Коала
| Koala Vremenski raspon:
| |
|---|---|
| |
| Phascolarctos cinereus | |
Naučna klasifikacija 
| |
| Domen: | Eukaryota |
| Carstvo: | Animalia |
| Tip: | Chordata |
| Klasa: | Mammalia |
| Infraklasa: | Marsupialia |
| Red: | Diprotodontia |
| Porodica: | Phascolarctidae |
| Rod: | Phascolarctos |
| Vrsta: | P. cinereus
|
| Binomno ime | |
| Phascolarctos cinereus (Goldfuss 1817)
| |
| |
| Rasprostranjenost koale: autohtona preneta
| |
| Sinonimi[2][3] | |
|
Spisak
| |
Koala (lat. Phascolarctos cinereus) je australijski torbarski biljojed i jedini živi predstavnik istoimene porodice Phascolarctidae.
Naseljava obalska područja istočne i južne Australije, od okoline Adelejda do južnih delova rta Jork. Koale su intenzivno lovljene u 19. veku, zbog trgovine krznom, što je dovelo do lokalnog izumiranja vrste, pa je zbog njenog očuvanja početkom 20. veka Južna Australija naseljena koalama prenetim iz Viktorije.[4] Na Tasmaniji i u Zapadnoj Australiji nema koala.
Ime
[uredi | uredi izvor]Reč koala dolazi od reči aboridžinskog australijskog jezika (Daruk jezika) gula.[5] Opšte je prihvaćeno da je naziv „koala“ aboridžinska reč i znači „bez vode“. To je zbog činjenice da koale zapravo ne piju vodu, ili veoma retko, što zavisi od njihove ishrane koja se sastoji od lišća eukaliptusa koja sadrže dovoljnu količinu vode u sebi.
Rani evropski doseljenici u Australiju su koalu nazvali starosedelački medved. Koale se i danas ponekad nazivaju koala medvedi, što je pogrešno, jer one ne pripadaju porodici medveda. Štaviše, koala čak nije ni placentalni sisar, ona je primitivni sisar - torbar. Naučno ime koale (Phascolarctos cinereus) dolazi od grčkih reči phaskolos što znači „torba“ i arktos što znači „medved“. Epitet cinereus na latinskom jeziku znači „pepeljasta boja“.[6]
Taksonomija i evolucija
[uredi | uredi izvor]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Filogenija refa Diprotodontia.[7] |
Podvrste
[uredi | uredi izvor]Tri podvrste koala su opisane. Prema Bergmanovom pravilu, jedinke koje žive na jugu gde je hladnija klima su veće. Viktorijanska koala (P. cinereus victor) je najveća, ima duže i deblje krzno sa svetlijim čokoladno-braon nijansama boje na leđima i podlakticama i raščupane bele uši.[8] Mužjaci ovih koala teže 12 kg, dok su ženke nešto manje, 8,5 kg. S druge strane, u tropskim i suptropskim predelima Kvinslenda, koale, latinskog imena P. cinereus adustus, su manje (mužjaci teže 6,5 kg, a ženke samo 5 kg), svetlije i imaju sivu, prljavu boju krzna koje je tanje i kraće od južnijih koala. Treća podvrsta koala je iz Novog Južnog Velsa (P. cinereus cinereus). Fosili koala su relativno retki, ali neki nađeni u severnoj Australiji su stari 20 miliona godina. Na osnovu drugih fosila, starih 50.000 godina, džinovske koale su naseljavale južne regione Australije.
Fizički opis
[uredi | uredi izvor]
Spoljašnji izgled koale je najsličniji izgledu vombata, ali koala ima deblje, raskošnije krzno, mnogo veće uši, duže udove koji su opremljeni velikim, oštrim kandžama prilagođenim za penjanje po drveću. Masa varira od otprilike 14 kg kod većih, južnijih mužjaka, do 4 kg kod manjih, severnijih ženki. Koala je jedna od malo vrsta sisara koji imaju otisak prstiju. Zapravo, otisak prstiju koala je osobito sličan otisku prstiju čoveka; čak i pod elektronskim mikroskopom bi bilo teško razlikovati ova dva otiska.
Mozak koale je neobično malih dimenzija; oko 40% kranijalne šupljine je ispunjeno tečnošću. To je jedina životinja sa tako smanjenom veličinom mozga.[9]
Generalno je tiha i mirna životinja, ali mužjaci proizvode veoma glasne oglašavajuće zvukove u vreme sezone parenja koji se mogu čuti sa daljine od skoro jednog kilometra. Ne postoje tačne informacije o životnom veku koala, ali se zna da koale u zatočeništvu žive i do 15 godina; s tim da ženke mogu živeti i do 20, dok mužjaci do 13 godina.
