Rasmus Kristijan Rask

Rasmus Kristijan Rask
Rasmus Kristijan Rask
Lični podaci
Datum rođenja	(1787-11-22)22. novembar 1787.
Mesto rođenja	Brandekilde,
Datum smrti	14. novembar 1832.(1832-11-14) (44 god.)
Mesto smrti	Kopenhagen, Danska
Obrazovanje	Univerzitet u Kopenhagenu

Rasmus Kristijan Rask (dan. Rasmus Christian Rask; Brandekilde, 22. novembar 1787 — Kopenhagen, 14. novembar 1832) je bio danski filolog.

Biografija

Studirao je na Univerzitetu u Kopenhagenu gde je pokazao talenat za učenje jezika.

Godine 1808, Dobio je zvanje asistenta-čuvara univerzitetske biblioteke, a nekoliko godina posle postao je profesor istorije književnosti.

Godine 1809, Napisao je prikaz Adelunga.

Godine 1811, Danska akademija nauka objavljuje konkurs sa temom: „Tragati za izvornim jezikom iz koga se stari skandinavski jezik može najpouzdanije izvesti, i potkrepiti to odgovarajućim primerima, putem istorijske kritike; utvrditi karakter tog jezika i njegove veze sa skandinavskim i sa germanskim, od najdrevnijih vremena do kraja srednjeg veka; tačno odrediti osnovne principe na kojima se sve derivacije i sva poređenja tih jezika moraju zasnivati." Rask je već prethodno objavio na danskom svoj rad Uvod u gramatiku islandskog i ostalih drevnih nordijskih jezika na osnovu štampanih i pisanih materijala sakupljenih od strane svojih prethodnika sa istog istraživačkog polja.

Boravio je na Islandu dd 1813. do 1815, gde je izučavao jezik i zbližavao se sa literaturom.

Zaposlen je od 1814. na institutu Arna-Mgnean (Arna-Magnaean) kao urednik Islandskog rečnika Bjorna Haldorsona (Bjorn Haldorson) koji je ovaj ostavio u rukopisu. Javlja se na konkurs Danske akademije nauka raspravom, Istraživanje porekla starog nordijskog i islandskog jezika (Investigation sur l'origine du vieux norrois ou islandais). Rukopis je iztat tek 1818. godine.

Godine 1816, U Kopenhagenu napravio Islandsko poetsko društvo, čiji je bio prvi predsednik. Oktobra ove godine danske vlasti nude (i nameću) Rasku da krene na njihov račun na ekspediciju u istraživanje istočnih jezika i sakupljanje rukopisa za unverzitetsku biblioteku u Kopenhagenu. Na taj put on kreće sa odbojnošću i noseći čitavu biblioteku sa sobom. Prvo je stigao u Švedsku, gde je ostao dve godine, gde je učio finski jezik. Franc Bop je objavio svoje delo Sistem konjugacije (Konjugationssystem), čime uzima slavu začetnika komparativno-istorijskog metoda u lingvistici, iako je Rask dve godine ranije napisao delo (koje je objavljeno 1818. godine).

Godine 1817, Na švedskom je objavio svoju Anglosaksonsku gramatiku.

Godine 1818, Na danskom se pojavio njegovo esej o izvorima drevnog skandinavskog ili islandskog govora, koji je on napisao 1814. godine odgovarajući na konkurs Danske akademije nauka. Dovršio je i prvo celovito izdanje Snorove (Snorro) Ede (Edda) i Semundove (Samund) Ede zajedno sa prevodima na švedski. Ove godine se ispravlja po pitanju veze između keltskih jezika sa ostalim indoevrpskim (po njemu tračkim) jezicima.

Godine 1819, Iz Stokholma otišao za Sankt Peterburg, gde je na nemačkom napisao rad „Jezici i književnosti Norveške, Islanda, Švedske i Finske" u šestom broju časopisa Vienna Jahrbücher. Iz Rusije je preko Tartarske došao do Persije i proveo neko vreme u Tabrizu, Teheranu, Persepolju i Širazu. Za šest nedelja dovoljno je izučio persijski da je mogao slobodno da govori.

Godine 1820, Dolazi u Bombaju, gde je na engleskom napisao delo „Disertacija o autentičnosti jezika zend“ (Trans. Lit. Soc. of Bombay, vol. iii., reprint sa korekcijama i dodacima u Trans. R. As. Soc.). Raskovu raspravu objavljenu za konkurs Danske akademije nauka loše i delimično prevodi Vater pod naslovom O tračkoj jezičkoj klasi (Über die thrakische Sprachklasse).

