Fabrika šećera (spomenik)

Fabrika šećera
Fabrika šećera
	Jedna od zgrada fabrike
Opšte informacije
Mesto	Beograd
Opština	Čukarica
Država	Srbija
Vreme nastanka	1899-1901.
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture
Vlasnik	Republika Srbija
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture
	beogradskonasledje.rs

Fabrika šećera, poznatija kao Stara šećerana je nepokretno kulturno dobro i spomenik kulture Grada Beograda. Nalazi se u Beogradu, na Opštini Čukarica. Podignuta je u periodu od 1899. do 1901. godine.^[1]

Nalazi se u severnom delu prostorno kulturno-istorijske celine Topčider, koja je kulturno dobro od izuzetnog značaja. Prvi je objekat ove vrste u Beogradu.^[2]

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Izgradnju fabrike omogućio je kralj Aleksandar Obrenović, na osnovu Zakona o potpomaganju domaće industrije iz 1898. Na oglas o izgradnji si se javili zainteresovani iz Japana, Belgije, Engleske, Nemačke i Austrije.^[2]

Povlastice za proizvodnju šećera Srbiji su dobili investitori iz Nemačke: Alfred Hake, inženjer iz Magdeburga, Julijus Goldšmit, konzul i bankar iz Lugshafena, i Maks Vajnšenk, industrijalac iz Regenzburga, glavni akcionari velike fabrike šećera u Regenzburgu. Oni su u Beogradu osnovali preduzeće pod nazivom „Kraljevsko srpska povlašćena fabrika šećera u Beogradu, Hake, Goldšmit i Vajnšenk”.^[2]

Fabrika šećera je bila prvi objekat ove vrste u Beogradu. Kada je izrađena, fabrika se sastojala od mašinske hale, sušare, činovničkih stanova, zgrade direkcije i zgrade sa radničkim stanovima.^[2]

Kao deo industrijskog kompleksa fabrika je bila jedan od centara sindikalne aktivnosti i okupljanja radnika u vreme najjačeg delovanja Srpske socijaldemokratske partije. Ostala je poznata po štrajku iz 1907. godine, koji je ugušen u krvi, nakon intervencije policije i vojske, a po nalogu Državnog saveta. Tom prilikom su smrtno stradala četvorica radnika, a više njih je povređeno.^[2]

Fabrika se nalazila u vlasništvu stranog kapitala od 1899. do 1918. godine. Međutim, zbog nerentabilnosti je proizvodni proces u fabrici zaustavljen 1902.^[2] Na početku Prvog svetskog rata je bila sekvestrirana kao neprijateljska imovina, vlada je nameravala da je proda 1923.^[3]

Tokom Prvog svetskog rata šećerana fabrika je teško oštećena. Nakon rata se nalazila pod upravom Ministarstva pravde sve do 1925. godine, kada je dobila naziv „Državna fabrika šećera na Čukarici”.^[2]

Tokom bombardovanja Beograda 1941. godine, fabrika je ponovo oštećena, a za vreme povlačenja neprijateljskih trupa i opljačkana.^[2] U međuvremenu je radila.^[4]

Od 1945. godine do početka devedesetih godina 20. veka se nalazila u društvenom vlasništvu.^[2]

Godine 1948. je dobila naziv Industrija šećera i vrenja „Dimitrije Tucović”, u spomen na Dimitrija Tucovića, glavnog ideologa i vođe Srpske socijaldemokratske partije i jednog od organizatora velikog štrajka radnika fabrike 1907. godine. U krugu fabrike je 1952. postavljen njegov spomeniku. Bista je međutim do danas nestala, a namesto nje je do danas ostalo samo oskrnavljeno postolje.^[2]

U okviru rekonstrukcija u međuratnom i posleratnom periodu ugrađene su nove mašine i dograđen je izvestan broj objekata, što je dovele do određenih promena u prvobitnoj arhitektonskoj kompoziciji kompleksa.^[1]

Od 1969. godine fabrika je bila deo Poljoprivrednog kombinata Beograd (PKB). Šećer se u ovoj fabrici proizvodio sve do 1983. godine, posle čega je proizvodnja prebačena u Padinsku Skelu. Svi pogoni u fabrici, osim onih koji su pripali „Vrenju” su napušteni, deo opreme je prenet u novu fabriku, dok je deo rasprodat.^[2]

Trgovinski sud u Beogradu je 2007. pokrenuo stečajni podstupak Fabrike i tada su svi zaposleni u fabrici dobili otkaz.^[2]

