Šančevi iz Prvog srpskog ustanka na Deligradu

Šančevi iz Prvog srpskog ustanka na Deligradu
Šančevi iz Prvog srpskog ustanka na Deligradu
	Frontalni pogled Deligradskog utvrđenja
Opšte informacije
Mesto	Deligrad
Opština	Aleksinac
Država	Srbija
Vrsta spomenika	Kulturna baština
Vreme nastanka	Prvi srpski ustanak
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture od izuzetnog značaja
Vlasnik	Srbija
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš
	www.zzsknis.rs

Šančevi iz Prvog srpskog ustanka na Deligradu (šančevi — rovovi), podignuti su 1806. godine u cilju odbrane ustaničke Srbije od Turaka kao strateška mesta, pogodna za osmatranje i čuvanje, ali i za odbranu od napada neprijatelja. Uvršteni su u listu zaštićenih spomenika kulture Republike Srbije (ID br. ZM 8).^[1]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Šančevi iz Prvog srpskog ustanka nalaze se na vašarištu u Deligradu, u porti crkve u selu Jasenju. Deligradsko utvrđenje činilo je ogromnu prepreku turskom nadiranju niz Moravu, odnosno na pravcu Niš - Beograd. Deligradski šančevi su predstavljali snažan fortifikacioni objekat, kojim su srpski ustanici kontrolisali aleksinačku dolinu. U vreme turske ofanzive 1806, postojala su samo dva reduta, šanac vojvode Ilije Barjaktarevića i Topoljak. Ustanici su ostvarili velike pobede nad neprijateljskom vojskom 1806. i 1807. Iako Turci nisu mogli da osvoje Deligrad, nakon čegarske katastrofe, 1809. godine, blagodareći ogromnoj nadmoćnosti u ljudstvu opkolili su ga i produžili nadiranje ka Ćupriji. Posada se posle dugotrajne opsade probila i povukla preko Morave. Posle propasti Srbije 1813. godine Deligrad se držao junački još punih 15 dana. Ceo šanac bio je u obliku pravougaonog trougla sa pobijenim palisadima, četiri bastiona za topove i dve gvozdene kapije. Unutar šanca bile su zemunice, za ljude i konje, pokrivene sa dva reda balvana. Šančevi su delimično sačuvali autentičnost.

Spomen crkva[uredi | uredi izvor]

Na delu Karađorđevog šanca 1933. godine, podignuta je crkva sa spomen kosturnicom, posvećena je izginulim ratnicima u bitkama vođenim u Prvom srpskom ustanku, a u kojoj su sahranjeni posmrtni ostaci Srba i Rusa izginulih od 1804. do 1918. godine.^[2]

Crkva posvećena Arhanđelu Mihailu i Arhanđelu Gavrilu, zadužbina je Odbora gospođa „Kneginja Ljubica”, a podignuta je projektu ju arhitekte Momir Korunović, prema planu crkve u Štimlju. Temelji hrama su svečano osveštani na Krstovdan 1930. godine. Jedan od ktitora bio je i kralj Aleksandar I Karađorđević koji je poklonio zvono i ikonostas. Crkva je završena i osvećena 12. maja 1935. godine. Građena je od 1933. do 1935. godine u tradicionalnom srpsko vizantijskom stilu od armiranog betona, sa kupolom i krstom. Neobično je skladnog oblika i smatra se jednim od najuspelijih Korunovićevih projekata. Tokom 2003. i 2004. godine izvršena je rekonstrukcija dela šanca i izvedeni su konzervatorsko restauratorski radovi na crkvi.^[3]

Šančevi[uredi | uredi izvor]

Deligrad je bio kompleksa šančeva između Aleksinca i Ražnja. Najveće utvrđenje bilo je nepravilnog pravouglog trougla, sa bastionima na kojima su bili topovi skinuti sa Smederevske tvrđave. Imao je grudobran i palisade. Gradio ga je inženjer Vuča Žikić. Danas je od Deligrada ostao samo mali segment sa grudobranom visokim oko dva metra i debelim palisadima.^[4]

Bitka na Deligradu[uredi | uredi izvor]

Boj na Deligradu u Prvom srpskom ustanku odigrao se 3. septembra 1806. godine. Sukobile su se srpska vojska pod vođstvom Karađorđa i turska vojska koju je predvodio Ibrahim paša. Epilog borbe za slobodu Srbije desiće se sedam decenija kasnije na Berlinskom kongresu 1878. godine.^[5]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