Godine 1822, Stigao je na Cejlon gde je uskoro na engleskom napisao delo „Disertacijsko razmatranje najboljeg metoda iskazivanja glasova indijskih jezika evropskim znakovima“ u časopisu Transactions of the Literary and Agricultural Society of Colombo. Ove godine se pretpostavlja da je tečno znao ne manje od dvadeset i pet jezika i dijalekata, a duplo većem broju je znao strukturu.

Godine 1823, Rask se vratio u Kopenhagen donoseći solidan broj orijentalnih rukopisa: persijskih, zendskih, palijanskih, sinhaleskih i drugih. Rask je svojim putem izneverio nade koje su polagane u njega kao orijentalistu. Nikada nije obavio u potpunosti posao kojim su ga poslali. Umesto da traga za komparativnom gramatikom, on je tragao za opštom gramatikom. Na tom svom putu, kao što se moglo videti, istraživao je univerzalni jezik, pasigrafiju, reformu pravopisa.

Godine 1824, Objavio gramatiku španskog.

Godine 1825, Objavio gramatiku frizijskog.

Godine 1826, Objavio Esej iz danske ortografije. Takođe, poredi jedan iranskih jezika sa sanskritom i to poređenje je od presudnog značaja za dalja istraživanja.

Godine 1827, Objavio rad na temu drevnoegipatske hronologije i gramatiku italijanskog.

Godine 1828, Objavio premojskijevsku starojevrejsku hronologiju.

Godine 1830, Uredio Šnajderovu Gramatiku danskog za Engleze; nadgledao prevod svoje Anglosaksonske gramatike na engleski, koji je uradio Torpe (Thorpe).

Preminuo je 14. novembra 1832. u Kopenhagenu.

Naučni rad

Značajan je po tome što je prvi ustanovio sličnosti između skandinavskih, germanskih, gotskog, slovenskih, litvanskog, romanskih, latinskog, grčkog i drugih jezika. Prvi je i ustanovio vezu između alternacija suglasnika u germanskim jezicima, poznatih kao „Grimov zakon", iako je njemu sanskrit u to vreme bio nepoznat.

Dugo je vreme on ostao u senci Jakoba Grima, a još 1875. godine u drugom izdanju njega Breal navodi samo u vezi sa radovima o zendskom jeziku. Međutim, već 1870. godine Raumer naznačuje šta je Grim dugovao Rasku. Zasluga za shvatanje Raskovog značaja, ipak pripada njegovim zemljacima: Tomsenu (1902), Mejeu (1903), Jespersenu (1922), Pedersen (1924) i Hjelmslev (1951). Zanimljiv je i odnos prema njemu u zavisnosti od epohe. Dok Pedersen i Meje gledaju Raska isključivo u svetlu komparativne, istorijske gramatike, tek ga Hjelmslev, sa svojih strukturalnih pozicija, sagledava u drukčijem svetlu.

U svom delu Istraživanja... uspostavlja vezu između islandskog, skandinavskih jezika, germanskih jezika, grčkog, latinskog, litvanskog, slovenskih jezika, jermenskog i samo dopušta povezanost sa iranskim jezicima i sanskritom. Isprva je rezervisan prema keltskim jezicima i albanskom, ali to kasnije ispravlja. Za mesto litvanskog mu se duguje jer je, za razliku Adelunga, koji je uvek taj jezik prikazivao kao mešavinu germanskih i slovenskih, shvatio da se radi o jeziku iz posebne jezičke grupe.

U svojim Istraživanjima... na stranama 49-51 on kaže:

Gramatički dogovor daleko jasnije (u odnosu na rečnik) označava vezu ili izvornu jedinicu; jezik koji se meša sa drugim vrlo retko ili nikako ne preuzima inflektivne nastavke iz drugog, ali, s druge strane, gubi svoje. U tom smislu engleski jezik nije preuzeo ništa od islandskih ili francuskih nastavaka, ali je izgubio mnoge nastavke iz anglosaksonskog; slično, danski nije preuzeo nemačke nastavke, kao što ni španski nije preuzeo gotske ili arapske nastavke. Ovoj vrsti dogovora, koja je i najvažnija i najjasnija, sve do današnjih traganja za izvorima jezika nije posvećena dovoljna pažnja; a to predstavlja najveću grešku najvećeg dela napisanog do danas tim povodom; to je i razlog zašto su ta dela nejasna i vrlo male naučne vrednosti.