U delu kompleksa u blizini Ade Ciganlije delimično rade proizvodni pogoni „Vrenja”, preduzeća koje se nekada nalazilo u sastavu šećerane, a zatim je od nje odvojeno.^[2]

Izgled fabrike[uredi | uredi izvor]

Sa stanovišta arhitektonskih vrednosti, pomenuti objekti predstavljaju standardne primere industrijske arhitekture sa kraja 19. veka u severnoj i srednjoj Evropi.^[1]

Svojom arhitekturom izdvaja se centralni objekat, mašinska hala, koji je građen u fugovanoj opeci, sa karakterističnim bogen-frizom ispod krova.^[1]

Pozorište u Šećerani[uredi | uredi izvor]

Danas se u objektima i dalje mogu naći tragovi proizvodnje, pomešani sa novim načinima upotrebe kompleksa. Jedinstvenost kompleksa primećena je još 1995. godine kada su članovi pozorišta „Bitef teatar” odlučili da u napuštenom delu Fabrike održe izvedbu predstave „San letnje noći”. Upravo ta izvedba predstavlja prvi pokušaj da Fabrika šećera ne padne u zaborav, kao većina idustrijskih objekata na području Beograda. Dve godine nakon prve izvedbe otvara se pozorište „KPGT”.^[5] Uređenje prostora finansiralo je Ministarstvo kulture.^[6]

Izvori[uredi | uredi izvor]

^ ^a ^b ^v ^g Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda/Fabrika šećera
^ ^a ^b ^v ^g ^d ^đ ^e ^ž ^z ⁱ ^j ^k ^l Vasiljević & 20. 3. 2016.
^ "Politika", 24. jan. 1923, str. 2
^ "Kolo", 20. novembar 1943
^ „Jedna nova »Šećerana«” (PDF). Ludus, broj 64. februar 1999. str. 6. Pristupljeno 17. 4. 2023. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ „Šećerana”. Zaboravljeni Beograd. Arhivirano iz originala 17. 10. 2020. g. Pristupljeno 23. 3. 2020.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Vasiljević, Branka (20. 3. 2016). „Staru šećeranu posećuju obezbeđenje, stečajna upravnica i ljubitelji pozorišta”. Politika onlajn. Beograd: Politika novine i magazin d.o.o. Pristupljeno 27. 1. 2018.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Spisak spomenika kulture u Beogradu

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[наслеђе”-1] v ^g Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda/Fabrika šećera

[FOOTNOTEВасиљевић20._3._2016-2] v ^g ^d ^đ ^e ^ž ^z ⁱ ^j ^k ^l Vasiljević & 20. 3. 2016.

[3] "Politika", 24. jan. 1923, str. 2

[4] "Kolo", 20. novembar 1943

[5] „Jedna nova »Šećerana«” (PDF). Ludus, broj 64. februar 1999. str. 6. Pristupljeno 17. 4. 2023. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[Zaboravljeni_Beograd-6] „Šećerana”. Zaboravljeni Beograd. Arhivirano iz originala 17. 10. 2020. g. Pristupljeno 23. 3. 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