Životni ciklus
[uredi | uredi izvor]Ženke stiču polnu zrelost sa 2 do 3 godine, a mužjaci sa 3 do 4 godina. Ako je u zdravom stanju, ženka koale može da na svet donese po jedno mladunče svake godine za otprilike 12 godina. Ženka je bremenita 33-35 dana,[10] i veoma retko se rađaju dva mladunčeta. Parenje traje od decembra do marta, tj. za vreme leta Južne hemisfere.
Mladunče koale se rađa bez dlake, slepo i gluvo. Kada se rodi, veličine zrna pasulja, dopuzi do stomaka majke u torbu.[11] U torbi će provesti oko šest meseci hraneći se samo majčinim mlekom. Za to vreme mu rastu dlaka, oči i uši. Sa 30 nedelja počinje da jede polutečan oblik majčinog ekskreta. Beba koala će sa majkom ostati narednih šest meseci ili više, držeći se za njena leđa i hraneći se mekim delovima lišća. Mladi mužjaci često ostanu u majčinskom dometu dok ne napune 2 ili 3 godine.
Ekologija i ponašanje
[uredi | uredi izvor]Koala skoro ceo svoj životni vek provede na drveću eukaliptusa. Kao i vombati i lenjivci, i koale imaju spor metabolizam za sisara (što čuva energiju), spavajući i po 20 sati dnevno. Ove životinje provode 3 od 5 njihovih aktivnih sati jedući, u bilo koje doba dana, obično noću. Prosečna koala pojede 500 grama lišća eukaliptusa dnevno, žvaćući ga svojim snažnim vilicama pretvarajući ga u finu kašu dok ga ne proguta. Koale ponekad jedu zemlju, koru drveta i šljunak da bi lakše svarile hranu. Hrana se vari u narednih 100 sati uz pomoć posebnih mikroba koji žive u njihovim crevima da bi se iskoristio svaki hranljivi molekul. Postoji više faktora koji određuju kojim će lišćem, od 800 vrsta drveća eukaliptusa, koala da se hrani.
Status
[uredi | uredi izvor]Koale su lovljene skoro do istrebljenja u 19. veku i ranim godinama 20. veka, uglavnom zbog krzna. Koale zahtevaju velike površine zdravih i povezanih šumskih oblasti, prelazeći velike razdaljine između drveća. Zbog neprekidnog rasta stanovništva obalnih delova kontinenta ne prestaje krčenje šuma, čime se pravi mesto za puteve, poljoprivredne i stambene oblasti. Ostale opasnosti dolaze od šumskih i domaćih životinja, saobraćaja i zaraza.
Koale nastanjuju četiri države u Australiji: u Kvinslendu su česte i najmanje zabrinjavajuća životinjska vrsta[12] ; u Novom Južnom Velsu su popisane kao ugrožene[13] ; u Južnoj Australiji koale su retke[14] ; dok se populacija koala u Viktoriji smatra naprednom i brojnom.[15]
Pitanja očuvanja
[uredi | uredi izvor]Koala je prvobitno bila klasifikovana kao vrsta najmanje zabrinuti na Crvenoj listi, a ponovo je ocenjena kao ranjiva 2014. godine.[16] Na teritoriji glavnog grada Australije, Novom Južnom Velsu i Kvinslendu, vrsta je u februaru 2022. godine navedena u Zakonu o EPBC kao ugrožena izumiranjem.[17][18] Opisana populacija je 2012. godine označena kao „vrsta za potrebe EPBC zakona iz 1999.“ u saveznom zakonodavstvu.[19]
Zanimljivosti
[uredi | uredi izvor]- Koala je 1971. godine proglašena za nacionalnu životinju Kvinslenda.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Woinarski, J.; Burbidge, A.A. (2020). „Phascolarctos cinereus”. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2020.1. International Union for Conservation of Nature. Pristupljeno 19. 4. 2020.
- ^ Moyal, p. 45 Arhivirano 5 maj 2016 na sajtu Wayback Machine.
- ^ Groves, C. P. (2005). „Order Diprotodontia”. Ur.: Wilson, D. E.; Reeder, D. M. Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (3rd izd.). Johns Hopkins University Press. str. 43. ISBN 978-0-8018-8221-0. OCLC 62265494.