Jezik koji ima najsloženiju gramatiku najmanje se mešao, najstariji je i najbliži izvorištu. Gramatički nastavci i inflektivne osobine konstantno se gube tokom stvaranja novog jezika. Takav razvoj jezika traži vrlo dugo razdoblje i zajednički pravac većeg broja ljudi u cilju razvoja i preslaganja jezičkih osobina. U tom smislu danski je jednostavniji od islandskog, engleski je jednostavniji od anglosaksonskog, a isti odnos imaju i novogrčki prema starogrčkom, istalijanski prema latinskom, nemački prema mezogotskom, kao i svi drugi slični odnosi koje poznajemo.

Jezik, ma kako bio pomešan, pripada istoj jezičkoj porodici kao i njegov prethodnik, sve dok ima (slične) najbitnije, najkoncentrisanije i najosnovnije reči, kao i isto izvorište. Sa druge strane, ništa se ne može zaključiti na osnovu izvorišnih veza tehničkih, političkih i trgovačkih termina, pošto su zahtevi vremena -- društvene, obrazovne i naučne veze stvorile neophodnost njihovog uključenja u sastav jezika. Takve odnose možemo razjasniti samo na osnovu istorije, gde bismo mogli naći odgovor da li su ljudi pozajmili te termine iz drugih jezika ili su ih razvili iz svog. Tako je engleski ispravno uvršten u gotsku jezičku porodicu i saksonsku granu; pošto sve osnovne reči engleskog jezika i jesu saksonskog porekla: heaven, earth, sea, land, man, head, hair, eye, hand, foot, horse, cow, calf, ill, good, great, little, whole, half, I, thou, he, to make, love, go, see, stand; of, out, from, together, itd. Promene zamenica i brojeva poslednje su nestale mešanjem sa vrlo različitim jezicima. U anglosaksonskom su, na primer, sve zamenice gotskog i posebno saksonskog porekla.

Kada neko u takvim rečima pronađe slaganje između jezika i pronađe pravila o premeštanju slova između ta dva jezika, može se reći da postoje izvorišne veze između tih jezika, a posebno kada postoje i sličnosti u inflektivnim procesima jezika i njegovoj formalnoj organizaciji.

Sa tog stanovišta vidi se da grčko 'a' i 'o' često postaje 'u'. Poredeći mnoge reči neko bi bio sposoban da iscrta mnoga pravila preslikavanja iz jednog jezika u drugi. I, kako postoji takvo slaganje između latinske i grčke gramatike, neko bi s pravom mogao zaključiti da izvorišna veza između ova dva jezika postoji; što je, takođe, dovoljno poznato i nije potrebno ponovo ovde pokazivati.

Rask, dakle, jasno vidi odnose među jezicima, a u središte njihove srodnosti dovodi sličnost među osnovnim rečima. Ono što mu se da zameriti jeste što on i dalje govori o slovima misleći na glasove.

A evo i šta Leman kaže o Rasku i Raskovim Istraživanjima...:

Možda najsjajniji od ranih lingvista, Rasmus Rask (1787.--1832) načinio je osnovni doprinos u istraživanju izvora starog nordijskog i islandkog jezika, a za nargradu Danske akademije nauka 1811. Zahtev Danske akademije nauka tražio je od učesnika „da istraže sa istorjskim kriticizmom i označe odgovarajućim primerima izvor iz kog je najverovantije nastao stari skandinavski jezik; takođe, da označe osobine jezika i njihovu vezu od najstarijih razdoblja i tokom Srednjeg veka prema nodrijskom, kao i prema germanskim dijalektima; takođe, da ustanove precizne principe koji moraju biti praćeni u istraživanju izvora i poređenju tih jezika“.

Posle priče o osnovnim principima, Rask prikazuje podatke susednih jezika: grenlandskog eskimskog, keltskog, baskijskog, finskog, slovenskog, letonskog, tračkog, kao i azijskih jezika. Njegov pregled o vezama sa tračkim jezikom (termin koji je on preuzeo od Adelunga za označavanje jezika prethodnika grčkom i latinskom, a mi bismo taj jezik mogli izjednačiti sa indoevropskim) čini, otrpilike, polovinu njegovih monografija i sadrži dobro poznato stanovište o vezama islansdskih opstruenata sa grčkim i latiniskim. Sam Grim izražava zahvalnost ovom stavu; posle tog saznanja on je brzo izmenio prvi tom svoje gramatike iz 1819. i u drugo izdanje iz 1822. uključio deo u kome opisuje germanske suglasničke promene. Tu je prikazan i Raskov stav zajedno sa nekoliko drugih članaka ne bi li se prikazalo njegovo lepo razumevanje lingvističkih principa.

