Pomračenje Sunca

Uredi veze
Preslušajte ovaj članak
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Pomračenje sunca (album).
Potpuno pomračenje Sunca u Francuskoj
Pomračenje Sunca viđeno u Beogradu 20.3.2015. g. oko 10.48 časova
Slika potpunog pomračenja Sunca snimljena pomoću Takahashi FS152 slika je obrađena u Photoshop CC 2017.

Pomračenje Sunca je astronomska pojava koja se dešava kada Sunce baca Mesečevu senku na površinu planete Zemlje, što se može dogoditi samo kada je Mesec u fazi mladine, odnosno u položaju konjunkcije, kada se nalazi između Zemlje i Sunca.[1] Da bi došlo do pomračenja Sunca Mesec se mora nalaziti 16° u ravni svoje putanje ispred ili iza nekog od čvorova svoje putanje sa ekliptikom. U toku jedne godine može nastupiti minimalno 2, a maksimalno 5 pomračenja Sunca.[2][3] Zavisno od trenutne udaljenosti Meseca i Sunca od Zemlje, kao i položaja posmatrača na Zemljinoj površini, može nastupiti jedna od tri vrste pomračenja Sunca: potpuno, delimično ili prstenasto.

Pomračenje Sunca može biti potpuno (totalno), prstenasto (anularno), delimično (parcijalno) i hibridno (kada se u središnjoj fazi pomračenje zapaža kao potpuno, a izvan središnje faze kao prstenasto). Različite vrste pomračenja nastaju jer je staza Meseca eliptična. Kada je Mesec udaljeniji, ne zaklanja celi Sunčev disk zapaža se prstenasto pomračenje, a kada je Mesec bliže, može potpuno da zakloni Sunce i nastupa potpuno pomračenje. Pomračenje Sunca opaža se s malog dela Zemlje. Zbog okretanja Zemlje, Mesečeva senka prelazi po Zemljinoj površini od zapada prema istoku, te se potpuno pomračenje vidi s uskoga pojasa (zone totaliteta). Senka nije šira od 270 kilometara i putuje brzinom od 1 km/s, pa potpuno pomračenje u nekoj tački Zemlje traje najviše 3 minute 31 sekundi. Pri potpunom pomračenju zbivaju se četiri dodira: rub Meseca nailazi na rub Sunca, napredujući rub Meseca stiže do suprotnog Sunčevog ruba, zalazni Mesečev rub dotiče početni rub Sunca, Mesec napušta Sunce; od prvoga do četvrtoga dodira mogu proći do 3 sata. Potpuna pomračenja Sunca na nekome mestu Zemljine površine javlja se u proseku svakih 400 godina. Poslednje potpuno pomračenja Sunca, vidljivo sa Balkana, zbilo se 15. februara 1961, a sledeći će se dogoditi 3. septembra 2081.[4][5][6]

Pomračenje[uredi | uredi izvor]

Pomračenje ili eklipsa (gr. ἔκλειψις, ékleipsis - izostavljanje, izostajanje) je pojava pri kojoj jedno nebesko telo u potpunosti ili većim delom zaklanja drugo ili ulazak jednog nebeskog tela u senu drugog. Pomračenje Sunca ili Meseca nastaje kada se oni nalaze u blizini jednog čvora Mesečeve staze oko Zemlje (staza Meseca je nagnuta prema ekliptici za 5° 9').

Potpuna i delimična pomračenja Sunca.
Delimično pomračenje Sunca u Tbilisiju, 4. januara 2011
Otklon zraka svetlosti u gravitacijskom polju Sunca se meri pri pomračenju Sunca, kad je glavnina snažne Sunčeve svetlosti zaklonjena. Prvi put je to merenje izvršeno 29. maja 1919, čime je bila potvrđena Ajnštajnova teorija relativnosti.
Potpuno pomračenje Meseca snimljena 9. novembra 2003.
Delimična, potpuna i prstenasta pomračenja Meseca.