p r u Nepokretna kulturna dobra u gradu Beogradu
Barajevo	Kuća porodice Jeftić Crkva brvnara u Vraniću Zgrada škole u Vraniću Nadgrobni spomenik Milisava Čamdžije Stara škola, Boždarevac Stara mehana u Barajevu Kuća porodice Stevanović Crkva Svetog arhanđela Mihaila u Beljini Crkva Svete Trojice u Baćevcu
Voždovac	Rodna kuća vojvode Stepe Stepanovića u Kumodražu Stara kuća porodice Živković Mitrovićev dom na Avali Banjički logor Spomenik Neznanom junaku na Avali Hotel „Avala“ u Beogradu Crkva Svete Trojice u Ripnju
Vračar	Kuća vojvode Petra Bojovića Zgrada Treće beogradske gimnazije Zgrada Državne hemijske laboratorije u Beogradu Dom braće Krstić Kuća braće Nikolić Socijalistički narodni dom Kafana „Tri lista duvana“ Kuća vajara Đorđa Jovanovića Dom Društva za ulepšavanje Vračara Vozarev krst Muzička škola „Stanković“ Genčićeva kuća Spomenik Vasi Pelagiću Narodna biblioteka Srbije Kuća arhitekte Milana Zlokovića Kuća arhitekte Momira Korunovića Kuća Popovića Kuća Bogdana Gavrilovića Dom Udruženja novinara Srbije Kuća Mihaila Popovića Kuća Flašar u Beogradu Kuća pukovnika Elezovića u Beogradu Zgrada Tehničkog fakulteta u Beogradu Dom Udruženja jugoslovenskih inženjera i arhitekata u Beogradu Spomenik Karađorđu u Beogradu Zgrada auto servisa „Fiat” u Beogradu Kuća Josifa Šojata u Beogradu Kuća Petronijevića
Grocka	Rimska grobnica u Brestoviku Rimska grobnica na lokalitetu Dubočaj Rančićeva kuća Mitrovićeva kuća Karapešićeva kuća Vlajkovićeva kuća Cincarska kuća u Grockoj Teomirovićeva kuća Panićeva kuća Topalovićeva kuća Popovićeva kuća Smiljanićeva kuća Markovićeva kuća Božićeva kuća u Grockoj Manastir Rajinovac Spomenik i spomen kosturnica u Ritopeku
Zvezdara	Spomenik Vuku Karadžiću Novo groblje (Beograd) Astronomska opservatorija u Beogradu Crkva Sv. Nikole u Višnjici Hram Pokrova Presvete Bogorodice u Beogradu Studentski dom kralj Aleksandar I u Beogradu Crkva Svetog Antuna Padovanskog u Beogradu
Zemun	Zemunska tvrđava Nikolajevska crkva u Zemunu Kuća porodice Karamata Kuća u kojoj se rodio Dimitrije Davidović Kuća Afrodite Bialo Kuća sa sunčanim satom Crkva Sv. Trojice u Zemunu Kuća u Ul. Glavnoj 7 Špirtina kuća Magistrat u Zemunu Zgrada carinarnice u Zemunu Markovićeva kuća u Grockoj Ičkova kuća Kontumacka kapela Svetih arhanđela Mihaila i Gavrila Kontumacka kapela Svetog Roka Livnica Pantelić Kuća Burovca na Gardošu Crkva Sv. Dimitrija (Hariševa kapela) Crkva Svetih Arhanđela Mihaila i Gavrila u Batajnici Bogorodičina crkva (Zemun) Dom srpske pravoslavne crkvene opštine Zemun Zemunsko groblje na Gardošu Zemunska gimnazija Kuća inženjera Pavla Horvata Kuća dr Save Nedeljkovića Srpska škola u Gornjoj varoši u Zemunu Zemunska pošta Evangelistička crkva (Zemun) Zgrada komande vazduhoplovstva Zgrada Dečjeg doma kraljice Marije Osnovna škola Kraljica Marija Binderova kuća u Zemunu Stara kapetanija u Zemunu Zgrada Vodne zajednice u Zemunu Stara zgrada Poljoprivrednog fakulteta u Zemunu Srpska škola u Batajnici Crkva Uznesenja Blažene djevice Marije
Lazarevac	Spomen crkva u Lazarevcu Spomenik knezu Stanoju Nadgrobni spomenik knezu Aksentiju Miladinoviću Čaršijska kuća porodice Vasić Kuća porodice Dimitrijević Kuća porodice Đurđić Kuća porodice Miletić Kuća porodice Perlić Kuća porodice Krdžalić Crkva Svetog Velikomučenika Dimitrija
Mladenovac	Manastir Pavlovac Spomenik despotu Stefanu Lazareviću (Crkvine) Spomen česma „Crkvenac“ Spomenik palim ratnicima 1912—1918. Kuća porodice Badžak Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Jagnjilu sa sobrašicama
Novi Beograd	Staro sajmište Muzej savremene umetnosti Crkva Svetog Georgija u Bežaniji Palata Srbije Hangar Starog aerodroma Zgrada Stare osnovne škole u Bežaniji Sava centar Zapadna kapija Beograda
