Savski trg (Beograd)

Savski trg

Opština	Savski venac
Dužina	320 m
Širina	100 m
Stvorena	1884. godine
Nazvana	XX vek
Stari nazivi	Vilsonov trg Trg bratstva i jedinstva


Panorama Savskog trga i spomenik Stefanu Nemanji

Savski trg je gradski trg u Gradskoj opštini Savski venac u Beogradu, smešten ispred zgrade Stare Železničke stanice, između Karađorđeve, Nemanjine i Savske ulice.

Nazivi

Vilsonov trg, u čast Vudroa Vilsona, 28. predsednika Sjedinjenih Američkih Država;
Trg bratstva i jedinstva;
Savski trg.

Istorijat

Na prostoru Savskog trga se do druge polovine 19. veka, nalazila velika bara koja je nazivana Ciganska bara ili često pogrešno Bara Venecija.

Nastanak trga je pratio izgradnju zgrade Železničke stanice, tako da je trg formiran do 1884. godine.

Na trgu su se, između ostalog, nalazile gostionica "Bitolj", kafana "Obilić", mlekara "Skoplje" (ovo dvoje srušeni 1939).^[1]

Na trgu ispred železničke stanice, održavane su brojne državne manifestacije. U vreme austrougarske okupacije Beograda, na Savskom trgu je priređen doček i vojna parada u čast poslednjeg austrougarskog cara Karla I i carice Zite od Burbon-Parme, prilikom njihove kratke posete gradu 1918. godine.

Na stanici su dočekivane brojne strane državne i vojne delegacije, uvek uz prisustvo velikog broja ljudi na samom trgu.

Prilikom sahrane kralja Aleksandra Karađorđevića u oktobru 1934. godine, narod se okupio na Vilsonovom trgu da dočeka i isprati njegove posmrtne ostatke na putu za Oplenac.

Po povratku sa putovanja, na Trgu bratstva i jedinstva bi i jugoslovenski predsednik Josip Broz Tito držao govore.

Rekonstrukcija

Znameniti objekti i kulturna dobra

Železnička stanica

Železnička stanica, Glavna železnička stanica ili Železnička stanica Beograd-glavna, kako je sve nazivana tokom 134 godine svog rada, građena je između 1882. i 1885. godine prema projektu arhitekte Dragutina Dragiše Milutinovića, sina pesnika Sime Milutinovića Sarajlije i Marije Milutinović Punktatorke, prve žene advokata u Srbiji.

Svečano je puštena u rad 20. avgusta, odnosno 1. septembra 1884. godine, kada je u 15 časova krenuo prvi voz sa kraljem Milanom, kraljicom Natalijom i prestolonaslednikom Aleksandrom Obrenovićem, preko Zemuna za Beč. Tri dana kasnije, krenuo je i prvi voz za Niš, a redovan saobraćaj na toj liniji uspostavljen je 15. septembra, kao i na liniji Beograd-Pešta.

Između 1980. i 2009. godine, na levoj strani pored ulaza u stanicu, nalazila se lokomotiva Plavog voza, koji je koristio Josip Broz Tito, doživotni predsednik SFR Jugoslavije.

Poslednji voz sa stanice je krenuo 30. juna 2018. godine u 21.40 časova, na relaciji Beograd-Budimpešta.^[2] Od 1983. godine, zgrada se nalazi pod zaštitom države, kao spomenik kulture od velikog značaja ("Službeni list SR Srbije", br. 28/83).^[3]

Najpre se pominjalo da će u zgradi biti smešten Muzej Nemanjića, odnosno muzej srpskog srednjeg veka.^[4] Kako je procenjeno da nema dovoljno eksponata za taj muzej, direktor Direkcije za imovinu Jovan Vorkapić je 16. februara 2020. godine izjavio da će u zgradu Železničke stanice biti smešten Muzej Nikole Tesle.^[5] Međutim, zaključkom Vlade Republike Srbije iz novembra 2020. godine, odlučeno je da se ovde preseli Istorijski muzej Srbije.^[6]

Spomenik Stefanu Nemanji

Na centralnom delu Savskog trga, ispred zgrade Železničke stanice, postavljen je spomenik velikom županu Stefanu Nemanji, rodonačelniku dinastije Nemanjića i vladaru Raške od 1166. do 1196. godine. Autor spomenika je ruski skulptor Aleksandar Julijanovič Rukavišnjikov, član Ruske akademije umetnosti.

Spomenik je izrađen u Podmoskovlju i u delovima se prevozio u Srbiju, gde se ponovo sastavio. Prvi delovi spomenika su krenuli 8. avgusta 2020. godine.^[7]

Spomenik je visok 23 metra.^[8] Postament predstavlja polomljeni vizantijski šlem iz koga simbolično nastaje srpska srednjovekovne država, ujedno na odvajanju od Romejskog carstva, ali i na njegovim temeljima. Na postamentu su prikazani istorijski motivi iz vremena Stefana Nemanje, poput njegovih zadužbina manastira Studenica i Hilandar.