Potpuno i delimično pomračenje Sunca[uredi | uredi izvor]

U slučaju potpunog pomračenja Sunca, Mesečev disk će potpuno prekriti Sunce. Pomračenje Sunca se može opaziti s relativno uskog pojasa (putanja totaliteta) na Zemljinoj površini preko kojeg prolazi Mesečeva senka. Posmatrači koji se nalaze u nešto širim pojasevima oko putanje totaliteta nalaze se u Mesečevoj polusenki, te mogu videti delimično pomračenje Sunca, dok se s ostatka površine Zemlje pomračenje uopšte neće videti. Sledeće potpuno pomračenje u Evropi bi trebalo biti 12. avgusta 2026.

U trenutku neposredno pre potpunog pomračenja, kada se poslednji zraci Sunca probiju iza Mesečevog diska, događa se pojava tzv. „dijamantnog prstena“. Ista se pojava može uočiti i neposredno nakon potpunog pomračenja.

Prstenasto pomračenje Sunca[uredi | uredi izvor]

Posmatrajući Sunce i Mesec, posebno u vreme pomračenja Sunca, može se uočiti da su sličnih ugaonih dimenzija. Iako se na nebu čine jednakima, u stvarnosti je Sunce mnogo veće. Sunčev je prečnik (1.392-000 km) čak 400 puta veći od Mesečevog (3476 km), ali je Sunce isto toliko puta (u proseku) dalje od Meseca, pa nam se zato čine jednakima.

Ipak, ugaone dimenzije Meseca i Sunca nisu uvek jednake, već se menjaju. Razlog tome su blago eliptične putanje, kako Zemlje oko Sunca, tako i Meseca oko Zemlje. Kako se menjaju udaljenosti Meseca i Sunca od Zemlje, tako se menjaju i njihove ugaone dimenzije. Prečnik Sunca kreće se od 31.5' (lučne minute), kada je Zemlja u afelu, do 32.6', kada je Zemlja u perihelu. Prečnik Meseca kreće se od 29.1' (29.1. lučnih sekundi), kada je Mesec u apogeju (najdalje od Zemlje), do 33.9', kada je Mesec u perigeju (najbliže Zemlji). Kada je Mesec u apogeju a Zemlja u perihelu, te u svim drugim trenucima kada je Mesečev disk na nebu manji od Sunčevog, može doći samo do prstenastog pomračenja Sunca jer Mesečev disk ne može u potpunosti pokriti Sunce. Sledeće prstenasto pomračenje u Evropi bi trebalo biti 2028 i 2030. godine.

Pomračenje Meseca[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Pomračenje Meseca

Pomračenje Meseca nastaje ulaskom Meseca u Zemljinu senku, vidi se s cele Zemljine noćne hemisfere, pritom je Mesec obasjan zagasitocrvenom svetlošću koja se raspršila prolazeći kroz Zemljinu atmosferu. Pomračenja Meseca nastaje kada je Mesec pun, a kupa Zemljine senke udaljena najviše 11° od jednog Mesečevog čvora. Kako Zemljina senka tim područjem prolazi svakih 21 do 22 dana, a uštap se ponavlja svakih 29,53 dana, u jednoj godini mogu biti najviše 3 pomračenja Meseca, a nekih se godina ne dogodi ni jedno. Površina Zemljine senke nekoliko je puta veća od površine Meseca, te Mesec može kroz senku prolaziti do 1 sat 47 minuta.

