turizam. Služba za inženjering, hortikulturu i marketing izradila je idejni projekat za buduću izletničku šumu Gibavac. Projektom se predviđa staza za jahanje, biciklistička staza, etno kuća, igralište za odbojku na pesku, rustik oprema i uređenje trim staze, kompleksi golfa, fudbala, filmski grad i slično.

Geografski položaj

Gazdinsku jedinicu "Draž-Višnjik-Bojčin-Cerova greda-Gibavac" čine šume i zemljišta koja se nalaze na teritoriji administrativnog područja Beograda, opštine Surčin i mali deo površine opštine Pećinci (8,15 ha), katastarske opštine Ašanja.  Prostorno, šume pripadaju Centralnoj šumskoj oblasti, Posavsko-podunavskom šumskom području. Po svom geografskom položaju Gazdinska jedinica "Draž-Višnjik-Bojčin-Cerova greda-Gibavac"  nalazi se između  44° 42'05" - 44°36'40" severne geografske širine i 20°07'30" - 20°15'00" istočne geografske dužine (istočno od Griniča).

Istorija

Gazdinska  jedinica “Draž-Višnjik-Bojčin-Cerova greda-Gibavac“ nalazi se na prostoru donjeg Srema, na jugu Panonske nizije.  U arhajiku, na ovom prostoru uzdizale su se planine sastavljene od starih kristalastih škriljaca, mermera i granita. Kasnije su se ove planine slegale duž velikih pukotina. Tako je nastala Panonska Potolina, koja je kroz ceo mezozoik bila pokrivena morem. Krajem srednjeg veka zemljine istorije, more se povuklo i kopneni režim je ostao sve do kenozoika, kada se dno Panonske nizije ponovo spušta i ispunjava morem. Pred kraj ove ere, more se smanjuje i cepa na pojedinačna jezera koja su oticala Dunavom u doba kvartara. U deluvijumu se stvara les koji pokriva bare, močvare i suve površine, bilo pod uticajem eolske erozije ili pod uticajem rečnih tokova. U holocenu aluvijum je u unutrašnjosti pokriven slojem gline, a na periferiji je nanesena peskovita ilovača ili peščane dine. Reljef je ravan, sa blagim depresijama, slabo izražen.  Visinska razlika terena je mala i ne utiče na klimu reljefa. Nadmorska visina se kreće od 77 do 78 m.

Prvi pomeni o naselju Bečmen datiraju iz 1320. i 1403. godine kada je kraljevskom darovnicom dat plemićkoj porodici Morović. Posle požarevačkog mira 1718. godine naselje se vodilo kao pustara pod nazivom Bogićev zbeg. Godine 1810. je sagrađena crkva posvećena Sv. Savi koja proslavlja 27. januar kao hramovnu slavu, a 30. jula Ognjenu Mariju kao zavetni dan.

Geološka podloga

Šuma Gibavac

Gološka podloga sa reljefom, klimom i ostalim faktorima ima presudnu ulogu na evoluciju zemljišta, kao i hidrologija supstrata koji je veoma značajan za biljne zajednice. Geološku podlogu sačinjavaju deluvijalni i aluvijalni nanosi. Rečni sedimenti debljine 25 do 30 m, koji su se taložili u toku geološke istorije na tercijernu glinu, koja je predstavljala neku vrstu geološke podloge. Kao neposrednu podlogu čini lesoidna glina i barski les.  

U gazdinskoj jedinici susreću se dva osnovna tipa zemljišta Solođ i Gajnjača na lesu.

Gajnjača na lesu je najzastupljenija u gazdinskoj jedinici. Odlikuje se dosta dubokim aktivnim profilom, a po mehaničkom sastavu to su skeletne lakše ilovače. Pošto se radi o zemljištu pod šumom, zemljište je dobro aerisano sa dobrim poljskim kapacitetom i velikim sadržajem humusa od 4 do 6%. Biološka aktivnost je velika. Pomenute osobine zemljišta pogodna su za gajenje šuma postojećih vrsta drveća.

Solođ kao zemljište se dosta razlikuje od gajnjača, sa lošijim nepovoljnijim vodnovazdušnim režimom. Primećeno je oglejavanje u dubljim delovima profila što dovodi do stagnacije površinske vode i do pseudo oglejavanja. I ako su lošija zemljišta ona su karakteristična zemljišta na kojima raste hrast lužnjak i poljski jasen.

Prostor odlikuje prisustvo bara koje se pune površinskim vodama ili vodama iz prokopanih kanala. Najveće su Fenečka bara u neposrednoj blizini šumskog komplesa „Gibavac“.

Klima

Ovo područje se odlikuje umereno-kontinentalnom klimom. Klima je jedan od najznačajnijih faktora koji utiču na formiranje biljnih zajednica.