^ „Šančevi iz Prvog srpskog ustanka”. nasledje.gov.rs. Pristupljeno 2022-09-17.
^ „Bedem Evrope u srpsko-turskim ratovima – Junački grad Deligrad | Slovo juga” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-09-17.
^ „DELIGRAD ČUVA USPOMENU NA JUNAKE – Ilustrovana politika” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-09-17.
^ „DELIGRAD, ŠANČEVI IZ PRVOG SRPSKOG USTANKA | Spomenici Srbije” (na jeziku: srpski). 2021-09-01. Pristupljeno 2022-09-17.
^ „ustanici Arhive”. KROZ SRBIJU I DALjE.... (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-09-17.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 2). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 370.
Bataković, Dušan T., ur. (2000). Nova istorija srpskog naroda (1. izd.). Beograd: Naš dom.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Mediji vezani za članak Šančevi iz Prvog srpskog ustanka na Deligradu na Vikimedijinoj ostavi

[1] „Šančevi iz Prvog srpskog ustanka”. nasledje.gov.rs. Pristupljeno 2022-09-17.

[2] „Bedem Evrope u srpsko-turskim ratovima – Junački grad Deligrad | Slovo juga” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-09-17.

[3] „DELIGRAD ČUVA USPOMENU NA JUNAKE – Ilustrovana politika” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-09-17.

[4] „DELIGRAD, ŠANČEVI IZ PRVOG SRPSKOG USTANKA | Spomenici Srbije” (na jeziku: srpski). 2021-09-01. Pristupljeno 2022-09-17.

[5] „ustanici Arhive”. KROZ SRBIJU I DALjE.... (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-09-17.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

