Kozarac (Prijedor)

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Kozarac.

Kozarac
Kula u Kozarcu
Administrativni podaci
Država	Bosna i Hercegovina
Entitet	Republika Srpska
Grad	Prijedor
Stanovništvo
— 2013.	4.397
Geografske karakteristike
Koordinate	44° 58′ 28″ S; 16° 50′ 23″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	225 m
Kozarac Kozarac na karti Bosne i Hercegovine
Ostali podaci
Poštanski broj	79202
Pozivni broj	(+387) 052

Kozarac je naseljeno mjesto u gradu Prijedor, Republika Srpska, BiH. Prema popisu stanovništva iz 1991. u naselju je živjelo 4.045 stanovnika.

Geografija

Kozarac se nalazi na sjeverozapadu Bosne i Hercegovine, na području Bosanske Krajine. Mjesto stoji na jugozapadnim podnožju Kozare, 9 km od Prijedora i 40 km od Banja Luke.

Istorija

Kozara, kasnije Kozarac je srednjovekovni grad. Od osnivanja Prijedora ima manji značaj. U Kozarcu je 1334. bila podignuta crkva sv. Martina. Prema narodnom predanju locirana je bila u podnožju kozaračkog obronka Mađarske kose, zaselak Mahmiljinima, naselje Kozaruša. Vojvoda Hrvoje Vukčić bio je vlasnik grada Kozare (1413), a posle njegove smrti gospodar Kozarca je postao mađarski kralj Žigmund Luksemburški. Još 1425. spominje se Kozara kao njegovo vlasništvo. Grad je podignut na jugozapadnim obroncima planine Kozara. Posada utvrde je osiguravala saobraćaj Banja Luka — Kozarac — Novi Grad — Sanski most sa ostalim lokalnim manjim naseljima. Zbog potreba posade doseljivali su se razni obrtnici (zidari, kovači, tesari, krojači). Sa razvojem naselja ispod grada menja se život i izgled okolnog kraja. Smešten na dobrom trgovačkom putu razvija se u trgovački grad i postaje središte srpske župe.

Od 1518. Kozarac postane deo Osmanskog carstva, padom Hrvatske Kostajnice pod Austriju 1687/1688. u Kozarac se naseli dosta građana Kostajnice, tada se i sud pomeri u taj grad, tako postane sedište kostajničke bekije. Time Kozarac postane vojni i sudsko-administrativni centar okolnog područja.

U jesen 1717. Austrija na kratko vreme zauzme grad. Turci su 1736. kozarački grad temeljito popravili i osigurali sa 12 topova, sagrađena je i nova kula — sedište kozaračkog kapetana i odbrambene posade grada. Gradski kameni debemi bili su debeljine 1 m, visine 5 m, dužine 200 m i širine 10 m, koji su zatvarali površinu pravougaonika. U grad se ulazilo sa sve četiri strane kroz kapije. Putevi su bili delimičnoo kaldrmisani i uskrštavali se u središtu grada. Na toj raskrsnici bila je postavljena i džamija sa bunarom. Na bedemu sa severne strane podignut je kameni bastion (tabija). Za vreme turske vladavine u gradu se smenilo nekoliko kapetana. Prvi je bio Mustafa-kapetan, Muratov sin, spomenut u dokumentu iz 1709. i 1721. koju je sam potpisao. Glavna dužnost posade kapetanije je da spreči prodore austrijanaca u Bosnu. Drugi kapetan je bio Murat, sin Mustafe-kapetana. Spominje se 1730. i 1738. Treći je bio Omer-kapetan, umro 1799. Godine 1800. spominje se naslednik, Mustafa-beg, kao kozarački kapetan bio je do 1818. Sledi Mustafin brat, Mehmed-bega, koji je bio poslednji kapetan Kozarca.

Institucija kapetanije je tako trajala od 1558. do 1835. Pod pritiskom evropskih sila sultan Mahmud II proglasi 1839. hatišerif, listu demokratskih sloboda, na osnovu koje se kasnije izdaje niz drugih zakonskih uredbi poznatih pod imenom Tezimati hajrije (spasonosne uredbe). Uredbe su išle za poboljšanje materijalnog stanja kmetova i ostale raje, što nije godilo povlaštenim elementima. Feudalci (turske age i begovi) su ometali realizovanje tih uredbi, a krajišnici (Srbi) otpočinju mestimične ustanke. Upućivani namesnici bili su nemoćni da ukrote bosanske age. Na kraju je stvar predata u ruke Omer-paša Latasa. 1850. Omer paša dođe u Sarajevo sa velikom vojskom. Posle dve nedelje krenuo je iz Sarajeva preko Banja Luke u Krajinu. Prve okršaje imao je pred Kozarcom, svoje topove je postavio pred Kamičanima, preko puta pravoslavnog groblja. U otporu protiv paše Latasa sudjelovali su i dva sina Mehmed-bega, kapetana Prijedorskog. Turske age su srušile sve mostove ali je paša Latas izašao kao pobednik ovog rata protiv bosanskih aga. Tada je bila napuštena i tvrđava, koju je posada napustila 1839. godine.

Nakon berlinskog kongresa 1878. Bosna i Hervegovina ušla je pod Austro-ugarsku administraciju, a 1908. Kozarac je Austro-ugarska okupirala (aneksija Bosne). Posle Prvog svetskog rata grad postaje deo Kraljevine Jugoslavije. Ovde se nalazi Biblioteka „Ilijas ef. Mahmuljin“ u Kozarcu.

Ovde se nalazi Tvrđava Kozarac.

Stanovništvo

Nacionalnost	1991.	1981.	1971.
Muslimani	3.740 (92,45%)	3.107 (88,09%)	2.715 (90,86%)
Srbi	96 (2,37%)	82 (2,32%)	124 (4,14%)
Hrvati	35 (0,86%)	27 (0,76%)	38 (1,27%)
Jugosloveni	117 (2,89%)	254 (7,20%)	36 (1,20%)
ostali i nepoznato	57 (1,40%)	57 (1,61%)	75 (2,51%)
Ukupno	4.045	3.527	2.988

Galerija

• 
  Pogled na Kozaru
• 
  Džamija u Kozarcu
• 
  Dve pravoslavne crkve u Kozarcu (Pravoslavna crkva svetog Petra i Pavla)

Izvori

• Knjiga: „Nacionalni sastav stanovništva — Rezultati za Republiku po opštinama i naseljenim mjestima 1991.“, statistički bilten br. 234, Izdanje Državnog zavoda za statistiku Republike Bosne i Hercegovine, Sarajevo.
• internet — izvor, „Popis po mjesnim zajednicama“ — https://web.archive.org/web/20090520191154/http://www.fzs.ba/Podaci/nacion%20po%20mjesnim.pdf

Spoljašnje veze

• Sajt Kozarca
• Sajt grada Prijedora
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Mehmedova crkva svedok nesretne ljubavi Austrijanke i Prijedorčanina („Politika”, 7. januar 2017)
• Južna strana Kozare („Politika”, 7. avgust 1940)