Dom ratnih invalida

Invalidski dom Viteškog Kralja Aleksandra Prvog Ujedinitelja završen je 1935. i osvećen 22. septembra.^[9]^[10]^[11] Danas se u zgradi Doma ratnih invalida nalaze Udruženje ratnih dobrovoljaca 1912 -1918 njihovih potomaka i poštovalaca i Savez udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije.

Hotel Petrograd

Hotel Petrograd je izgrađen 1912. godine po projektu arhitekte Petra Popovića. Zgrada je oštećena u aprilskom bombardovanju 1941. godine, kada su stradale dve kupole, koje više nikada nisu obnovljene. U posleratnoj rekonstrukciji, skinuti su i brojni ukrasi sa fasade.

Danas se u zgradi nekadašnjeg hotela Petrograd nalazi "Belgrade City Hotel".

Središnji ured za osiguranje radnika - Bolnica Sveti Sava

Prema projektu Petra Gačića, od 1928. do 1931. godine je građena zgrada beogradske filijale Središnjeg ureda za osiguranje radnika Zagreb, u Nemanjinoj ulici br. 2, koja ima ulaz i sa Savskog trga. Ubrzo je to postao Okružni ured za osiguranje radnika Beograd.

Narodni odbor grada Beograda je 1948. godine u ovoj zgradi osnovao Centralnu specijalističku polikliniku Beograd, a 1967. godine joj je Savet za narodno zdravlje Skupštine grada Beograda promenio ime u Zavod za hitna interna oboljenja. Delatnost ustanove je proširena 1973. godine, kada dobija ime Zavod za hitna interna i cerebrovaskularna oboljenja. Novo ime je dobio 1986. godine - Zavod za cerebrovaskularne bolesti Beograd.

Od 5. decembra 1988. godine, postaje Specijalna bolnica za lečenje cerebrovaskularnih oboljenja "Sveti Sava".^[12]

Stara pošta

Stara pošta je sagrađena 1929. godine, prema projektu arhitekte Momira Korunovića, a u modernom srpsko-vizantijskom stilu. Zgrada je teško oštećena tokom savezničkog bombardovanja Beograda u Drugom svetskom ratu 1944. godine. Obnova je izvršena 1947. godine, ali je fasada pretrpela ogromne promene i dobila novi izgled u duhu socrealizma, kao ideološki poželjnog pravca podržanog od Komunističke partije Jugoslavije.

Zamenik gradonačelnika Goran Vesić je 2018. godine izneo mogućnost obnove stare fasade. Isto je potvrdio i gradski urbanista Marko Stojčić u junu 2020. godine.

Reference

^ "Politika", 9. maj 1939
^ „Ispraćen poslednji voz sa Glavne železničke stanice”. Blic. 30. jun 2018.
^ „Železnička stanica na sajtu Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda”. Pristupljeno 21. 8. 2020.
^ „Kako će izgledati spomenik Stefanu Nemanji”. Blic. 23. 3. 2018.
^ „Muzej Nikole Tesle se seli u zgradu bivše Železničke stanice”. N1. 16. 2. 2020. Arhivirano iz originala 26. 2. 2020. g.
^ „Istorijski muzej Srbije u zgradi Glavne železničke stanice”. Politika. 23. 11. 2020.
^ „Ovo je spomenik Stefanu Nemanji koji će ukrasiti Savski trg u Beogradu”.
^ „Izgled spomenika Stefanu Nemanji”. Novosti. 8. 8. 2020.
^ "Politika", 27. jul 1935
^ "Vreme", 18. sept. 1935
^ "Vreme", 23. sept. 1935
^ „Istorijat Bolnice "Sveti Sava"”.

[1] "Politika", 9. maj 1939

[2] „Ispraćen poslednji voz sa Glavne železničke stanice”. Blic. 30. jun 2018.

[3] „Železnička stanica na sajtu Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda”. Pristupljeno 21. 8. 2020.

[4] „Kako će izgledati spomenik Stefanu Nemanji”. Blic. 23. 3. 2018.

[5] „Muzej Nikole Tesle se seli u zgradu bivše Železničke stanice”. N1. 16. 2. 2020. Arhivirano iz originala 26. 2. 2020. g.

[6] „Istorijski muzej Srbije u zgradi Glavne železničke stanice”. Politika. 23. 11. 2020.

[7] „Ovo je spomenik Stefanu Nemanji koji će ukrasiti Savski trg u Beogradu”.

[8] „Izgled spomenika Stefanu Nemanji”. Novosti. 8. 8. 2020.

[9] "Politika", 27. jul 1935

[10] "Vreme", 18. sept. 1935

[11] "Vreme", 23. sept. 1935

[12] „Istorijat Bolnice "Sveti Sava"”.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]