Зеба

Zeba
Mužjak podvrste F. c. coelebs (Hesen)
Ženka podvrste F. c. coelebs (Hesen)
Status ugroženosti
Najmanje ugrožen  (IUCN 3.1)
Naučna klasifikacija
Carstvo:	Animalia
Tip:	Chordata
Klasa:	Aves
Red:	Passeriformes
Porodica:	Fringillidae
Rod:	Fringilla
Vrsta:	F. coelebs
Binomno ime
Fringilla coelebs Linnaeus, 1758
Areal zebe   „Coelebs grupa podvrsta” stanarica   „Coelebs grupa podvrsta” selica leti   „Coelebs grupa podvrsta” selica zimi   „Coelebs grupa podvrsta” područja gde je preneta   „Canariensis grupa podvrsta”   „Spondiogenys grupa podvrsta”

Zeba (lat. Fringilla coelebs) je vrsta ptice pevačice iz roda zeba (Fringilla) i porodice zeba (Fringillidae). Naseljava veći deo Evrope, deo zapadne Azije i severne Afrike.

Podvrste

Opisan je veliki broj podvrsta zebe, na osnovu razlike u boji perja odraslih mužjaka. Podvrste mogu biti grupisane u tri grupe: „coelebs grupa podvrsta” koja naseljava Evropu i Aziju, „spondiogenys grupa podvrsta” koja naseljava Severnu Afriku i „canariensis grupa podvrsta” koja naseljava Kanarska ostrva. Podvrste sa ostrva Madeira i Azorskih ostrva se nalaze ili u „canariensis grupi podvrsta” ili u „spondiogenys grupi podvrsta”.

Na osnovu analiza DNK može se zaključiti da su „coelebs grupa podvrsta” i „spondiogenys grupa podvrsta” u bližem srodstvu jedna sa drugom, nego što je bilo koja od njih sa „canariensis grupom podvrsta”.

Coelebs grupa podvrsta

• „Coelebs grupa podvrsta”:

Mužjak podvrste F. c. coelebs

• • F. c. alexandrovi (severni Iran)
  • F. c. caucasica (Balkan, severna Turska, centralni i istočni Kavkaz i severozapadni Iran)
  • F. c. coelebs (od zapadne Evrope do Male Azije i Sibira)
  • F. c. balearica (Iberijsko poluostrvo i Balearska ostrva)
  • F. c. gengleri (Britanska ostrva)
  • F. c. sarda (Sardinija)
  • F. c. schiebeli (južna Grčka, Krit i zapadna Turska)
  • F. c. solomkoi (Krim i jugozapadni Kavkaz)
  • F. c. syriaca (Kipar, jugoistočna Turska, severni Iran i Jordan)
  • F. c. transcaspia (severoistočni Iran i jugozapadni Turkmenistan)
  • F. c. tyrrhenica (Korzika)

Canariensis grupa podvrsta

• „Canariensis grupa podvrsta”:

Mužjak podvrste F. c. palmae

• • F. c. canariensis (centralna Kanarska ostrva (La Gomera, Tenerife i Gran Kanarija)
  • F. c. maderensis - madeirska zeba (ostrvo Madeira)
  • F. c. moreletti (Azorska ostrva)
  • F. c. ombriosa (kanarsko ostrvo Jero)
  • F. c. palmae - palmska zeba (kanarsko ostrvo La Palma)

Spondiogenys grupa podvrsta

• „Spondiogenys grupa podvrsta”:

Mužjak podvrste F. c. africana

• • F. c. africana (Maroko, severozapadni Tunis, severoistočna Libija)
  • F. c. spodiogenys - atlaska zeba (istočni Tunis i severozapadna Libija)

Opis

Zeba dostiže dužinu tela od 14,5 cm, raspon krila od 24,5–28,5 cm i težinu od 18–29 g. Odrasli mužjak podvrste F. c. coelebs ima crno čelo; plavosivo teme, potiljak i zadnju stranu vrata; donji deo leđa je maslinastozelene boje; Gornji deo leđa, grudi, grlo i obrazi su smeđe boje; trbuh je beličasto smeđ; centralni par repnih pera je tamnosiv, dok su ostala repna pera crne boje, sa izuzetkom dva spoljna pera koja su bele boje; oba krila su crnobela, sa žućkastim vrhom.

Mužjaci dve severnoafričke podvrste F. c. africana i F. c. spodiogenys imaju crno čelo; plavosivo teme, potiljak, obraze i zadnju stranu vrata; bele obrve; svetla maslinasto zelena leđa i svetlo roze grlo, grudi i trbuh.

Mužjaci kanarskih podvrsta F. c. canariensis i F. c. palmae imaju plavo teme, potiljak, zadnji deo vrata i gornji deo leđa; mužjaci podvrsta F. c. maderensis sa ostrva Madeire i F. c. moreletti sa Azorskih ostrva su po izgledu slični mužjacima podvrste F. c. canariensis ali imaju žutozelenkastu liniju na prevoju između vrata i leđa.

