Bosna Srebrena
Bosna Srebrena (lat. Bosna Argentina), odnosno Franjevačka provincija Sv. Križa - Bosna Srebrena (hrv. Franjevačka provincija Sv. Križa - Bosna Srebrena) pokrajina je Franjevačkog opservantskog reda (lat. Ordo Fratrum Minorum Observantium / OFM Obs.) koja obuhvata franjevačke samostane i druge ustanove tog reda na bosanskom (severnom) području Bosne i Hercegovine, a takođe i pojedine samostane istog reda u Srbiji. Sedište provincije nalazi se u Sarajevu. Počevši od 2022. godine, na čelu pokrajine nalazi se provincijal Zdravko Dadić.[1]
Na teritoriji Srbije, pod jurisdikcijom Bosne Srebrene nalazi se franjevački samostan u Beogradu, sa crkvom Svetog Ante Padovanskog,[2] kao i franjevački samostan u Đakovici, posvećen istom svetitelju.[3]
Naziv
[uredi | uredi izvor]Naziv Bosna Srebrena, odnosno Bosna Srebrenička (lat. Bosna Argentina) pored oblasnog imena (horonima) Bosna uključuje i dodatnu odrednicu, koja se odnosi na stari franjevački samostan u Srebrenici.[4]
Istorija
[uredi | uredi izvor]
Bosna Srebrena je nastala 1514. godine, podelom dotadašnje Bosanske franjevačke vikarije (lat. Vicaria Bosnensis) na dva upravna područja. Prvo je obuhvatalo oblasti pod osmanskom vlašću, dobivši naziv Vikarija Bosna Srebrena (lat. Vicaria Bosnae Argentinae), dok je drugo obuhvatalo susedne oblasti pod ugarskom vlašću, dobivši naziv Vikarija Bosna-Hrvatska (lat. Vicaria Bosnae Croatiae). Obe vikarije su 1517. godine uzdignute na stepen franjevačkih pokrajina, odnosno provincija u sastavu Franjevačkog opservantskog reda, čime je stvorena Franjevačka provincija Bosna Srebrena.[5]
Tokom 16. i 17. veka, franjevci Bosne Srebrene su razvili živu pastoralnu i misionarsku aktivnost u raznim srpskim i ostalim južnoslovenskim oblastima pod osmanskom vlašću,[6] tako da se teritorijalni opseg ove franjevačke provincije znatno proširio, uključujući i prostore osmanske Ugarske.[7]
Tokom 18. veka, uporedo sa geopolitičkim promenama i pomeranjem državnih granica, postepeno se sužavao i opseg Bosne Srebrene, koja je 1735. godine izgubila nadležnost nad područjima koja su tokom prethodnih ratova pripala Mletačkoj Dalmaciji,[8] a potom je 1757. godine izgubila i nadležnost nad područjima koja su ranije pripala Habzburškoj monarhiji.[9]
Među franjevcima Bosne Srebrene razvio se plodan književno-bogoslovski i istoriografski rad, prvenstveno na narodnom jeziku, uz upotrebu lokalne varijante ćiriličkog pisma (bosančica).[10][11]
Tadašnji katoličko-pravoslavni odnosi između franjevaca Bosne Srebrene i jerarhije Srpske patrijaršije bili su kompleksni i opterećei čestim sporovima koji su rešavani i pred osmanskim vlastima.[12]
Za vreme osmanske vlasti, među franjevcima Bosne Srebrene razvio se snažan osećaj bosanskog regionalnog identiteta, koji se manifestovao u vidu upotrebe bosanskih zavičajnih odrednica za označavanje regionalne pripadnosti, što je došlo do posebnog izražaja i u potonjoj delatnosti bosanskog franjevca Antuna Kneževića (1834-1889).[13]
Nasuprot tome, za vreme austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine (1878-1918), intenziviran je rad na promovisanju hrvatskog identiteta, u vidu "političke kroatizacije" bosansko-hercegovačkih rimokatolika. Nosilac takvih pojava bila je novoustanovljena Vrhbosanska nadbiskupija (1881) na čelu sa nadbiskupom Josipom Štadlerom (1881-1918) čiji su odnosi sa bosanskim franjevcima bili opterećeni čestim sporovima oko upravnih i crkveno-političkih pitanja.[14][15][16]
Tokom 19. veka među franjevcima u hercegovačkom delu Bosne Srebrene pojavile su se teženje ka odvajanju, a konačna podela ozvaničena je 1892. godine, stvaranjem posebne Hercegovačke franjevačke provincije.[17]
Za vreme Drugog svetskog rata (1941-1945), deo franjevaca Bosne Srbrene podržao je uspostavljanje ustaške vlasti na bosansko-hercegovačkim prostorima koji su uključeni u sastav Nezavisne Države Hrvatske, a pojedini bosanski franjevci učestvovali su i u progonu pravoslavnih Srba. Među najpoznatijim zagovornicima i sprovodiocima genocidne politike NDH prema srpskom narodu bio je zloglasni bosanski franjevac Miroslav Filipović (redovničko ime Tomislav), jedan od zapovednika koncentracionog logora Jasenovac, koji je 1942. godine zbog svojih zločina izbačen iz Franjevačkog reda.[18]
Samostani
[uredi | uredi izvor]U sastavu Franjevačke provincije Bosne Srebrene nalazi se dvadesetak aktivnih samostana, među kojima poseban isorijski značaj imaju stari franjevački samostani, nastali tokom srednjovekovnog ili potonjeg osmanskog perioda.[19]
Vidi još
[uredi | uredi izvor]- Ahdnama
- Katolička crkva u Bosni i Hercegovini
- Hrvati u Bosni i Hercegovini
- Kroatizacija
- Srbi katolici
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Franjevačka provincija Sv. Križa - Bosna Srebrena
- ^ Bosna Srebrena: Beograd - samostan i župa sv. Ante Padovanskog
- ^ Bosna Srebrena: Đakovica - samostan sv. Ante Padovanskog i župa sv. Petra i Pavla
- ^ Markešić 2005, str. 170-182.
