Жешља
| Žešlja | |
|---|---|
| |
| Stablo žešlje u Vrnjačkoj Banji | |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | |
| Divizija: | |
| Klasa: | |
| Red: | |
| Porodica: | |
| Rod: | |
| Vrsta: | A. tataricum
|
| Binomno ime | |
| Acer tataricum L.
| |
| Sinonimi | |
| |
Žešlja (Acer tataricum L.) ime roda je latinski naziv za javor, ali istovremeno je i pridev: ācer, ācris, ācre koji znači oštar, oštra, oštro verovatno zbog oštro zašiljenih režnjeva lista većine javora. Epitet vrste tataricum (tatarsko) označava deo areala koji obuhvata i Tatarstan. Opiz (Philipp Maximilian Opiz) češko nemački šumar i botaničar uveo je naziv roda Euacer (prefiks eu- znači pravi) polovinom XIX veka koji je kratko upotrebljavan za više vrsta javora. Epitet drugog sinonima cordifolium znači srcastog lista, što je karakteristika ove vrste. Simović, pored naziva žešlja, navodi još 15 naziva: gladež, držljika, žest, žestika, žestikovina, žestila, žestilo, žešljika, pasliska, ustava, češlja, češljika, džastil, džešlja, džešljika[1].
Opis vrste[uredi | uredi izvor]
Listopadno drvo III reda ili veliki žbun, retko pređe visinu od 12 m i prečnik od 80 cm, nepravilno razgranate krune. Koren je srcast, dobro razvijen. Kora je svetlosmeđa, tanka, dugo glatka, kasnije plitko uzdužno ispuca. Pupoljci su sitni, dugi do 3 mm, tamnocrveni, jajasti[2].
Listovi su naspramni, prosti, izduženo jajasti, dugi 5–10 cm, široki 3–7 cm, sa srcastom osnovom, kratko zašiljeni, dvostruko i neravnomerno testerasti, ponekad neupadljivo režnjeviti, sa perastom nervaturom, adaksijalno tamnozeleni i goli, abaksijalno svjetliji, na crvenkastim, oko 2–5 cm dugim drškama[2].
Uspravna, oko 5–10 cm duga, ovalna metlica (slična grozdu) formira se na vrhu olistalog izdanka. Cvetovi su jednodomi, beličasti prečnika oko 6 mm, mirisni. Cvetna drška i čašica skoro goli, krunica beličasta, plodnik maljav. Cveta posle listanja u maju-junu[2].
Počinje da rađa oko 5. godine. Pojedinačne orašice duge 20–30 mm sa kriocem, gole. Krila ploda malo otklonjena, njihove leđne linije sklapaju oštar ugao. Leđna linija blago savijena, krioce najšire u blizini vrha. Perikarp tamnocrvenkastosmeđ, izdužen, stisnut, bočne strane glatkije, slabo žiličaste. Trbušni šav linearan, sa paralelnim ivicama. Krioca svetlije boje, u mladosti crvenkasta. Plodovi sazrevaju u septembru-oktobru i ostaju na granama do kraja godine. U 1 hl ima oko 15 kg orašica. Od 100 kg sirovine može se dobiti oko 75 kg setvenog materijala. U jednom kg ima oko 20.000 zrna[3].
Seme do 6 mm dugo, okruglasto-ovalno, stisnuto. Klijavost svežeg semena je oko 60-80%, seme zadržava sposobnost klijanja 18 meseci[3].
Klijanje epigeično. Kotiledoni ovalni, 12–16 mm dugi, 5–8 mm široki, zaobljenog vrha, pri osnovi suženi, skoro sedeći. Primarni listovi jajasti, nazubljeni, zašiljenog vrha, srcolike osnove, slični tipičnim[3].
Areal[uredi | uredi izvor]
Pripada aralo-kaspijskom elementu, čije su vrste zauzele veliki areal posle povlačenja Panonskog mora. Od prirode se javlja kao sporedna, stablimično primešana vrsta u šumama Srbije, Mađarske, Hrvatske, Slavonije, Turske, a naročito južnom delu Rusije i dalje do Urala; nema je u zapadnoj i sevenoj Evropi. Kod nas se javlja u nizijskim šumama u pojasu toploljubivih hrastova i u lužnjakovim šumama: na staništima lužnjaka-jasena, kitnjaka- graba i cera-sladuna. Naročito je česta u šumama lužnjaka-jasena (asocijacija Querco-Fraxinetum Rud.) i u šumama cera-sladuna (asocijacija Ouercetum farnetto-cerris Rud.) i to najčešće sa: Fraxinus oxycarpa, Qercus robur, Quercus cerris, Q. conferta, Acer campestris, Ulmus campestris, Crataegus spp. i drugim vrstama.
