Manastiri Eparhije raško-prizrenske
Manastiri Eparhije raško-prizrenske su deo bogate baštine Srpskog naroda Kosova i Metohije i Raške oblasti koja se sudbinski vezala za duhovnu, kulturnu i prosvetnu delatnost i nacionalno biće srpskog stanovništva ovih krajeva. Deleći sudbinu naroda koji ih je gradio, manastiri izgrađeni na ovom prostoru, nekada su se uzdizali do lepog, ili, pak, bili rušeni i spaljivani, od brojnih osvajača i uzurpatora ovog dela Balkana,[1] a u 21. veku i od strane Albanaca, samoproglašene kosovske države.[2][3]
Njihovi sačuvani ostaci i dalje zrače božanskom svetlošću koja je okupljala srpski narod da slavi Boga i skuplja snagu da opstane na Kosovu i Metohiji i manastire obnovi, i tako u krug. Obnavljajući mnoge stare svetinje, narod Jugozapadne Srbije sačuvao je vizantijske tekovine hrišćanstva začetog na ovom prostoru i pravoslavne zakone i srpsku duhovnost. Zato, je sam čin upoznavanja sa ovim manastirima jednako važan za održanje verujućeg naroda kao i obnova porušenih i izgradnju novih na prostoru Kosova i Metohije.[4]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Kosovo i Metohija, dva centralna regiona dugogodišnje srpske države, odraz su srpskog duhovnog i kulturnog identiteta i državnosti od srednjeg veka do današnjih dana. Istorija Kosova i Metohije je usko povezana kako sa istorijom srednjovekovne srpske države, tako i sa nastankom, razvojem i opstankom Srpske pravoslavne crkve. O tome najbolje govore brojni manastiri, kao i ostali spomenici kulture, koji svedoče o vekovnoj povezanosti crkve i naroda na ovim prostorima.[5]
Srpsko plemstvo sagradilo je u Srednjem veku nekoliko desetina manastira, a deo njih su sačuvani i do danas. Razvoj kosovske oblasti kao duhovnog središta srpskog naroda odražavalo se i u naročito velikoj koncentraciji srpskih crkava i manastira na ovoj teritoriji. Po nekim evidencijama, na ovim prostorima bilo je blizu dve stotine sačuvanih ili porušenih pravoslavnih hramova, ali ih je zapravo bilo daleko više. Kako se na Kosovu i Metohiji nalazi više manastira nego u bilo kom drugom delu Srbije ono se s pravom smatra duhovnim iskodištem i središtem Srba.[6]
Pravoslavna vera i crkva kao institucija imale su zapaženo mesto u Osmanskom društvu tek od 19. veka. U porobljenoj Srbiji neprestano su povratnom mehanizmuom vršeni uticaji u oba smera, hrišćani su hteli da grade svoje svetinje a muslimani su to sprečavali i povremeno ih rušili. U takvim uslovima odnos države prema crkvi odražavao se na crkveno graditeljstvo, zapravo na sve ono na šta je crkva u svojim dogmatskim okvirima i bogoslužbenoj praksi obraćala pažnju: na ikonopis i opremu crkve, dekorisanje, održavanje i samo podizanje hramova.[7]
Donošenjem zakonskih akata još iz Srednjeg veka država je na prostoru Kosova i Metohije kontrolisala i kreira vizuelni identitet svojih gradova. Hatišerifom iz 1830. godine Srbija je dobila slobodu veroispovesti i crkvena umetnost doživljava ekspanziju.[8] Tanzimatske reforme su omogućile razvoj pre svega crkvenog graditeljstva, koje je do tada bilo svedeno na objekte kod kojih se nisu smela eksplicitno isticati verska obeležja. Manje i neupadljive crkve su s menjale ili se gradile nove, koje su svojom arhitekturom zauzimale jasno mesto u vizuelnom identitetu Kosovsko-Metohijske sredine.
U malom vremenskom razmaku od uvođenja reformi na prostoru Kosova i Metohije, kao i na prostoru Balkana izgrađen je veliki broj hrišćanskih hramova i manastira.
Težak period Kosovo i Metohija i Eparhija raško-prizrenska preživela je u vreme ratova: austro-turski rat 1715–1738; oslobodilački ustanci srpskog naroda, Prvi (1804) i Drugi srpski ustanak (1814), Balkanski ratovi, Prvi (1915) i Drugi svetski rat (1941–1945).
Svi zavojevači, za tih skoro trista godina, skrnavili su, demolirali, rušili i palili srpske crkve i manastire.
Najsvetliji istorijski događaji za hrišćane Kosova i Metohije u 20. veku jesu njegova oslobođenja iz neprijateljskog ropstva, i dominacije muslimana, u Balkanskim ratovima, Prvom i Drugom svetskom ratu.