- ^ „Koalas of South Australia”. Wild Magazine. Arhivirano iz originala 25. 03. 2019. g. Pristupljeno 25. 03. 2019.
- ^ Dixon, R. M. W.; Moore, B.; Ramson, W. S.; Thomas, M. (2006). Australian Aboriginal Words in English: Their Origin and Meaning (2nd izd.). Oxford University Press. str. 65. ISBN 978-0-19-554073-4.
- ^ Kidd, D. A. (1973). Collins Latin Gem Dictionary. Collins. str. 53. ISBN 978-0-00-458641-0.
- ^ Weisbecker, V.; Archer, M. (2008). „Parallel evolution of hand anatomy in kangaroos and vombatiform marsupials: Functional and evolutionary implications”. Palaeontology. 51 (2): 321—38. doi:10.1111/j.1475-4983.2007.00750.x.
- ^ Martin & Handasyde 1999, str. 7
- ^ Flannery, T.F. (1994). The Future Eaters: An ecological History of the Australasian Lands and People. Sydney: Reed New Holland. str. 86.
- ^ Gifford, A.; Fry, G.; Houlden, B. A.; Fletcher, T. P.; Deane, E. M. (2002). „Gestational length in the koala, Phascolarctos cinereus”. Animal Reproduction Science. 70 (3): 261—66. PMID 11943495. doi:10.1016/S0378-4320(02)00010-6.
- ^ Martin & Handasyde 1999, str. 60–61
- ^ Queensland Parks and Wildlife Service. „EPA/QPWS Koala designation”. Arhivirano iz originala 01. 07. 2009. g. Pristupljeno 26. 07. 2007.
- ^ New South Wales Parks and Wildlife Service. „NSWPWS Koala designation” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 04. 07. 2007. g.
- ^ Australian Koala Foundation. „Koala conservation status (FAQs)”. Arhivirano iz originala 19. 01. 2012. g. Pristupljeno 26. 07. 2007.
- ^ Department of Sustainability and the Environment. „Victorian Koala designation”.
- ^ Woinarski, J.; Burbidge, A.A. (2020). „Phascolarctos cinereus”. Crveni spisak ugroženih vrsta IUCN. IUCN. 2020: e.T16892A166496779. doi:10.2305/IUCN.UK.2020-1.RLTS.T16892A166496779.en
. Pristupljeno 12. 11. 2021.
- ^ „Phascolarctos cinereus (combined populations of Qld, NSW and the ACT) — Koala (combined populations of Queensland, New South Wales and the Australian Capital Territory)”. SPRAT. Australian Government. 2022. Arhivirano iz originala 11. 2. 2022. g. Pristupljeno 12. 2. 2022.
- ^ Cox, Lisa (11. 2. 2022). „Koala listed as endangered after Australian governments fail to halt its decline”. The Guardian. Arhivirano iz originala 10. 2. 2022. g. Pristupljeno 11. 2. 2022.
- ^ Burke, Tony (27. 4. 2012). „Determination that a distinct population of biological entities is a species for the purposes of the Environment Protection and Biodiversity Conservation Act 1999 (132)”. Australian Government - Federal Register of Legislation. Arhivirano iz originala 12. 2. 2022. g. Pristupljeno 12. 2. 2022.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Flannery, T.F. (1994). The Future Eaters: An ecological History of the Australasian Lands and People. Sydney: Reed New Holland. str. 86.
- Martin, R. W.; Handasyde, K. A. (1999). The Koala: Natural History, Conservation and Management (2nd izd.). New South Wales University Press. ISBN 978-1-57524-136-4.
- Jackson, S. (2010). Koala: Origins of an Icon (2nd izd.). Allen & Unwin. ISBN 978-1-74237-323-2.
- Moyal, A. (2008). Koala: A Historical Biography. Australian Natural History Series. CSIRO Publishing. ISBN 978-0-643-09401-7.
- Tyndale-Biscoe, H. (2005). Life of Marsupials. CSIRO Publishing. ISBN 978-0-643-06257-3.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
- BBC: Koala
- National Geographic Profile
- Bionet škola
- Arkive – images and movies of the koala Phascolarctos cinereus
- Animal Diversity Web – Phascolarctos cinereus
- iNaturalist crowdsourced koala sighting photos (mapped, graphed)
- Koala Science Community Архивирано на сајту Wayback Machine (5. мај 2020)
- "Koala Crunch Time" – an ABC documentary (2012)
- "Koalas deserve full protection"
- Cracking the Koala Code – a PBS Nature documentary (2012)
| Међународне | |
|---|---|
| Државне | |
| Остале | |