Obrenovac	Kuća u selu Draževcu Kuća u kojoj se rodio narodni heroj Vlada Aksentijević Crkva brvnara u Orašcu Stara mehana u Ušću Mehana Uzun Mirka Apostolovića Stara Osnovna škola Dom porodice Mihajlović Crkva u Obrenovcu Stara varoška kuća Spomenik streljanim taocima Stara zadružna kuća Rankovića Manastir Grabovac Crkva Svetog Vaznesenja u Drenu Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Bariču Sokolski dom (Obrenovac)
Palilula	Memorijalni muzej Nadežde i Rastka Petrovića Crkva Svetog Marka u Beogradu Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković“ Zgrada Arhiva Srbije Groblje oslobodilaca Beograda Poslovno-stambena zgrada Petra Jankovića Hotel „Metropol“ Kuća Milutina Milankovića Crkva Svetog cara Konstantina i carice Jelene u Ovči Zgrada Seizmološkog zavoda Zgrada Pravnog fakulteta u Beogradu Palata Glavne pošte Zgrada Vojnogeografskog instituta u Beogradu Kuća Nevene Zaborski u Beogradu Vila Prendić u Beogradu Stara mehana u Velikom Selu
Rakovica	Manastir Rakovica
Savski venac	Konak kneza Miloša u Topčideru Topčiderska crkva (Crkva Sv. Apostola Petra i Pavla) Crkveni konak u Topčideru Amam kneza Miloša Muzej Tome Rosandića Manakova kuća Porodična kuća Nikole Nestorovića Skulptura „Žetelica“ Muzej 4. jula Ilegalna štamparija CK KPJ na Banjičkom vencu Obelisk u Topčiderskom parku Spomenik Arčibaldu Rajsu Doktorova kula u Beogradu Zgrada Oficirske zadruge Vaznesenjska crkva Kuća porodice Veljković Kuća Branislava Nušića Zgrada prve srpske opservatorije Zaostavština Dragomira Glišića Kuća porodice Popović-Predić Abadžijske kuće Beogradska nadbiskupija Železnička stanica Beograd–Glavna Kuća dr Arčibalda Rajsa Kuća Isidore Sekulić Kuća porodice Najdanović Zgrada Oficirskog doma Stara zgrada Generalštaba Zgrada „Manježa“ Kuća dr Aleksandra Belića Dom sirote dece Parni mlin u Beogradu Krst sa Male pijace Hotel „Bristol“ Vojna bolnica na Vračaru Zgrada državne štamparije Univerzitetska dečja klinika Kasarna 7. puka Kuća kralja Petra I Karađorđevića Kuća Vukićevića Vučina kuća na Savi Kuća Dragoljuba Gošića Palata Ministarstva finansija Kraljevine Jugoslavije Vila Dušana Tomića Vila Olge Mos Palata Ministarstva šuma i ruda i Ministarstva poljoprivrede i voda Zgrade Generalštaba vojske Srbije i Crne Gore i Ministarstva odbrane Manastir Vavedenje Presvete Bogorodice u Beogradu Crkva Svetog arhangela Gavrila u Beogradu Zgrada Sokolskog doma „Matica“ Zgrada Arhiva Jugoslavije Kuća trgovca Dušana Lazića u Beogradu Vila Stevke Milićević u Beogradu Zgrada Ministarstva saobraćaja u Beogradu Hala 1 Beogradskog sajma Dvorski kompleks na Dedinju u Beogradu Fabrika hartije Milana Vape Vila Rajh u Beogradu Zgrada Socijalnog osiguranja u Beogradu Vila Lazića i Mitrovića u Beogradu Vila glumice Marice Popović u Beogradu Zgrada Ministarstva socijalne politike i narodnog zdravlja u Beogradu Kuća arhitekte Jovana Ilkića u Beogradu Dom Radničke komore u Beogradu Vila Šterić u Beogradu
Sopot	Crkva Sv. Nikole u Sibnici Sopotski han Stara kuća porodice Žujović Han Radosavljevića Han Pantića Osnovna škola u Malom Popoviću Manastir Kastaljan Nadgrobni spomenik vojvodi Pavlu Cukiću Stara kuća porodice Žmurić Crkva Svetog Marka u Stojniku
Stari grad	Dositejev licej Konak kneginje Ljubice Beogradska tvrđava Božićeva kuća Terazijska česma Turbe Šeih Mustafe Kafana "?" Spomenik knezu Mihailu Kapetan Mišino zdanje Bajrakli džamija u Beogradu Kuća slikara Đorđa Krstića Dom Jevrema Grujića Zgrada zadužbine Nikole Spasića Dom Jovana Cvijića Krsmanovićeva kuća na Terazijama Prva varoška bolnica Zgrada Uprave fondova u Beogradu Zgrada Realke u Beogradu Spomenik zahvalnosti Francuskoj Čukur česma Stara kuća na Varoš kapiji Zgrada Ministarstva pravde Zgrada Smederevske banke Zgrada Narodne banke Srbije u Ulici kralja Petra Osnovna škola Kralj Petar Prvi Dorćolska