Kako su Pedersen i drugi ukazivali, Rasku se duguje zahvalnost za njegovo korišćenje „sistema“ i „gramatičkog kriterija“ pre nego za rečnik koji je načinio na zahtev Akademije. Iako mu dugujemo za njegove metodološke napretke, njegov rad je mahom terminološki manjkav; na primer, njegovo ime „trački“ za „indoevropski“. Kako nije znao sanskrit u trenutku pisanja monografije, njegova grupa indoevropskih jezika je još uvek mala jer je time mogao da da odgovor na prvi zahtev Akademije. Za germanske jezike koristio je termin „gotski“, a podelio ih je na skandinavske i germanske jezike (iz kojih se izrodila (mezo-)gotska podgrana).

Još je dalja terminologija koja se odnosi na „izvor“ i „naslednik“, gde je Rask činio grešeke u genaeološkoj klasifikaciji. Te termine Pedersen voli da opisuje kao „sistematičke“ a ne „istorijske“. Oni koji žele da se u potpunosti upoznaju sa tim problemom mogu pogledati original koji je uredio Luis Hjelmslev, kao i Pedersonov sažaljiv uvod. Neki drugi Raskovi pogledi odgovaraju Šlegelovim; kao on, Rask je smatrao analitičke jezike najsavremenijim ali, za razliku od njega, malo se posvećivao tipologiji.

Najšire razmatran problem u vezi sa Raskom je jedan od prioriteta: da li je njemu pripalo neodgovarajuće malo zasluga za ustanovljavanje germanske suglasničke promene, široko poznate kao Grimov zakon? Rasprava u delu Holgera Pedersena, Lingvistička nauka u devetnaestom veku. pp. 248–254 i 258-262, prikazuje problem dobro poznatim Pedersonovim epskim stilom. U ovim danima korporativne nauke pitanja individualnih zasluga se ne čine tako važnim kao što su bile u prošlosti, kada je čak i nacionalni prestiž u njih bio uključen. Mi smo mnogo više zainteresovani da razumemo te poglede i za njih koristimo terminologiju koju su učenjaci koristili u prošlosti. Rasku ne dugujemo ništa za prenos znanja; Grim je njih prihvatio, podržao i mnogo potpunije dao dobro poznati oblik.

Rasku dugujemo za njegove napore u učenju jezika na terenu; podaci za njegove zaključke su u velikom delu rezultat njegovog sopstvenog skupljanja. Posle završetka monografije, Rask je preduzeo put u Rusiju, Persiju i Indiju, što je dalo mnogo naprednije poglede na indoevropske jezike. Takođe mu dugujemo za metodološko upravljanje podacima, što aproksimira visoke zahteve njegovih naslednika: iako u eseju on još uvek koristi termin „slovo“ za glas kao i za pisane simbole; on je pokušavao da pronađe fonetsku osnovu slova. Fonetsku interpretaciju je potom poredio sistematično. Sledeća po važnosti u njegovim poređenjima bila je gramatika. Uložen trud u gramatička poređenja (pp. 190–295) se znatno razlikuje od onog koji je uložen u rečnik (pp. 295–321).

Raskova zanimanja za učenje jezika zadovoljena su posle njegovog povratka sa puta po istoku 1823. godine. Njegov neuspeh u uklapanju svojih novih ideja u izmenu monografije za koju je dobio nagradu, kao i njegova dostupnost samo na danskom, prouzrokovali su nedostatak raširenosti njegovog rada. Izdanje na danskom povodom stogodišnjice njegove smrti načinilo je istu grešku; verovatno je da će za sto pedesetu godišnjicu njegove smrti izaći potpun prevod Raskovih dela na engleski.

Literatura

• Žorž Munen, Istorija lingvistike: od početka do XX veka (prevela s francuskog Vera Ilijin; recenzent Ranko Bugarski), Biblioteka XX vek, 85. knjiga, (Beograd: Čigoja Štampa) 1996. godina.
• W. P. Lehman, ed. A Reader in Nineteenth Century, Historical Indo-European Linguistics, Edited & Translated by W. P. Lehmann, First Published by Indiana University Press, 1967.; Chapter Three, Rasmus Rask

Spoljašnje veze

• Free Online Encyclopedia, čiji delovi sadrže tekst iz enciklopedije Britanika iz 1911. godine (koja se nalazi u javnom dobru).