Crnogorci

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Crnogorci (višeznačna odrednica).
Postepeno širenje geopolitičkog pojma Crne Gore od početka 19. do sredine 20. veka

Pojam Crnogorci u srpskom jeziku ima značenje izvornog i opšteg zavičajnog, odnosno demonimskog naziva za sve stanovnike, odnosno državljane Crne Gore, nezavisno od njihove etničke, jezičke, verske ili bilo koje druge pripadnosti. U tom smislu, Crnogorcima se mogu nazivati pripadnici svih narodnosti koje žive u Crnoj Gori, što se podjednako odnosi kako na crnogorske Srbe, tako i na etničke Crnogorce. Zavičajnim Crnogorcima se takođe mogu nazivati svi ljudi koji su rodom ili poreklom sa područja Crne Gore, nezavisno od njihove etničke, jezičke, verske ili bilo koje druge pripadnosti. Pored izvornog, odnosno demonimskog značenja, pojam Crnogorci je naknadno stekao i dodatno, odnosno posebno etnonimsko značenje, kao naziv za etničke Crnogorce.[1]

Izvorno značenje i postepeno širenje pojma[uredi | uredi izvor]

Stara Crna Gora i njena plemena
Najpoznatiji Srbin-Crnogorac, vladika Petar II Petrović Njegoš (1813—1851): autentična portretna fotografija koju je 1851. godine u Beču uslikao Anastas Jovanović
Glavni članci: Stara Crna Gora, Brda, Stara Hercegovina i Boka Kotorska

Osnovno leksikološko značenje pojma Crnogorci u izvornoj funkciji demonima posvedočeno je brojnim primerima iz starije i novije istorije i literature. Kao opšta oznaka za stanovnike Crne Gore (lat. Montis nigri incola), pojam se pojavljuje u oba izdanja Srpskog rječnika, prvom iz 1818.[2] i drugom iz 1852.[3] godine. Istovetno, odnosno opšte demonimsko značenje ovog pojma zabeležio je i filolog Đura Daničić.[4] Upravo u tom regionalnom smislu, pojam Crnogorci je izvorno označavao stanovnike prvobitne Crne Gore, odnosno oblasti koja je nakon kasnijih proširenja postala poznata kao Stara Crna Gora.[5] Prvobitna Crna Gora je pod tim imenom bila pominjana u istorijskim izvorima još od 15. veka, kao oblast u tadašnjoj Gornjoj Zeti.[6]

Prva oblast na koju se pojam Crne Gore proširio izvan njenih prvobitnih granica bilo je područje susednih Brda. Znameniti Zakonik opšči crnogorski i brdski iz 1798. godine svedoči da su se Brđani u to vreme još uvek jasno razlikovali od obližnjih Crnogoraca. U razdoblju od kraja 18. do sredine 19. veka, oblast Brda se postepeno integrisala sa Crnom Gorom,[7] tako da je za njihovu objedinjenu državnu zajednicu upotrebljavan dvojni naziv "Crna Gora i Brda" koji je i nakon proglašenja knjaževine 1852. godine bio u službenoj upotrebi, tako da Zakonik knjaza Danila iz 1855. godine i dalje jasno razlikuje Crnogorce i Brđane.[8] Međutim, dvojni naziv je postepeno napušten,[9] tako da su Brđani postali prvi stanovnici neke susedne oblasti na koje se po osnovu širenja državnih granica Crne Gore proširio i demonim Crnogorci.

Isti proces je nakon 1878. godine zahvatio i stanovnike raznih oblasti koje su bile priključene Crnoj Gori nakon Berlinskog kongresa.[10] To se u prvom redu odnosilo na Srbe Hercegovce i Srbe Primorce u priključenim delovima Hercegovine (oblast Stare Hercegovine) i Primorja, koji su po svom novom crnogorskom državljanstvu ujedno postali i Crnogorci, kao stanovnici proširene Knjaževine Crne Gore. Međutim, već u to vreme, kod državnih vlasti na Cetinju su se pojavila prva nastojanja da se dotadašnji oblasni identitet brdskih, hercegovačkih i primorskih Srba zameni novim identitetom, zasnovanim na regionalnim tradicijama Stare Crne Gore, čime je započeo proces postepenog potiskivanja regionalnih identiteta u cilju centralizacije.[11] Dodatnim proširenjem nakon Prvog balkanskog rata (1912—1913), tadašnja Kraljevina Crna Gora je dosegla svoj najveći prostorni opseg,[12] a stanovnici novopriključenih oblasti, pljevaljsko-polimski i severnometohijski Srbi, su takođe, po svom novostečenom crnogorskom državljanstvu, postali i Crnogorci, kao najnoviji stanovnici proširene Kraljevine Crne Gore.

...Svima nam je zajedničko, kao što znate, sa narodom srpskim: etničko porijeklo, jezik, religija, običaji, literatura, ili bolje reći Crnogorac nije ništa drugo do Srbin, koji je odrastao po vrletima balkanskih planina, jedan tip sa zasebnim imenom.

— Glas Crnogorca, broj 19, 27. april 1912.