- ^ Batinić 1881.
- ^ Batinić 1883.
- ^ Tóth 2002, str. 178-201.
- ^ Zirdum 2000, str. 129-151.
- ^ Batinić 1887.
- ^ Čigoja 2001, str. 13-22, 30-35.
- ^ Čigoja 2014, str. 237-248.
- ^ Nilević 1995, str. 99-113.
- ^ Džaja 2001, str. 93-106.
- ^ Blažević 2000.
- ^ Džaja 2003, str. 62.
- ^ Krestić 2007, str. 148-165.
- ^ Hercegovačka franjevačka provincija Uznesenja Blažene Djevice Marije
- ^ Novak 1948.
- ^ Samostani Bosne Srebrene
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Batinić, Mijo Vjenceslav (1881). Djelovanje franjevaca u Bosni i Hercegovini za prvih šest viekova njihova boravka: Svezak I. Vikarija (1235-1517). Zagreb: Dionička tiskara.
- Batinić, Mijo Vjenceslav (1883). Djelovanje franjevaca u Bosni i Hercegovini za prvih šest viekova njihova boravka: Svezak II. Provincija (1517-1699). Zagreb: Dionička tiskara.
- Batinić, Mijo Vjenceslav (1887). Djelovanje franjevaca u Bosni i Hercegovini za prvih šest viekova njihova boravka: Svezak III. Provincija (1700-1835). Zagreb: Dionička tiskara.
- Blažević, Velimir (2000). Bosanski franjevci i nadbiskup dr. Josip Stadler (PDF). Sarajevo: Svjetlo riječi.
- Esser, Kajetan (1972). Pregled povijesti Franjevačkog reda. Sarajevo: Franjevačka teologija.
- Zirdum, Andrija (2000). „Dioba franjevačke provincije Bosne Srebrene 1735. godine”. Bosna Franciscana. 8 (12): 129—151.
- Krestić, Vasilije Đ. (2007). „Štadler i Štrosmajer - antipodi ili istomišljenici” (PDF). Letopis Matice srpske. 479 (1-2): 148—165.
- Markešić, Luka (2005). „Srebrenica u povijesti Bosne Srebrene ili Srebreničke” (PDF). Znakovi vremena. 8 (28): 170—182.
- Nilević, Boris (1995). „Odnosi srpsko-pravoslavnog sveštenstva i franjevaca u Bosni i Hercegovini do početka XVII. stoljeća”. Bosna Franciscana. 3 (4): 99—113.
- Novak, Viktor (1948). Magnum Crimen: Pola vijeka klerikalizma u Hrvatskoj. Zagreb: Nakladni zavod Hrvatske.
- Radonić, Jovan (1950). Rimska kurija i južnoslovenske zemlje od XVI do XIX veka. Beograd: Naučna knjiga.
- Tóth, István György (2002). „Franjevci bosne Srebrene kao misionari u Turskoj Ugarskoj (1584.-1716.)”. Scrinia Slavonica. 2: 178—201.
- Čigoja, Brankica B. (2001). Jezik Pavla Papića, bosanskog franjevca iz prve polovine XVII veka (PDF). Beograd: Institut za srpski jezik.
- Čigoja, Brankica B. (2014). „Upotreba ćirilice kod franjevačkih pisaca od Matije Divkovića do Stipana Markovca Margitića”. Književnost i jezik. 61 (3-4): 237—248.
- Džaja, Srećko M. (2001). „Spisateljstvo bosanskih franjevaca i bosnicitet”. Dies academicus: Zbornik u čast dr. fra Rastislava Drljića i dr. fra Berislava Gavranovića. Zagreb: Franjevačka klasična gimnazija u Visokom. str. 93—106.
- Džaja, Srećko M. (2003). „Bosanska povijesna stvarnost i njezini mitološki odrazi”. Historijski mitovi na Balkanu: zbornik radova. Sarajevo: Institut za istoriju. str. 39—66.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]- Franjevačka provincija Sv. Križa - Bosna Srebrena (zvanične stranice)