Mužjak podvrste F. c. maderensis

Ženka ima mnogo monotonije perje od mužjaka. Glava i većina gornjih delova tela su različitih nijansi sivosmeđe. Donji delovi tela su svetlije boje. Donji deo leđa je maslinasto zelene. Krila i rep su slični krilima mužjaka. Mladunci su po izgledu slični ženki.

Rasprostranjenost i stanište

Zeba se gnezdi u šumovitim područjima u kojima se temperatura u julu mesecu kreće između 12 i 30 °C. Oblast u kojima se gnezdi obuhvata severozapadnu Afriku, veći deo Evrope i deo Azije sa umerenom klimom sve do reke Angare i južnog kraja Bajkalskog jezera. Na Makaronezijskim ostrvima u Atlantskom okeanu: Azorskim ostrvima, Kanarskim ostrvima i ostrvu Madeira gnezdi nekoliko podvrsta zebe. Sa Britanskih ostrva zeba je preneta u nekoliko bivših britanskih prekomorskih teritorija u drugoj polovini 19. veka. Na Novom Zelandu zeba je naselila i Severno i Južno ostrvo do 1900. i danas predstavlja jednu od najrasprostranjenijih vrsta ptica pevačica na ovim ostrvima. U Južnoafričkoj republici postoji veoma mala gnezdeća kolonija zeba u predgrađima Kejp Tauna, Konstancija, Hut Bej i Kamps Bej.

Zeba je u oblastima koje imaju umerenu klimu stanarica, selica je u oblastima sa hladnijom klimom, koje zimi napušta i seli se na jug. Van sezone parenja zeba formira jata.

Ugroženost

Zeba ima veliki areal, koji po procenama obuhvata površinu od 7 miliona km² i veliku populaciju koja se procenjuje na 130–240 miliona gnezdećih parova u Evropi. Kada se uključe ptice koje se gnezde u Aziji ukupna populacija zebe se procenjuje na između 530 miliona i 1,4 milijardi jedinki. Nepostoji dokaz o bilo kakvom značajnom smanjenju broja zeba, zbog čega ovu vrstu Međunarodna unija za zaštitu prirode klasifikuje kao vrstu za koju postoji mali rizik od izumiranja.

Podvrste koje su endemi Makaronezijskih ostrva u Atlantskom okeanu ugrožava gubitak staništa, naročito podvrstu F. c. ombriosa koja naseljava kanarsko ostrvo Jero, i čiji je broj gnezdećih parova procenjen na između 1.000 i 5.000.

Literatura

• Clement, P. „Common Chaffinch (Fringilla coelebs)”. Ur.: del Hoyo, J.; Elliott, A.; Sargatal, J.; Christie, D.A.; de Juana, E. Handbook of the Birds of the World Alive. Lynx Edicions. 
• Cramp, Stanley, ur. (1994). „Fringilla coelebs Chaffinch”. Handbook of the Birds of Europe the Middle East and North Africa. The Birds of the Western Palearctic, Volume 8: Crows to Finches. Oxford: Oxford University Press. str. 448—473. ISBN 978-0-19-854679-5. 
• Marshall, H. Dawn; Baker, Allan J. (1998). „Rates and patterns of mitochondrial DNA sequence evolution in Fringilline finches (Fringilla spp.) and the Greenfinch (Carduelis chloris)” (PDF). Molecular Biology and Evolution. 15 (6): 638—646. PMID 9615445. doi:10.1093/oxfordjournals.molbev.a025967. 
• Marshall, H. Dawn; Baker, Allan J. (1999). „Colonization history of Atlantic island Common Chaffinches (Fringilla coelebs) revealed by mitochondrial DNA” (PDF). Molecular Phylogenetics and Evolution. 11 (2): 201—212. PMID 10191065. doi:10.1006/mpev.1998.0552. Arhivirano iz originala (PDF) 20. 10. 2013. g. Pristupljeno 29. 04. 2017. 
• Higgins, P.J.; Peter, J.M.; Cowling, S.J., ur. (2006). „Fringilla coelebs Common Chaffinch” (PDF). Handbook of Australian, New Zealand and Antarctic Birds. Volume 7: Boatbill to Starlings. Melbourne: Oxford University Press. str. 1305—1315(1308). ISBN 978-0-19-555885-2. 
• Brooke, R.K. (1997). „Chaffinch, Gryskoppie Fringilla coelebs”. Ur.: Harrison, J.A.; et al. Atlas of South African Birds, Volume 2: Passerines (PDF). Johannesburg: BirdLife South Africa. str. 648. ISBN 978-0-620-20731-7. 
• Baker, Allan J.; Peck, Mark K.; Goldsmith, Margaret A. (1990). „Genetic and morphometric differentiation in introduced populations of Common Chaffinches (Fringilla coelebs) in New Zealand” (PDF). The Condor. 92 (1): 76—88. doi:10.2307/1368385.