Srednja maksimalna temperatura u tri letnja meseca je veća od 20°C, a srednje trajanje perioda bez mraza je 303 dana. Trajanje sunčevog sjaja je 2025 časova, što ima veliki značaj. Broj dana sa maksimalnom temperaturom preko 30°C (25 dana), ponekad temperatura dostiže 40-42°C, srednja godišnja količina padavina iznosi 723,8 mm. Godišnje doba sa najvećom količinom padavina je proleće i leto, dok je zima sa najmanje padavina. Značajna karakteristika ovog rejona je prodor hladnog, suvog i jakog vetra sa jugoistoka i istoka poznatog po nazivu košava.

Temperatura vazduha je jedan od važnijih klimatskih faktora od koje  zavisi opstanak živog sveta u jednom kraju. Za opstanak šumskih vrsta potrebne su minimalne količine toplote, bez kojih se prekidaju fiziološke funkcije biljaka. Za život biljaka u toku vegetacije veoma važnu ulogu ima pojava poznih prolećnih i ranih jesenjih mrazeva.

Šumska vegetacija

Vegetacija Gibavca

Gazdinska jedinica "Draž-Višnjik-Bojčin-Cerova greda-Gibavac", prema vertikalnoj raščlanjenosti šumske vegetacije pripada I komleksu (pojasu)  tipova šuma.

I Kompleks (pojas) aluvijalnih-higrofilnih tipova šuma. Najvažniji faktor koji uslovljava pojavu lužnjaka u kompleksu je dopunsko vlaženje koje se ostvaruje povremenim plavljenjem ili zadržavanjem površinske vode u depresijama. U gazdinskoj jedinici najzastupljenija je vrsta lužnjak. Pored lužnjaka u spratu drveća javlja se grab (Carpinus betulus), sitnolisna lipa (Tilia parvifolia), poljski brest  (Ulmus minor) i u nešto manjoj meri klen i voćkarice.

Sastojine lužnjaka i graba u ovoj jedinici nalaze se na suvljoj varijanti tipične šume lužnjaka i graba (Carpino-Quercetum roboris) na gajnjači do lesiviranoj gajnjači. Produktivnost ovih staništa je dobra. Gajnjače lesiviraju zbog veće količine atmosferskih voda, ali to ne znači i smanjenje visoke ekološko-proizvodne vrednosti zemljišta.

Kompleks se dalje raščlanjuje na ceno-ekološke grupe tipova šuma. Ceno-ekološka grupa tipova šuma lužnjaka i graba na različitim varijantama smimiglejnih i smeđih aluvijalnih zemljišta, na gajnjačama i smonicama. Dalje se raščlanjuju na grupe ekoloških jedinica: šuma lužnjaka, graba i cera sa lipom (Tilio-Carpino-Quercetum robori-cerris) na seriji zemljišta na lesu.  Sprat drveća je izgrađen od edifikatora lužnjaka (Quercus robur) i graba (Carpinus betulus). Stablimično se javlja klen (Acer campeste) i poljski brest (Ulmus minor). U spratu žbunja, osim podmlatka graba i klena, česti su i glogovi (Crataegus monoguna,  Crataegus oxycantha, beli glog i višesemeni glog), dren (Cornus mas), svib (Cornus sangninea) i kalina (Ligustrum vulgare).  U spratu prizemne flore javlja se : Clechoma hedreacea, Carex silvatica, Rubus caesius, Rosa arvensis, Viola hirta, Viola silvestris, Hedera helix  i drugi.

Sastav organske materije koja u najvećoj meri potiče od lužnjaka i graba povoljna je za transformaciju i humifikaciju. Kruženje hranljive materije zemljište-biljka i biljka-zemljište je dobra. Usled većeg uticaja vode dolazi do procesa lesiviranja gajnjače koja ne utiče bitno na smanjenje visoke ekološke proizvodne vrednosti zemljišta. 

Oduvek su se šume Donjeg Srema, gde se nalazi i gazdinska jedinica, koristile za proizvodnju najkvalitetnijeg tehničkog drveta i ogreva. Pored koristi od drveta šume su se koristile za žirenje i ispašu. Početkom dvadeset prvog veka pored proizvodne funkcije sve više se koriste u rekreativno-turističke svrhe.

Ogrevno drvo se prodaje lokalnom stanovništvu i gradskim sindikatima. Učešće tehničkog drveta je dosta zastupljeno. Najviše tehničkog drveta se odnosi na trupce lužnjaka za kojima je potražnja velika.

U proizvodnoj nameni 95% sastojina je čisto. Takav odnos nije poželjan pošto su mešovite sastojine stabilnije.  Mešovitost je značajna kod sastojina koje gradi lužnjak pošto prateće vrste( grab, brest, klen, jasen, cer) u procesu starenja sastojine pravilnim negovanjem nalaze se u donjem spratu i čiste krunu od donjih grana, samim tim povećavaju tehničku vrednost lužnjaka. 

