Vrste psiholoških istraživanja

Psihološko istraživanje odnosi se na istraživanje koje je sistematsko, plansko, objektivno, valjano i cilju orijentisano teorijsko ili empirijsko ispitivanje nekog problema, u oblasti koja pripada psihološkom polju istraživanja.

Vrste istraživanja

Postoje mnogi aspekti prema kojima se psihološka istraživanja međusobno razlikuju. Uglavnom se dele po: stepenu kontrole, uslovima, cilju i nameni. Postoje i neka istraživanja koja se ne uklapaju u ove podele. Jedan od osnovnih zadataka istraživača tokom pripreme istraživanja jeste odluka o vrsti planiranog istraživanja.

Podela prema stepenu kontrole

Jedna od najvažnijih podela jeste prema stepenu kontrole. Istraživanja mogu biti eksperimentalna i neeksperimentalna.

Eksperimentalna istraživanja odlikuje visok stepen kontrole, pošto se u njima sprovodi aktivna manipulacija varijablama. Tipičan predstavnik ovakvih istraživanja jesu eksperimenti sa kontrolnim i eksperimentalnim grupama, gde se jednoj grupi subjekata izlaže stimulus, a drugoj ne, da bi se kasnije upoređivali rezultati.

Neeksperimentalna istraživanja odlikuju se nižim stepenom kontrole. To su uglavnom istraživanja koja se oslanjaju samo na opservaciju i deskripciju posmatranog.

Dok u eksperimentalnim istraživač sam izaziva pojavu koju želi da ispita, u neeksperimentalnim se samo prate i one se spontano javljaju. Iako eksperimentalna istraživanja daju pouzdanije i objektivnije rezultate, njihova mana leži u prirodnosti. Neeksperimentalna istraživanja omogućuju rad sa pojavama koje je nemoguće ispitivati u eksperimentalnim uslovima.

Uslovi izvođenja istraživanja

Stanfordski eksperiment jeste jedan od eksperimentalno-naturalističkih istraživanja.

Po uslovima pod kojima se izvode istraživanja, ona mogu biti laboratorijska i naturalistička, odnosno terenska. Laboratorijska se vrše u laboratorijama, što su posebno pripremljene prostorije za određena istraživanja. Ključna prednost laboratorijskih istraživanja jeste mogućnost efikasne kontrole uslova, vremena i mesta izvođenja istraživanja. Laboratorijska istraživanja takođe raspolažu specijalizovanim instrumentima. Ova istraživanja takođe pružaju odličnu mogućnost za ponavljanje ili razrađivanje.

Naturalistička istraživanja se obavljaju u prirodnim uslovima. Istraživač je najčešće neutralni ili sakriveni posmatrač događanja koje istražuje, mada ponekad može biti čak i učesnik.

Laboratorijska istraživanja su uglavnom eksperimentalna, a terenska su uglavnom neeksperimentalna. Međutim, moguće je da i na terenu eksperimentator aktivno manipuliše varijablama. Prednosti i mane ovih istraživanja leže u njihovoj prirodnosti i posedavanju više kontrole.

Cilj istraživanja

Zavisno od cilja moguće je razlikovati nekoliko vrsta istraživanja.

Eksplorativna istraživanja

Eksplorativna, odnosno pilotska istraživanja, imaju za cilj početno upoznavanje neke do tada slabo ispitane pojave ili tehnike istraživanja. Ova prva, "izviđačka" istraživanja se rade prosto da bi se videlo šta se sve može dobiti. Ona nemaju neku naučnu težinu, jer su uglavnom nedovoljno kontrolisana i nepouzdana. Njihova svrha je da istraživaču pruže dovoljno informacija da bi on mogao da odluči da li želi dalje da istražuje.

Replikativna istraživanja

Cilj replikativnih istraživanja je ponavljanje nekog već ranije utvrđenog istraživanja, uz manje promene. Postoje dva razloga za izvođenje ikakvih istraživanja. Jedan razlog je uvežbavanje istraživača koji nemaju dovoljno iskustva u nekoj oblasti. Replikacijom se i proveravaju rezultati iz prethodno urađenog istraživanja.

Parametarska istraživanja

Glavni cilj parametarskih istraživanja jeste da preciznije i detaljnije ispitaju pojedini aspekti, neke već donekle istražene pojave, radi njenog boljeg upoznavanja. Samo detaljno istraživanje može da da valjanu empirijsku osnovu za postavljanje kvalitetnih teorija o njoj.

Eksplanatorna istraživanja

Cilj eksplanatornih istraživanja jeste prilog objašnjenju neke pojave. U ovakvim istraživanjima se proverava uspešnost jedne ili više teorija o toj pojavi. Provera se u načelu vrši na taj način tako što se prvo ustanovi šta dotična teorija predviđa i šta će se desiti u određenim uslovima. Naročito su zanimljiva krucijalna istraživanja, kada dve teorije daju oprečna predviđanja, pri čemu ishod istraživanja istovremeno potvrđuje jednu teoriju, a opovrgava drugu.

Namena istraživanja

1. Fundamentalna istraživanja. Služe nauci, a njihova namena u phl. je ispitivanje osobina phl. pojava i njihovo dublje razumevanje, čime čine empirijsku osnovu psihologije kao nauke.
2. Primenjena istraživanja. Služe društvu ili privredi, a njihova namena je rešavanje nekog praktičnog problema ili utvrđivanje nekog konkretnog stanja stvari. Izvode se za nekog naručioca.

Istraživanje može biti, u retkim slučajevima, i fundamentalno i primenjeno. Ipak fundamentalna istraživanja često imaju samo posredan praktični značaj, „na dužu stazu“.

Ostale vrste istraživanja

Arhivska istraživanja

U njima istraživač ne prikuplja sam podatke, nego koristi već postojeće informacije: statističke podatke, sudske izveštaje, istorijske zapise.... Na osnovu takvih izvora istraživač, kombinujući već od ranije utvrđene podatke, ustanovljuje nove činjenice i veze među njima.

Analiza sadržaja

To je oblik istraživanja srodan arhivskim po tome što se za njegovo izvođenje koriste već postojeći izvori: knjige, novine, filmovi, TV emisije... Ovakvi izvori se analiziraju prema nekom kriterijumu, na primer, prebrojavanjem javljanja određenih elemenata.

Matematičko modeliranje i simulacija

Modeli često zavise od većeg broja činilaca, čije međudejstvo može biti veoma komplikovano. Da bi se detaljnije ispitao model, u kompjuter se unose različite konkretne vrednosti kao početni ulazi, a program omogućava ispitivanje „reakcije“ modela, tj. prikazuje šta teorija predviđa da će se desiti u slučaju takvih ulaza. Model može sugerisati dodatna istraživanja.

Studija slučaja

Sadrži detaljni psihološki opis neke osobe ili grupe. U pitanju su uglavnom slučajevi koji su po nečemu izuzetni i koji imaju opšti značaj za neko područje psihologije. Naročito u oblasti kliničke phl. i phl. ličnosti, studije slučaja često se ubrajaju u tzv. kvalitativna istraživanja. To je vrsta istraživanja čija je priroda takva da istraživači smatraju da kvantitativna obrada nije primerena prirodi ispitivane teme i kod kojih se primenjuju tzv. kvalitativne metode obrade podataka.