Oblikovanje pojmovnih odnosa je ubrzano tokom Drugog svetskog rata. Početkom 1942. godine, prilikom osnivanja Narodnooslobodilačkog odbora za Crnu Goru i Boku,[13] usvojen je dvojni naziv čime je naznačeno da pojam Crne Gore ne pokriva i Boku. U isto vreme, razmatrano je i pitanje o opravdanosti uključivanja Polimlja u buduću crnogorsku federalnu jedinicu, pošto na područjima koja su bivšoj Kraljevini Crnoj Gori bila priključena tek 1912. godine nije postojala razvijena svest o regionalnoj crnogorskoj pripadnosti. Stoga je težište rada na teritorijalnom zaokruživanju buduće crnogorske federalne jedinice bilo preusmereno ka Boki Kotorskoj, iako ta oblast nikada u istoriji nije bila deo Crne Gore, niti su se njeni stanovnici Bokelji, na bilo koji način smatrali Crnogorcima. U prvoj fazi izgradnje nove vlasti, posebnost Boke i Bokelja je bila prividno poštovana putem ravnopravnog isticanja u zvaničnom nazivu Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Crne Gore i Boke (1943). Međutim, već prilikom prerastanja ovog tela u Crnogorsku antifašističku skupštinu narodnog oslobođenja (1944), pomen Boke i Bokelja je izostavljen iz novog naziva, te je tako ova pokrajina, nastanjena nacionalno svesnim Srbima i Hrvatima, po prvi put u istoriji podvedena pod Crnu Goru, a Bokelji pod Crnogorce.[14]

Sva ova pitanja rešavana su u sklopu priprema za ozvaničenje nove crnogorske nacije.[15] Od tog vremena, pojam Crnogorci je pored svog izvornog demonimskog značenja, koje se i dalje odnosilo na sve stanovnike Crne Gore, dobio i dodatno, sasvim novo etnonimsko značenje, postavši i oznaka za etničke Crnogorce. Do početka 21. veka, pojam Crnogorci se ustalio u nekoliko osnovnih značenja, od kojih se prvo, odnosno izvorno, i dalje odnosi na stanovnike Crne Gore u najopštijem smislu,[1] kao i na sve ljude koji imaju državljanstvo Crne Gore ili su zavičajem, odnosno poreklom sa prostora Crne Gore. Drugo značenje je uže i odnosi se na srpske Crnogorce, odnosno pripadnike srpskog naroda koji su takođe i Crnogorci po državljanstvu ili zavičajnom poreklu. Treće i ujedno najmlađe značenje odnosi se na etničke Crnogorce, kao pripadnike posebne crnogorske nacije.

Crnogorci po zavičaju ili državljanstvu[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Crna Gora i Demografija Crne Gore

Pojam Crnogorci je u srpskom jeziku očuvao svoje izvorno, odnosno demonimsko značenje kao opšti naziv za sve stanovnike Crne Gore.[1] Istim pojmom se u srpskom jeziku takođe označavaju i svi ljudi koji su po svom zavičaju ili poreklu sa prostora Crne Gore. U specifičnoj funkciji politonima, pojam Crnogorci takođe označava i sve državljane Crne Gore.

Srbi, zavičajni Crnogorci[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Srbi u Crnoj Gori i Istorija Crne Gore

U srpskom jeziku, pojam Crnogorci se takođe koristi za označavanje onog dela srpskog naroda koji živi u Crnoj Gori ili je po zavičaju, odnosno poreklu sa prostora Crne Gore. Srbi iz Crne Gore se u etničkom smislu izjašnjavaju kao pripadnici srpskog naroda, dok se u regionalnom smislu izjašnjavaju i kao Crnogorci, po osnovu zavičajne pripadnosti ili po osnovu crnogorskog državljanstva. Kod crnogorskih Srba je veoma izražena privrženost Crnoj Gori, što se ogleda i u njihovom doslednom zalaganju za očuvanje zavičajnog naziva Crnogorci i srpskih istorijskih tradicija u Crnoj Gori.[16]

Etnički Crnogorci[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Crnogorci (narod)

Pripadnici crnogorskog naroda se u etničkom, odnosno nacionalnom smislu izjašnjavaju kao etnički Crnogorci. Pored toga, oni su Crnogorci i po osnovu crnogorskog državljanstva ili zavičajne pripadnosti. Među etničkim Crnogorcima postoji nekoliko različitih teorija o poreklu i značenju pojma Crnogorci. Prvu od tih teorija je osmislio Savić Marković Štedimlija, koji je u razdoblju između dva svetska rata uobličio tezu po kojoj savremeni Crnogorci predstavljaju ogranak hrvatskog naroda.[17]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v Nikolić 2007, str. 1468.
  2. ^ Stefanović-Karadžić 1818, str. 889-890.
  3. ^ Stefanović-Karadžić 1852, str. 815.
  4. ^ Daničić 1882, str. 844.
  5. ^ Ljušić 2001, str. 266.
  6. ^ Ljušić 2001, str. 249-250.
  7. ^ Milićević 1981, str. 159-211.
  8. ^ Ljušić 2001, str. 253-254.
  9. ^ Ljušić 2001, str. 301-312.
  10. ^ Jovanović 1981, str. 423-446.
  11. ^ Aleksić 2011, str. 43-53.
  12. ^ Ljušić 2001, str. 264-265.
  13. ^ Lakić 1981, str. 150.
  14. ^ Lakić 1963.
  15. ^ Veljko Đurić-Mišina (2011): Rasrbljavanje Crne Gore i crnogorčenje Srba
  16. ^ Lutovac 2015.
  17. ^ Terzić 2000, str. 181—198.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Crnogorci na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Црногорци&oldid=27726077”