Zbir pomračenje Meseca i Sunca u godini ne može biti veći od 7, a manji od 2. Najčešće se zbivaju po dva pomračenje Sunca i Meseca, a najviše se mogu dogoditi tri Mjesečeve i četiri Sunčeve, ili dva Mesečeva i pet Sunčevih. Budući da se pomračenja Meseca vidi s cele tamne Zemljine polulopte, a pomračenja Sunca samo s uskoga pojasa, čini se da se pomračenja Meseca zbivaju češće od pomračenja Sunca, iako je obrnuto. Pomračenje se zbivaju gotovo u istom redosledu nakon 18 kalendarskih godina i 11 i 1/3 dana, ili 10 i 1/3 dana ako razdoblje obuhvata 5 prestupnih godina, odnosno 12 i 1/3 dana ako obuhvata samo 3 prestupne godine, što se može dogoditi na prelazu veka (Sarosov period).

Pomračenje ostalih nebeskih tela[uredi | uredi izvor]

Merkur i Venera prelaze preko Sunčeva kruga (tranzit), a Mesec i planete zaklanjaju pozadinske zvezde (okultacija). Pomračenja Jupiterovih satelita služila su pomorcima u doba kada mehanički satovi nisu bili dovoljno pouzdani za određivanje tačnoga vremena koje je bilo potrebno za proračun zemljopisne dužine. Pomračenja zvezda događa se u sistemima dvojnih zvezda što se na Zemlji zapaža kao periodična promena sjaja. Zvezdu mogu delom da pomrače i ekstrasolarne planete, a to se preciznim merenjem intenziteta svetlosti zvezda može zabeležiti; npr. pratilac zvezde HD 209 458, udaljene 150 godina svetlosti, planeta je 1,32 puta većeg poluprečnika od Jupitera, a pomračuje zvezdu za 1,5% svakih 3.5246 dana.

Pomračenje se istražuju radi spoznaje o masi, zapremini, međusobnoj udaljenosti, inklinacijama i atmosferama tela koja se pomračuju.

Pomračenje Sunca i Meseca[uredi | uredi izvor]

Uzajamni položaji Sunca, Meseca i Zemlje dovode do pomračenje Sunca i Meseca. Potpuna pomračenja se koriste u kosmičkoj geodeziji za vezivanje kontinentalnih trigonometrijskih mreža, koje pomažu u stvaranju jedinstvenog svetskog naučnog sistema. U istu svrhu se koriste i pojave okultacija zvezda (kad Mesec tokom svog kretanja sakrije neke zvezde). Privlačna sila Meseca, a u manjoj meri i Sunca (lunisolarni uticaj), uzrokuje na Zemlji plimu i oseku mora i jezera, kao i „disanje” Zemljine kore što je 3 puta slabije od plime i oseke. Uticaj Meseca na ljude i druga bića je još uvek nerazjašnjen, ali je sigurno da se insekti orijentišu pomoću Meseca.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „What is an eclipse?”. European Space Agency. Arhivirano iz originala 2018-08-04. g. Pristupljeno 2018-08-04. 
  2. ^ Littmann, Mark; Espenak, Fred; Willcox, Ken (2008). Totality: Eclipses of the Sun. Oxford University Press. str. 18–19. ISBN 978-0-19-953209-4. 
  3. ^ Five solar eclipses occurred in 1935.NASA (6. 9. 2009). „Five Millennium Catalog of Solar Eclipses”. NASA Eclipse Web Site. Fred Espenak, Project and Website Manager. Arhivirano iz originala 29. 4. 2010. g. Pristupljeno 26. 1. 2010. 
  4. ^ Pomračenje, [1] "Hrvatska enciklopedija", Leksikografski zavod Miroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, 2014.
  5. ^ Koukkos, Christina (14. 5. 2009). „Eclipse Chasing, in Pursuit of Total Awe”. The New York Times. Arhivirano iz originala 26. 6. 2018. g. Pristupljeno 15. 1. 2012. 
  6. ^ Pasachoff, Jay M. (10. 7. 2010). „Why I Never Miss a Solar Eclipse”. The New York Times. Arhivirano iz originala 26. 6. 2018. g. Pristupljeno 15. 1. 2012. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Pomračenje Sunca na Vikimedijinoj ostavi.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Помрачење_Сунца&oldid=27550858”