U vreme komunističke vlasti (od 1945 do 1989), prognanim Srbima je zabranjen povratak na Kosovo i Metohiju a Srpskoj crkvi, odnosno manastirima na teritoriji Raško-prizrenske eparhije, oduzeta je (nacionalizovana) imovina.[7] Pored toga, albanski nacionalisti pojačali su napade na Srpsku pravoslavnu crkvu. To atakovanje vršeno je uglavnom kroz tri vida:
- Napad na sveštena lica (dva puta je napadnut episkop raško-prizrenski Pavle – danas srpski patrijarh). Posebno su bili česti napadi na monaška lica (monahinje manastira Deviča).
- Nasilno oduzimanje imovine (poljoprivrednih useva), seča manastirske šume, oduzimanje stoke i drugo.
- Rušenje, demoliranje i skrnavljenje crkva, manastira i drugih crkvenih objekata.[7]
Atakovanja na Srpsku pravoslavnu crkvu i njene svetinje naročito su učestali posle 1968. godine.[7] Atakovanja na Srpske pravoslavne svetinje bivala su sve češća i žešća da bi u noći između 15. i 16. marta 1981. godine kulminirala požarom starog konaka manastira Pećke patrijaršije.
Period na Kosovi i Metohiji od 1989. do 1999. godine, može se podeliti u tri vremenske celine.
- Prvi period ili raspad Jugoslavije
Prvi period karakteriše, demonstracije i sukobi policije sa albanskim separatistima i raspad Jugoslavije, odnosno građanski rat od 1991 do 1995. Ovaj period bio zapravo, uvod u kosovsko-metohijsko stradanje.
- Drugi period bombardovanje NATO alijanse
Ovaj period koji je trajao sedamdesetosam dan, je bio prvi pokušaj da se na silu ovlada teritorijom Kosova i Mtohije od strane međunarodne zajednice i vlast preda u ruke Albancima.
Ovo je period otimanja Kosova i Metohije od strane međunarodne zajednice. Uplitanjem Ujedinjenih nacija, nakon 50 godina lažnog suživota na prostoru Kosova i Metohije, koje je povemeno bilo praćeno devstacijom srpskih pravoslavnih manastira, nastao je period straha i užasa.
Samo u periodu od 13. juna 1999. do 19. marta 2004. godine, istovremeno, sa progonom pravoslavnog Srpskog naroda uz raznovrsna nasilja i zločine (izbacivanje iz kuća, pljačke, silovanja, kidnapovanja, ubijanja i masakriranja nevinih ljudi), vršeno je, i još uvek se vrši, sistematsko zatiranje duhovnih korena Srpskog naroda pljačkanjem, demoliranjem, paljenjem i rušenjem i Pravoslavnih svetinja Eparhije raško-prizrenske, širom Kosova i Metohije. U tom periodu devastirano je sedam manastira i 151 crkva.
Značaj[uredi | uredi izvor]
.svg)
Spomeničko nasleđe sa prostora Jugozapadne Srbije zauzima značajno mesto u kulturnoj riznici Srbije, Balkana i sveta. Na teritoriji koja je u nadležnosti raško-prizrenske i Zavoda za zaštitu spomenika kulture Srbije nalazi se 35 opština sa 39 gradskih naselja.
U registar spomenika kulture iz Eparhije raško-prizrenske upisano je četiri manastira ( i jedna crkva) koji su kategorisani u spomenike kulture od izuzetnog značaja, dok su ostali manastiri i crkve proglašeni za spomenike kulture od velikog značaja.
U prvu grupu spadaju:
- Kulturno-istorijski region Starog Rasa i Manastira Sopoćani (1979)
- Manastir Dečani (2004)
- Pećka patrijaršija (2006)
- Manastir Gračanica (2006)
- Bogorodica Ljeviška (2006)
Spisak manastira[uredi | uredi izvor]
.jpg)
.jpg)
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ S. Mileusnić, Vodič kroz manastire u Srbiji, Beograd, 1995.
- ^ Arhiva Svetog arhijerejskog sinoda Srpske pravoslavne crkve.
- ^ Arhiv Muzeja Srpske pravoslavne crkve u Beogradu.
- ^ Zadužbine Kosova, Spomenici i znamenja srpskog naroda, Prizren–Beograd, 1987.
- ^ Ćorović, V., (2005), Istorija Srba, Beograd
- ^ Bogdanović, D., (1986). Knjiga o Kosovu, SANU, Beograd
- ^ a b v g Mileusnić, Slobodan. Duhovni genocid– kulturna katastrofa (Kontinuitet crkvenorušiteljstva na Kosovu i u Metohiji (PDF) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. mart 2016). Srpska akademija nauka. Pristupljeno 10. 9. 2016.
- ^ Mitić, Kristina R. (16. 12. 2020). „BOŠKO SUVAJDžIĆ Knjiga o vuku. Beograd: izdavačko preduzeće Albatros plus, 2018.”. GODIŠNjAK ZA SRPSKI JEZIK. 18 (1): 119—121. ISSN 2334-6922. doi:10.46630/gsrj.18.2020.08.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ženarju-Rajović, Ivana (2016). Crkvena umetnost XIX veka u Raško-prizrenskoj eparhiji (1839—1912). Leposavić-Priština: Institut za srpsku kulturu.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- (jezik: srpski) Manastiri Pravoslavne Eparhije raško-prizrenske