Mešovite sastojine su florno bogatije u spratu drveća, žbunja i prizemne flore. U takvim sredinama i ostali živi svet je raznovrsniji.

Mešovite šume su otpornije na stalno prisutnu pepelnicu i druga oboljenja. Čistoća stabala i dužina debla su veće, samim tim veća je i tehnička vrednost. Postojanje pratećih vrsta u donjem spratu utiče na smanjenje zakorovljenosti. Bolja je razmena vazduha kroz sastojinu i povoljniji režim vlage, samim tim brži proces humifikacije i bolju razmenu materije. Takve šume su preglednije i prijatnije za boravak.

U proizvodnoj nameni lužnjak je dominantna vrsta koja učestvuje sa 70% po zapremini i 56% po prirastu. Druga vrsta po učešću je bagrem koji učestvuje 10% po zapremini i 25% po prirastu. Učešće ostalih 15 vrsta je 20%.  Hrast lužnjak je najvrednija vrsta karakteristična za stanišne uslove na kojima se nalazi gazdinska jedinica. Njegovo prisustvo omogućuje finansijski  pozitivno gazdovanje.  Učešće bagrema kao brzorastuće vrste je poželjno jer je potreba za drvnim sortimentima bagrema veliko za lokalno pre svega seosko domaćinstvo, gazdinska jedinica se nalazi u neposrednoj blizini 5 sela.

Šumska vegetacija Gibavca

Po debljinskoj strukturi stanje je dobro. Sedamdeset četiri posto zapremine čine stabla preko 30 cm. Pošto se radi o šumama koje su u blizini urbanih sredina njihova atraktivnost je značajna. Pojedinačna  stabla preko devedeset centimetara su kao istorijski spomenici rasejani po celoj gazdinskoj jedinici. Prilikom sprovođenja mera nege potrebno je obrati pažnju i omogućiti njihov slobodan rast. Ta stabla nam ukazuju na izgled i sastav šuma početkom prošloga veka. Ta stabla su značajna i za ptičji svet koji se često hrani i gnezdi na tim stablima. To je posebno značajno u delu gazdinske jedinice koja je pod drugim i trećim stepenom zaštite.

Najveći talas sušenja zabeležen u periodu 1985-1990 godine. Po mnogima uzrok treba tražiti u hidromelioracionim i drugim zahvatima koji su doveli do izmene režima plavnih i podzemnih voda, tako da su pojedina staništa postala znatno suvlja. Na osnovu evidencija sanitarnih seča u prethodnom uređajnom razdoblju procenat sušenja u visokim sastojinama lužnjaka kretao se u intervalu od 5-10% od zapremine. U zbirnom elaboratu za Sremske šume 1951 godine, zdravstveno stanje u visokim sastojinama kretalo se od srednjeg do lošeg. I tada su te sastojine bile razređene. Ove sastojine biće predmet obnavljanja u ovom i narednim uređajnim razdobljima.   U veštački podignutim sastojinama lužnjaka starosti od 50-90 godina nije primećeno sušenje stabala, osim sušenja pojedinačnih stabala u donjem spratu. Ta stabla su izgubila u konkurenciji za svetlošću i hranljivim materijama i ta stabla će biti uklonjena prilikom sprovođenja mera nege proreda. Veće prisustvo entomoloških i fitopatoloških oboljenja nije primećeno.  U veštački podignutim sastojinama lužnjaka starosti preko 140 godina primećeno je slabljenje i porast suvih stabala čije učešće je preko 40%. Te sastojine su u ovom uređajnom razdoblju predviđene za obnavljanje. U mladim kulturama lužnjaka vidna je pojava pepelnice. Zbog toga su osnovom predviđene mere zaštite. Bitno je praćenje pojave i inteziteta  jer od pravilnog sprovođenja mera zaštite zavisi i opstanak mladih kultura.  U ostalim sastojinama zdravstveno stanje je dobro.  Nije primećeno prisustvo gubara.

Šume ove gazdinske jedinice pripadaju u najvećoj meri  IV, V i VI stepenu ugroženosti. IV stepen čine sastojine i kulture hrasta i graba. V stepen čine sastojine bukve i drugih lišćara. VI stepen čine šikare, šibljaci i neobrasle površine.

Radi se pretežno o visokim sastojinama lužnjaka starosti od 130 do 160 godina.  U sastojinama obuhvaćenim selektivnim proredima je intezitetet takođe slab, 12% po zapremini. Većina sastojina je na granici razređenosti za srednjodobne sastojine odnosno za starost od 70 do 90 godina.