Bioekološke karakteristike[uredi | uredi izvor]
Nema posebnih zahteva prema tipu zemljišta; najviše joj odgovara vlažno i umereno plodno, dobro drenirano, pH 6-7,5[4], ali podnosi i teško glinovito zbijeno tlo. Ponekad se može razviti hloroza kao rezultat nedostatka gvožđa kada se biljke uzgajaju na alkalnim tlima. Otporna je na sušu, na niske temperature do -40 °C i na zagađenja u gradu. Pogoduje joj sunčana pozicija ili polusenka[5][6]. Prilično dobro podnosi suvoću i zaslanjenost zemljišta. U mladosti, brzo raste. Prema nekim biljkama ispoljava alelopatske odnose[7].
Značaj[uredi | uredi izvor]
U hortikulturi i pejzažnoj arhitekturi nalazi primenu u pojedinačnoj sadnji, masivima i drvoredima za ulice užih gabarita. Jednostavno se održava, a mirisnim cvetovima melioriše okruženje. Jednostavna je za održavanje[8].
Kao medonosna vrsta vrlo je produktivna. Dnevni prinos je do 6 kg meda po košnici, na 1 ha površine ukupno do 300 kg meda. Med žešlje je taman i aromatičan.
U šumarstvu se koristi kao podstojna vrsta u zaštitnim pojasima i kulturama[2].
Sok sadrži određenu količinu šećera i može se upotrebiti kao piće, ili se koncentriše u sirup kuvanjem[9]. Sirup se koristi kao zaslađivač u mnogim namirnicama. Koncentracija šećera znatno je niža nego kod šećernog javora (A. saccharum). Stablo drveta se zaseca u rano proleće, lučenje soka je intenzivnije u toplim sunčanim danima posle mraza. Najbolji sok je iz područja sa hladnim zimama sa kontinentalnom klimom. Kuvano seme je jestivo[10][11]
Razmnožavanje[uredi | uredi izvor]
Generativno razmnožavanje — Seme se seje u oktobru-novembru, odmah posle sakupljanja, ili se posle višednevnog vlaženja vodom ostavi na stratifikovanje 4-5 meseci, pa se seje u aprilu. Po dužnom metru treba posejati oko 5-6 g, na dubinu oko 4 cm. [12] Ne razmnožava se vegetativnim metodama, a kao podloga za ukrasne sorte Acer palmatum pokazla je slabo srastanje.[13]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Žešlja -
Listovi i plod žešlje -
Plod žešlje -
Žešlja
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Simonović, D. (1959): Botanički rečnik, imena biljaka. Srpska akademija nauka - posebna izdanja, knjiga CCCXVIII
- ^ a b v g Jovanović, B. (1985): Dendrologija. IV izmenjeno izdanje. Univerzitet u Beogradu. Beograd
- ^ a b v Stilinović, S. (1985): Semenarstvo šumskog i ukrasnog drveća i žbunja. Univerzitet u Beogradu. Beograd
- ^ Grbić, M. (2010): Proizvodnja sadnog materijala – Tehnologija proizvodnje ukrasnih sadnica. Univerzitet u Beogradu. Beograd ISBN 978-86-7299-174-1
- ^ Bean, W. (1981): Trees and Shrubs Hardy in Great Britain. Vol 1 - 4 and Supplement.
- ^ MurrayThomas, (1992): G. S. Ornamental Shrubs, Climbers and Bamboos. Murray ISBN 0-7195-5043-2
- ^ Philbrick, H. and Gregg, R. B. (1979): Companion Plants. Watkins
- ^ Vukićević E. (1996): Dekorativna dendrologija, Šumarski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd
- ^ Komarov, V. L. (1968): Flora of the USSR. Israel Program for Scientific Translation
- ^ Tanaka, T. (1976): Tanaka's Cyclopaedia of Edible Plants of the World. Keigaku Publishing
- ^ Kunkel, G. (1984): Plants for Human Consumption. Koeltz Scientific Books ISBN 3874292169.
- ^ Stilinović, S. (1987): Proizvodnja sadnog materijala šumskog i ukrasnog drveća i žbunja, Šumarski fakultet, Beograd.
- ^ Grbić, M. (2004): Proizvodnja sadnog materijala - Vegetativno razmnožavanje ukrasnog drveća i žbunja. Univerzitet u Beogradu. Beograd ISBN 86-7602-009-4