osnovna škola Palilulska osnovna škola Kuća Jovana Smederevca Građanske kuće u Ul. Knez Mihailovoj br. 46, 48 i 50 Dom Mike Alasa Zgrada Beogradske zadruge Zgrada Ministarstva prosvete Zgrada trgovca Stamenkovića Robni magazin Spomenik Dositeju Obradoviću Spomenik Josifu Pančiću Saborna crkva u Beogradu Palata „Anker“ Palata „Atina“ Zgrada stare telefonske centrale Zgrada hotela „Moskva“ Dom porodice Pavlović Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić“ Kuća Branislava Kojića Igumanova palata Zgrada „Srpska kruna“ Zgrada u Ul. Kralja Milana 1 Zgrada u Ul. Kralja Milana 3 Zgrada Narodnog pozorišta u Beogradu Crkva Aleksandra Nevskog Dom Svetog Save Kuća Stevana Mokranjca u Beogradu Zgrada Beogradske opštine Zgrada Starog dvora Zgrada Novog dvora Grobnica narodnih heroja na Kalemegdanu Hotel „Nacional” Zgrada umetničke škole Zgrada Narodne skupštine Palata „Albanija“ Kuća Nikole Pašića Bioskop „Balkan“ Kuća Filipa Filipovića Kuća Nikole Predića Zanatski dom Dom vojske u Beogradu Zgrada Patrijaršije Zgrada PRIZAD-a (TANJUG) Zgrada Prometne banke Kuća Bete i Riste Vukanovića Kuća Jovana Skerlića Kuća porodice Ribar Kuća Milana Piroćanca Zgrada Velike škole Zgrada Kolarčevog narodnog univerzizeta Etnografski muzej Kuća Laze Pačua Zgrada Agrarne banke Kuća dr Stanoja Stanojevića Dom društva Crvenog krsta Atelje Uroša Predića Kuća u Ul. Cara Dušana 10 Kuća Stevana Kaćanskog Spomenik Moši Pijade Kuća Dimitrija Krsmanovića Kuća vajara Dragomira Arambašića Kafana „Ruski car“ Zgrada Ekonomske škole Zgrada Prve beogradske gimnazije Spomenik Pobedniku Kuća Miladina Pećinara Palata SANU Zgrada Druge ženske gimnazije (Škola „Nikola Tesla“) Zgrada Trgovačke akademije Fotografski atelje Milana Jovanovića Kuća porodice Hristić-Mijušković Kuća Milana A. Pavlovića Moderna garaža u Beogradu Hotel „Mažestik“ Kuća Leone Panajot Kuća Mihaila Đurića Kuća porodice Milovanović Kuća Radisava Jovanovića Zgrada Društva svetog Save Kuća Dimitrija Živadinovića Kuća Andre Đorđevića Parno kupatilo braće Krsmanović Kuća Zdravka Đurića Zgrada Ljubomira Miladinovića Kuća trgovca Crvenčanina Zgrada Josifa Šojata Kuća Milorada Pavlovića Zgrada Jakova Čelebonovića Spomen dom vajara Radete Stankovića Botanička bašta Jevremovac Zgrada Ministarstva pošta Kompleks radničkih stanova Palata penzionog fonda Zgrada Aero kluba Dom vračarske štedionice u Beogradu Zgrada Penzionog fonda Beočinske fabrike cementa u Beogradu Kuća izdavača i knjižara Gece Kona u Beogradu Dom sindikata (Beograd) Bitef teatar Beogradska sinagoga Kuća knjižara Marka Markovića Termoelektrana „Snaga i svetlost“ Zgrada Klasne lutrije u Beogradu Hotel „Prag” u Beogradu Umetnička livnica „Plastika“ u Beogradu Spomenik vojvodi Vuku Kuća građevinara Karla Knola u Beogradu Zgrada sa slikarskim ateljeima i galerijom Salona Muzeja savremene umetnosti u Beogradu Dom Saveza nabavljačkih zadruga državnih službenika u Beogradu Spomenik Vasi Čarapiću u Beogradu Zgrada predstavništva Prvog dunavskog parobrodarskog društva u Beogradu Zgrada „Progresa” u Beogradu Zgrada Doma štampe Zgrada Hempro Zgrada Službe društvenog knjigovodstva Jugoslavije
Surčin	Crkva Sv. Paraskeve u Boljevcima Crkva Svetog Vaznesenja u Jakovu Crkva Sv. Nikole u Dobanovcima Manastir Fenek Crkva Svetog Arhanđela Gavrila u Progaru Stara porodična kuća Aćimovića Crkva Svete Petke u Surčinu Crkva Svetog Save u Bečmenu Crkva Svetog Jovana Preteče u Petrovčiću Muzej vazduhoplovstva u Beogradu Crkva Svetog velikomučenika Georgija u Ugrinovcima
Čukarica	Zgrada škole u Žarkovu Osnovna škola „Ljuba Nenadović“ Crkva Svetog Nikole u Ostružnici Janićevi dućani u Ostružnici Janićeva kafana u Ostružnici Zgrada u Ul. Turgenjevljevoj 1 Fabrika šećera Zgrada Kovnice novca Crkva Rođenja Bogorodice sa Boračkim grobljem