U narednom periodu planirano je sistemsko obnavljanje i proširivanje šume. U skladu s tim, koristiće se šumske sastojine prilagodljive osnovnoj nameni. Topolom, vrbom i sličnim vrstama pošumljavaće se područje uz reku. Šume će se dopunjavati i proširivati u smislu postojećih kompleksa ili novim zasadom koridorski, uz postojeće regionalne saobraćajnice i Sremsku gazelu. Pri pošumljavanju je planirano da se koriste vrste koje najbolje absorbuju negativne emisije izduvnih gasova (breza, jova, crni bor i sl.).

Fauna

Brojno stanje divljači na dan brojanja 31. marta 2018. godine je sledeće: srneće divljači 242, divljih svinja 46, poljske jarebice 88 i fazana 2500. Lovačko udruženje Zemun, po stanju divljači, lovnim objektima spada u jedno od boljih beogradskih lovačkih društava. Na kvalitet lovišta osim zalaganja stručnih službi i članova, utiču pre svega prirodni uslovi voda i hrana. Jedan od bitnih faktora pri bonitiranju lovišta je i mir u lovištu. Ali, nažalost beogradska lovišta su opterećena urbanizacijom,  putnom mrežom i čestim i velikim prisustvom ljudi. Divljač često biva uznemiravana ili smrtno ugrožena saobraćajem.  Često nesavesni poljoprivrednici koriste otrovna hemijska sredstva za zaštitu ili sprečavanje korova. U jesen posle žetve česta je pojava paljenja površina koje su bile pod poljoprivrednim kulturama, tako se divljač dodatno uznemirava ili strada.

Od biljnih vrsta zaštićeno je 15 biljnih taksona, odnosno 1 strogo zaštićen žuti lokvanj i 14 zaštićenih vrsta. Od gljiva pod zaštitom se nalazi 15 vrsta, različitog stepena zaštite. Konstatovano je i 93 vrste insekata od kojih su neki neki međunarodno i nacionalno zaštićeni. Od sisara konstanovano je 60 vrsta sisara pod određenim stepenom zaštite. Studijom zaštite obuhvaćeni su i vodozemci i gmizavci.

U šumama Zidina i Gibavac mogu se sresti razne vrste ravničarskih ptica, sitna divljač kao što su zec, fazan, ali i po neka srna. U šumi Crni lug postoji zvanično lovište kojim gazduju Srbija šume. Tu osim pomenutih vrsta postoji i znatan broj divljih svinja. Osim nabrojanih predstavnika faune, važno je napomenuti da su tu prisutni i razni insekti, od kojih zbog blizine vode dominiraju komarci, pčele, stršljenovi, obadi. Prisutni su i gmizavci kao što su barske zmije belouške, ali i pijavice. Povremeni stanovnici su ptice selice, laste i rode.

Strogo zaštićene vrste insekata su Acrda ungarica ungarica,Carabus ullrichi nastasi, Necrodes litoralis, Onthophagus furcatus, Cerambyx cerdo, Morimus asper funereus, Osmoderma eremita, Oryctes nasicomis, Lucanus cervus. Zaštićene vrste insekata Metrioptera domogledi, Cortodera flavimana, Paracorymbia pallens, Oberea pedemontana.

Vrste ptica i sisara koji su prisutni u gazdinskoj jedinici su: Aquila pomarina-Orao kliktaš, Haliaeetus albiciiia-Orao belorepan, Buteo buteo-Mišar, Milvus migrans- Crna lunja, Cicomija nigra- Crna roda, Dendrocopos medius- Srednji detlić, Fecedula albicollis- Belovrata muharica, Falco cherrug- Stepski soko, Picus viridis- zelena žunja, Ficedula albicolillis- Belovrata muharica, Strix aluco- šumska sova, Dryomus nitedula- šumski puh, Scirus vulgaris-veverica, Talpa europea- krtica, Erinaceus concolor-jež, dok su od vrsta gljiva prisutne: Amanita caesarea, Herikum erinaceus. Pomenute vrste se mogu videti na prostoru cele gazdinske jedinice.

Dve hiljade dvaneste i trinaeste godine došlo je do pojave hrastovog savijača i bube listare. Napad nije bio jak, ali više preventivno prskano etiolom na površini od 120,88 hektara. Mlade kulture zaštićene su od divljači, prvenstveno divljih svinja, postavljanjem električne ograde (pastirica).  Površine koje su bile posejane žirom na 46,47 hektara, zaštićene su od voluharica Eko-mamcima. Radovi na zaštiti šuma vršeni su kroz sanitarne seče suvih stabala na površini od 409,85 hektara.

Spoljašne veze:

• Zvanični sajt opštine Surčin
• Mape i prostorni planovi Gradske opštine Surčin
• Zvanični sajt Bečmena
• Mapcarta- Gibavac
• Službeni list grada Beograda
• Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine Republike Srbije. Uprava za šume.
• Srbijašume- Šume.
• Gradska opština Surčin. INFO-TOURS. NET