p r u Nepokretna kulturna dobra u Nišavskom upravnom okrugu
Aleksinac	Manastir Lipovac Crkva Svete Trojice u Gornjem Adrovcu Zgrada Osnovne škole „Ljupče Nikolić“ u Aleksincu Crkva Svetog Nikole u Aleksincu Zgrada Učiteljske škole - zgrada Suda u Aleksincu Zgrada Muške osnovne škole - Centar za obrazovanje pri Radničkom univerzitetu u Aleksincu Zgrada Zavičajnog muzeja u Aleksincu Građanska kuća u Ul. Momčila Popovića 7 u Aleksincu Građanska kuća u Ul. Momčila Popovića 13 u Aleksincu Građanska kuća u Ul. Dr Tihomira Đorđevića 16 u Aleksincu Građanska kuća u Ul. Tihomira Đorđevića 24 u Aleksincu Gradska vila u Ul. Kosovskoj 28 u Aleksincu Građanska kuća u Ul. Dragčeta Milovanovića 34 u Aleksincu Grobljanska kapela Dr Stevana Dimitrijevića u Aleksincu Šančevi iz Prvog srpskog ustanka na Deligradu
Doljevac	Srednjovekovni grad Koprijan (Kurvingrad) Crkva Svetog Jovana kod Orljana
Gadžin Han	Crkva Sv. Nikole u Donjem Dragovlju Stara crkva Sv. Vaznesenja u Velikom Krčimiru Crkva Uspenja Sv. Bogorodice u Grkinji Crkva Sv. Ilije u Jagličju
Merošina	Arheološko nalazište Kulina (Balajnac)
Niš	Ćele kula Latinska crkva u Gornjem Matejevcu Manastir Svete Bogorodice Sićevo Manastir Svete Petke Iverica Spomen logor „12. februar“ Niška tvrđava Barutana u Niškoj tvrđavi Antičke terme u Niškoj tvrđavi Antička ulica sa građevinom pod svodovima i bazilikom u Niškoj tvrđavi Vizantijska ulica u Niškoj tvrđavi Ranovizantijska grobnica u Jagodin Mali Ranohrićanska grobnica sa Hristogramom u Jagodin mali u Nišu Zgrada Oficirskog doma u Nišu Kuća Mišićevih u Nišu Zgrada Istorijskog arhiva u Nišu Zgrada Pasterovog zavoda Kuća Stambolijskih Kuća u Ul. Dimitrija Dimitrijevića 52 (Episkopska 52) u Nišu Zgrada Starog načelstva - zgrada Univerziteta u Nišu Zgrada Narodnog pozorišta u Nišu Zgrada Južnomoravske banke u Nišu Zgrada u Ul. Stanka Paunovića 7 (Generala Milojka Lešjanina 7) u Nišu Zgrada u Ul. Svetozara Markovića 14 u Nišu Kuća trgovca Milorada Vasića u Nišu Kompleks sa crkvom Sv. Nikole u Miljkovcu Crkva Sv. Nikole u Manastiru Crkva Sv. Arhanđela Mihaila u Donjem Matejevcu Džamija u Ul. Stanka Paunovića (Generala Milojka Lešjanina) Spomenik na grobu Atanasija Petrovića Spomenik na grobu pukovnika Milovana Nedića Spomenik oslobodiocima u Nišu Grobnica sa bistom Pavla Stojkovića Stara kuća u Nišu Zgrada sa kazandžijskim radionicama u Nišu Grobnica sa spomenikom serdaru Jolu Piletiću Grobnica sa spomenikom Todoru Stankoviću Spomenik na grobu Stanka Vlasotinačkog Ratno vojno groblje Britanskog Komonvelta u Nišu Spomenik na grobu Nikole Rašića Spomen grobnica na Sinđelićevom trgu Grobnica sa spomenikom Proki Jovkiću Spomen kosturnica učesnicima Topličkog ustanka Stara seoska kuća Todora Kocića Saborna crkva Sv. Trojice u Nišu Zgrada u Ul. Lole Ribara 2 (Apelova zgrada) u Nišu Zgrada u Ul. Orlovića Pavla 12 u Nišu Zgrada u Ul. I ustanka 2 (Hilandarska 2) u Nišu Vojna bolnica Niš Grupa zgrada koje čine nedeljivu celinu na Trgu Oslobođenja (Trgu kralja Milana) u Nišu Zgrada Opštinske konferencije SSRN u Nišu Zgrada Andona Andonovića u Nišu Zgrada inžinjerijske kasarne u Nišu Srednjovekovni lokalitet sa ostacima crkve Sv. Pantelejmona i nekropolom Zgrada komunističke opštine u Nišu Zgrada hotela „Park“ u Nišu Grupa zgrada koje čine nedeljivu celinu u Nišu Zgrada u Obrenovićevoj 22 Zgrada u Obrenovićevoj 28 Zgrada u Obrenovićevoj 30 Zgrada u Obrenovićevoj 32 Zgrada u Obrenovićevoj 67 Zgrada u Obrenovićevoj 122 Zgrada Crvenog krsta u Nišu Kuća Popovića u Nišu Zgrada Predsedništva SO Niš Crkva Svetih arhanđela Mihaila i Gavrila u Nišu Srednjovekovno utvrđenje „Železnik“ Zgrada u Ul. Svetozara Markovića 40 u Nišu Zgrada u Ul. Jug Bogdanovoj 3 u Nišu Zgrada na Keju 29. decembra 10-12 u Nišu Zgrada u Ul. Nade Tomić 21 u Nišu Zgrada bivšeg zatvora specijalne policije u Nišu Stara kuća zv. „Turska ambasada“ u Nišu Staro niško groblje Vizantijska grobnica kod Jagodinmalskog mosta Zgrada u Ul. Prijezdina 5 u Nišu Zgrada u Ul. Stanka Paunovića 36 (Generala Milojka Lešjanina 36) u Nišu Zgrada Umetničke kolonije u Sićevu Zgrada u Ul. Stanka Paunovića 39 (Generala Milojka Lešjanina 39) u Nišu Crkva Sv. Petke kod Donjeg Matejevca Manastir Sv. Jovana Krstitelja kod Donjeg Matejevca Zgrada Hranta Mumdžijana Zgrada Pošte 1 u Nišu Zgrada Radio stanice u Nišu Zgrada trgovca Todora Cekića Zgrada Sreskog načelstva u Nišu Zgrada Učiteljskog doma u Nišu Zgrada Simfonijskog orkestra u Nišu Zgrada Gimnazije „Stevan Sremac“ u Nišu Zgrada Prve javne biblioteke u Nišu Stara hidroelektrana „Sv. Petka“ u Ostrovici Crkva Sv. Nikole u Nišu Crkva Sv. Nikole u Kamenici Zgrada na Trgu Pavla Stojkovića br. 10-10a u Nišu Zgrada Narodnog muzeja u Nišu Zgrada na Trgu Pavla Stojkovića br. 6 u Nišu Zgrada na Trgu Pavla Stojkovića br. 12 u Nišu Zgrada u ul. Obilićev venac br. 20 u Nišu Zgrada u ul. Obilićev venac br. 18 u Nišu Porodična kuća Branka Miljkovića u Nišu Staro kupatilo sa bazenima 3 i 4 u Niškoj Banji Vila apotekara Veličkovića u Niškoj Banji
Ražanj	Kuća „Moravka“ u Ražnju Crkva Sv. Proroka Ilije u Ražnju Manastir Sv. Roman Kuća Save Jeremića u Poslonu
Svrljig	Svrljiški grad Crkva Sv. Ilije u Niševcu Zgrada sa apotekom u Svrljigu Rašinački manastir Sv. Arhanđela Kuća u kojoj je živeo i radio narodni heroj dr. Milenko Hadžić u Svrljigu Grob sa spomenikom narodnog heroja dr. Milenka Hadžića na groblju u Svrljigu Gugulova vodenica u selu Niševcu Grnčarska vodenica u Svrljigu